ΤΟ ΒΗΜΑ logo

Ένας νόμος δε μπορεί να διαγράψει τα τρανς άτομα αλλά μπορεί να κάνει τη ζωή τους πιο δύσκολη

Ένας νόμος δε μπορεί να διαγράψει τα τρανς άτομα αλλά μπορεί να κάνει τη ζωή τους πιο δύσκολη 1
IStock

Το Ανώτατο Δικαστήριο του Ηνωμένου Βασιλείου αποφάσισε ότι οι τρανς γυναίκες δεν πληρούν τον νομικό ορισμό της «γυναίκας» σύμφωνα με τον Νόμο περί Ισότητας του 2010. Αυτή η απόφαση θέτει σε κίνδυνο τα δικαιώματα των τρανς ατόμων και αναδεικνύει τη συνεχιζόμενη δυσκολία αναγνώρισης των ταυτοτήτων τους, χωρίς να μπορεί να σβήσει την ανθρώπινη εμπειρία τους.

ΑΠΟ ΣΙΝΤΥ ΧΑΤΖΗ

Όταν ήμουν μικρή, γύρω στα 9 ή 10 ετών, παρακολουθούσα τηλεόραση με τη μητέρα μου. Σε ένα τηλεοπτικό μαγκαζίνο, ένας τρανς άνδρας μιλούσε για την εμπειρία του. Όταν ρώτησα τη μητέρα μου τι είναι τρανς, μου εξήγησε με τρόπο που τότε φάνηκε απλός και κατανοητός. Μου είπε πως το αγόρι αυτό γεννήθηκε σε λάθος σώμα, στο σώμα ενός κοριτσιού. Και για το υπόλοιπο της ζωής του, έπρεπε να συνειδητοποιήσει τον πόνο του να ζει σε λάθος σώμα. «Πώς κάποιοι γεννιούνται με μια πάθηση; Ε, η δική του πάθηση ήταν το σώμα στο οποίο γεννήθηκε», μου είπε. «Ευτυχώς, υπάρχουν ειδικοί γιατροί και ψυχολόγοι που μπορούν να τον βοηθήσουν, προκειμένου να ζει τώρα στο σωστό σώμα, ως άνδρας».

Εκείνη τη στιγμή, άκουσα τη μητέρα μου να με διαβεβαιώνει: «Είσαι πολύ τυχερή που δεν γεννήθηκες σε λάθος σώμα. Είναι πολύ σκληρό να πρέπει να πασχίζεις μια ζωή για να είσαι αυτό που εξαρχής ήξερες ότι ήσουν». Με την επιλογή της λέξης «τυχερή», μου μάθαινε ουσιαστικά την έννοια του προνομίου. Οι προνομιούχοι βγάζουνε σπυριά όταν κάποιος τους θυμίζει το προνόμιό τους. Το παίρνουν σαν κατηγορία, ενώ δεν είναι. Είναι απλώς η αναγνώριση ότι αποκτήσαμε ένα χαρακτηριστικό «από τύχη» και μελλοντικά το χαρακτηριστικό αυτό είτε μας βοήθησε στη ζωή μας είτε μας προστάτεψε από μια συγκεκριμένη μορφή βίας.

Οι προνομιούχοι βγάζουνε σπυριά όταν κάποιος τους θυμίζει το προνόμιό τους. Το παίρνουν σαν κατηγορία, ενώ δεν είναι.
Ένας νόμος δε μπορεί να διαγράψει τα τρανς άτομα αλλά μπορεί να κάνει τη ζωή τους πιο δύσκολη 2
IStock

Η μητέρα μου, σε αντίθεση με εμένα, δεν ήταν κοινωνικός επιστήμονας. Όμως είχε ένα μυαλό πολύ πιο ανοιχτό. Τα σαββατοκύριακα βρισκόμαστε στο πατρικό μου και μιλάμε για την άνοδο του συντηρητισμού στις μέρες μας που την τρομάζει, όπως και τόσες άλλες γυναίκες. Όπως μου λέει, οι νέοι άνθρωποι γίνονται πιο κλειστόμυαλοι κι όλο καλούμαστε ως κοινωνία να λύσουμε προβλήματα που νομίζαμε ότι είχαμε ήδη λύσει χρόνια πριν.

Αυτή η παιδική μου ανάμνηση επανήλθε στη σκέψη μου καθώς διάβασα την απόφαση του Ανώτατου Δικαστηρίου του Ηνωμένου Βασιλείου, που αποκλείει τις τρανς γυναίκες από τον νομικό ορισμό της «γυναίκας» σύμφωνα με τον νόμο περί ισότητας του 2010. Η απόφαση αυτή, όχι μόνο φέρνει στο προσκήνιο τη συζήτηση για την αναγνώριση της ταυτότητας φύλου, αλλά και τονίζει την ανάγκη για μια βαθύτερη κατανόηση της ανθρώπινης εμπειρίας. Αυτό που πριν από χρόνια φαινόταν ως ένα ζήτημα που μπορούμε να λύσουμε και να αναλύσουμε με κάποιο ακαδημαϊκό κι εμπειρικό βάθος, τώρα επανέρχεται με τον ίδιο πόνο και τις ίδιες κοινωνικές αντιφάσεις.

«Πώς κάποιοι γεννιούνται με μια πάθηση; Ε, η δική του πάθηση ήταν το σώμα στο οποίο γεννήθηκε», μου είπε. «Ευτυχώς, υπάρχουν ειδικοί γιατροί και ψυχολόγοι που μπορούν να τον βοηθήσουν, προκειμένου να ζει τώρα στο σωστό σώμα, ως άνδρας».

Η απόφαση του Ανώτατου Δικαστηρίου και η στρατηγική του φύλου

Η απόφαση του Ανώτατου Δικαστηρίου καθορίζει ότι η έννοια της «γυναίκας» στο νόμο περί ισότητας του 2010 αναφέρεται μόνο στο βιολογικό φύλο, αποκλείοντας έτσι τις τρανς γυναίκες – ακόμη και εκείνες που έχουν αναγνωρισμένα πιστοποιητικά αναγνώρισης φύλου – από το να θεωρούνται νομικά γυναίκες για τις ανάγκες της προστασίας λόγω φύλου. Οι συνέπειες αυτής της απόφασης επηρεάζουν το πώς οι τρανς γυναίκες θα έχουν πρόσβαση σε χώρους όπως φυλακές, υγειονομική περίθαλψη, και αθλητικά κέντρα που λειτουργούν με διαχωρισμό φύλου.

Η νομική αναγνώριση της ταυτότητας φύλου, που για χρόνια ήταν κεντρικό ζήτημα για τα δικαιώματα των τρανς ατόμων, αντιμετωπίζει πλέον σοβαρά εμπόδια στην προσπάθεια των τρανς ατόμων να ζήσουν με αξιοπρέπεια και ελευθερία.

Είσαι πολύ τυχερή που δεν γεννήθηκες σε λάθος σώμα. Είναι πολύ σκληρό να πρέπει να πασχίζεις μια ζωή για να είσαι αυτό που εξαρχής ήξερες ότι ήσουν».

Η απόφαση αυτή είναι ένα βαθύ πλήγμα για την ισότητα, όχι μόνο νομικά, αλλά και κοινωνικά. Η Διεθνής Αμνηστία του Ηνωμένου Βασιλείου δήλωσε ότι η νομική αναγνώριση του φύλου είναι απαραίτητη για την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων των τρανς ατόμων, και το δικαίωμα της ταυτότητας φύλου αποτελεί έναν ακρογωνιαίο λίθο για την πλήρη ένταξη των τρανς ατόμων στην κοινωνία. Η απόφαση του δικαστηρίου, ωστόσο, υπονομεύει αυτή την προστασία, αγνοώντας την πολυπλοκότητα της ανθρώπινης εμπειρίας και τις βαθιές ανάγκες των τρανς ατόμων να ζήσουν με τη γνησιότητα του φύλου τους, όπως το βιώνουν και το αναγνωρίζουν αυτοί οι ίδιοι.

Σε έναν κόσμο που σπρωχνόταν προς την αποδοχή και την κοινωνική δικαιοσύνη για τα τρανς άτομα, η απόφαση αυτή προδιαγράφει ένα πισωγύρισμα, το οποίο δεν απειλεί μόνο τους τρανς ανθρώπους, αλλά και την ίδια τη βάση της ισότητας στον σύγχρονο κόσμο. Η απόφαση ενδυναμώνει τις φωνές που αντιτίθενται στα δικαιώματα των τρανς ατόμων, χρησιμοποιώντας την ίδια παλιά ρητορική περί «παραδοσιακών αξιών» και «κοινής λογικής», υπογραμμίζοντας την ένταση μεταξύ προόδου και συντήρησης.

Ένας νόμος δε μπορεί να διαγράψει τα τρανς άτομα αλλά μπορεί να κάνει τη ζωή τους πιο δύσκολη 3
IStock
Η απόφαση του Ανώτατου Δικαστηρίου καθορίζει ότι η έννοια της «γυναίκας» στο νόμο περί ισότητας του 2010 αναφέρεται μόνο στο βιολογικό φύλο, αποκλείοντας έτσι τις τρανς γυναίκες – ακόμη και εκείνες που έχουν αναγνωρισμένα πιστοποιητικά αναγνώρισης φύλου – από το να θεωρούνται νομικά γυναίκες για τις ανάγκες της προστασίας λόγω φύλου.

Η πολιτική της εξουσίας και η δυαδικότητα του φύλου

Η έννοια της «δυαδικότητας», που προωθείται από την απόφαση, δεν είναι απλώς μια νομική θέση. Είναι μια κοινωνική στρατηγική, ένα εργαλείο ελέγχου που αναπαράγει το παραδοσιακό δίπολο των φύλων — άντρας και γυναίκα — και περιορίζει τις κοινωνικές, πολιτικές και προσωπικές δυνατότητες των ανθρώπων που δεν ταιριάζουν σε αυτόν τον στενό διαχωρισμό. Με την απόφαση αυτή, το δικαστήριο ορίζει μια αυστηρή γραμμή ανάμεσα στις «κανονικές» γυναίκες και στις τρανς γυναίκες, ενισχύοντας την εντύπωση ότι η γυναικεία ταυτότητα είναι κάτι φυσικό και στατικό, κάτι που δεν μπορεί να αμφισβητηθεί ή να αλλάξει.

Η απόφαση δεν αναγνωρίζει τη δυναμική και τη ρευστότητα του φύλου. Αποτυγχάνει να κατανοήσει ότι το φύλο είναι μια κοινωνική και πολιτισμική κατασκευή, που υπερβαίνει τη βιολογική διάσταση και αγκαλιάζει την προσωπική εμπειρία, τις ιστορίες και τις επιθυμίες των ατόμων. Είναι ακριβώς αυτή η ανικανότητα να δει το φύλο ως κάτι που επανακαθορίζεται και αναδιαμορφώνεται που οδηγεί σε μια απόφαση που περιορίζει τη ζωή και τα δικαιώματα των τρανς ατόμων.

Η έννοια της «δυαδικότητας» που προωθείται από την απόφαση δεν είναι απλώς μια νομική θέση. Είναι μια κοινωνική στρατηγική, ένα εργαλείο ελέγχου που αναπαράγει το παραδοσιακό δίπολο των φύλων

Η νομική αναγνώριση και η προστασία από τις διακρίσεις

Η απόφαση του Ανώτατου Δικαστηρίου δεν είναι μόνο νομικό ζήτημα, είναι βαθιά κοινωνικό και πολιτικό. Η υποχώρηση της κοινωνικής αποδοχής και της αναγνώρισης των τρανς ατόμων δεν είναι απλώς αποτέλεσμα νομικών παραμέτρων, αλλά εκφράζει την ευρύτερη κοινωνική τάση που αναδύεται σήμερα: τη συντηρητική αντίδραση απέναντι σε ό,τι θεωρείται «προοδευτικό».

Στη σκιά αυτής της απόφασης, εμφανίζεται η διαρκής αντίθεση που εντείνεται από τη δεξιά πολιτική, την άνοδο του συντηρητισμού και την εμμονή με την υπεράσπιση της «παράδοσης», της «ιδεολογίας» και της «κοινής λογικής», όπως επιμένουν να τη θεωρούν. Αυτή η «λογική» επιδιώκει να ανατρέψει όσα κατακτήθηκαν, σε μια εποχή που, όπως λέει η μητέρα μου, νομίζαμε πως τα προβλήματα αυτά είχαν ήδη λυθεί.

Ένας από τους βασικούς λόγους που αυτή η απόφαση είναι τόσο επικίνδυνη είναι ότι, ενώ το δικαστήριο αναγνωρίζει πως οι τρανς άνθρωποι έχουν ανάγκη από προστασία από διακρίσεις, εντούτοις τους αποκλείει από την αναγνώριση της ταυτότητας τους ως γυναίκες. Αυτό είναι το κενό στο οποίο η κοινωνία και η νομική τάξη επιλέγουν να αγνοήσουν την αληθινή ανθρώπινη εμπειρία.

Οι τρανς γυναίκες, ακόμα και αν κατέχουν πιστοποιητικά αναγνώρισης φύλου, δεν είναι σε θέση να θεωρηθούν νομικά γυναίκες για τις ανάγκες προστασίας κατά των διακρίσεων, κάτι που μπορεί να οδηγήσει σε μεγαλύτερη περιθωριοποίηση και αποκλεισμό τους από σημαντικές κοινωνικές υπηρεσίες και δικαιώματα.

Αυτή η νομική άρνηση ενισχύει την κοινωνική διάκριση που υφίστανται τα τρανς άτομα και υπογραμμίζει την ανάγκη για μία πιο εξελιγμένη αντίληψη του φύλου, που να είναι συμβατή με την προσωπική ταυτότητα και την κοινωνική πραγματικότητα, παρά με τις αυστηρές, βιολογικές κατηγορίες.

Ένας νόμος δε μπορεί να διαγράψει τα τρανς άτομα αλλά μπορεί να κάνει τη ζωή τους πιο δύσκολη 4
IStock
Η υποχώρηση της κοινωνικής αποδοχής και της αναγνώρισης των τρανς ατόμων δεν είναι απλώς αποτέλεσμα νομικών παραμέτρων, αλλά εκφράζει την ευρύτερη κοινωνική τάση που αναδύεται σήμερα: τη συντηρητική αντίδραση απέναντι σε ό,τι θεωρείται «προοδευτικό».

Τα τρανς άτομα δεν θα πάνε πουθενά - Ιστορική αναδρομή

Η απόφαση του Ανώτατου Δικαστηρίου δεν είναι απλώς μια νομική πράξη, αλλά μια πολιτική στρατηγική με κοινωνικές και πολιτισμικές συνέπειες. Αν δούμε την απόφαση μέσα από τον φακό του πολιτικού και κοινωνικού αγώνα των τρανς ατόμων, γίνεται σαφές ότι το ζήτημα δεν είναι μόνο η νομική αναγνώριση, αλλά η αποδοχή και η κανονικοποίηση των τρανς ταυτοτήτων μέσα στο ευρύτερο κοινωνικό σώμα.

Το δικαστήριο κατασκευάζει μια απλοϊκή εικόνα του φύλου, ενώ παραγνωρίζει τη διχοτόμηση και τη βία που αναπαράγει. Η απόφαση αυτή συμβάλλει στην ενίσχυση της πολιτικής του αποκλεισμού, διαιωνίζοντας την εντύπωση ότι το φύλο είναι μια στατική κατηγορία που δεν επιδέχεται εναλλαγές και επαναστατική σκέψη.

Η ισότητα, ωστόσο, απαιτεί αναγνώριση των διαφορών, αναγνώριση των ιστοριών των ανθρώπων και των αγώνων τους για τα δικαιώματά τους. Δεν μπορεί να υπάρξει ισότητα όταν μια ομάδα ανθρώπων εξορίζεται από την αναγνώριση των στοιχείων που την καθορίζουν, απλώς επειδή δεν πληρούν τις αυστηρές προϋποθέσεις που έχει θέσει η κοινωνία για να είναι «αποδεκτές» ως πλήρη μέλη της.

Η ανθρώπινη ταυτότητα είναι βαθιά ριζωμένη στην προσωπική εμπειρία, και κανένας νόμος, καμία απόφαση δικαστηρίου, δεν μπορεί να εξαφανίσει τη γνήσια ύπαρξη των τρανς ατόμων.

Είναι σημαντικό να κατανοήσουμε ότι η ύπαρξη και η αξία των τρανς ατόμων δεν εξαρτάται από το νομικό πλαίσιο. Η ανθρώπινη ταυτότητα είναι βαθιά ριζωμένη στην προσωπική εμπειρία, και κανένας νόμος, καμία απόφαση δικαστηρίου, δεν μπορεί να εξαφανίσει τη γνήσια ύπαρξη των τρανς ατόμων. Ιστορικά, ακόμα και όταν οι κοινωνίες δεν είχαν κανένα νομικό πλαίσιο για την αναγνώριση της τρανς ταυτότητας, υπήρχαν άνθρωποι που ζούσαν και εξέφραζαν τις τρανς ταυτότητες τους με γενναιότητα και αγώνα.

Από την αρχαιότητα μέχρι και τη σύγχρονη εποχή, οι τρανς άνθρωποι υπήρχαν, υπήρξαν αναγνωρίσιμοι σε πολλές κοινωνίες, ακόμη και αν δεν είχαν την υποστήριξη των νομικών και κοινωνικών συστημάτων που διαθέτουμε σήμερα. Στην αρχαία Ελλάδα και την Αίγυπτο, υπήρχαν αναφορές σε θεότητες και άτομα που εκδήλωναν και ζούσαν διαφορετικά φύλα από το βιολογικό τους σώμα, καταδεικνύοντας ότι η έννοια της φύλου και της ταυτότητας είχε πολλές πτυχές που ξεπερνούσαν τις αυστηρές διχοτομήσεις του βιολογικού φύλου.

Στην πιο πρόσφατη ιστορία, τρανς άτομα, όπως η Christine Jorgensen, η πρώτη ανοιχτά τρανς γυναίκα που υπήρξε παγκόσμιο θέμα το 1950, αποτέλεσαν σύμβολα της αναγνώρισης και του αγώνα για την επιβίωση και την αποδοχή. Η Jorgensen έκανε την πρώτη της επέμβαση αλλαγής φύλου στο εξωτερικό και επιστρέφοντας στις ΗΠΑ, έγινε σύμβολο για εκατομμύρια τρανς άτομα που πασχίζουν να ζήσουν ως το άτομο που είναι πραγματικά, χωρίς τη νομιμοποίηση της κοινωνίας.

Οποιαδήποτε νομοθετική παρέμβαση που απορρίπτει την αναγνώριση των τρανς ταυτοτήτων και τη νόμιμη ισότητα τους δεν θα σβήσει την ύπαρξή τους, αλλά μόνο θα επιτείνει τις δυσκολίες και τις αδικίες που αντιμετωπίζουν καθημερινά.

Επίσης, η Marsha P. Johnson και η Sylvia Rivera, ηγετικές φυσιογνωμίες του κινήματος για τα δικαιώματα των ΛΟΑΤΚΙ+ ατόμων, αγωνίστηκαν για την αναγνώριση των τρανς ατόμων στη δεκαετία του 1960 και του 1970. Η Johnson, μαύρη τρανς γυναίκα, ήταν από τις πρώτες που βγήκαν στους δρόμους το 1969 για την υπεράσπιση των δικαιωμάτων των τρανς ατόμων κατά την εξέγερση του Stonewall της Νέας Υόρκης, γεγονός που συνέβαλε στην εμφάνιση του σύγχρονου κινήματος για τα δικαιώματα των τρανς.

Αυτά τα παραδείγματα είναι απλώς μια μικρή αναδρομή στην ιστορία του αγώνα των τρανς ατόμων. Ακόμη και όταν το νομικό πλαίσιο τους αρνιόταν, αυτοί οι άνθρωποι και πολλοί άλλοι ζούσαν την αλήθεια τους με τρόπο που διαρκώς μας υπενθυμίζει ότι οι άνθρωποι δεν είναι ορισμένοι μόνο από τις νομικές διατάξεις, αλλά από την εσωτερική τους ταυτότητα και την αδιαπραγμάτευτη ανάγκη τους για αποδοχή και αναγνώριση.

Αν η κοινωνία θέλει να αλλάξει πραγματικά, η έννοια του φύλου πρέπει να εξελιχθεί μαζί με την κοινωνική και πολιτική αναγνώριση των ατόμων που το βιώνουν.

Η απόφαση του Ανώτατου Δικαστηρίου του Ηνωμένου Βασιλείου, εάν παραμείνει σε ισχύ, δεν μπορεί να εξαφανίσει την ύπαρξη των τρανς ατόμων. Δεν μπορεί να αλλάξει το γεγονός ότι οι τρανς άνθρωποι είναι πραγματικοί, ζουν και έχουν τα ίδια ανθρώπινα δικαιώματα όπως ο καθένας. Το μόνο που θα καταφέρει αυτή η απόφαση, είναι να κάνει τη ζωή τους πιο δύσκολη, να τους ωθήσει στην περιθωριοποίηση και να τους στερήσει την προστασία που τους αξίζει, αυξάνοντας την κοινωνική αποδοκιμασία και τη βία εις βάρος τους.

Η ιστορία των τρανς ατόμων είναι γεμάτη από θυσίες και αγώνες για την επιβίωση και την αναγνώριση, αλλά η μεγαλύτερη πρόκληση σήμερα είναι να επιτραπεί στους ανθρώπους αυτούς να ζήσουν ελεύθεροι, χωρίς τον φόβο της νομικής καταπίεσης. Οποιαδήποτε νομοθετική παρέμβαση που απορρίπτει την αναγνώριση των τρανς ταυτοτήτων και τη νόμιμη ισότητά τους, δεν θα σβήσει την ύπαρξή τους, αλλά μόνο θα επιτείνει τις δυσκολίες και τις αδικίες που αντιμετωπίζουν καθημερινά.

Ένας νόμος δε μπορεί να διαγράψει τα τρανς άτομα αλλά μπορεί να κάνει τη ζωή τους πιο δύσκολη 5
IStock
Η απόφαση αυτή δεν αφορά απλώς την αναγνώριση μιας νομικής κατηγορίας, αλλά την αναγνώριση της ανθρώπινης εμπειρίας

Πού πάμε από εδώ και πέρα;

Η απόφαση αυτή δεν αφορά απλώς την αναγνώριση μιας νομικής κατηγορίας, αλλά την αναγνώριση της ανθρώπινης εμπειρίας. Εάν θέλουμε να αλλάξουμε την κοινωνία, πρέπει να αλλάξουμε τον τρόπο που κατανοούμε το φύλο, την ταυτότητα και την αξία του ανθρώπου. Ο λόγος περί φύλου, όπως έχει διαμορφωθεί ιστορικά, δεν είναι μόνο αναγκαίος για να κατανοήσουμε τη θέση των τρανς ανθρώπων στην κοινωνία αλλά και για να αναγνωρίσουμε τη δυνατότητα της ανθρώπινης εμπειρίας να υπερβεί τα στενά όρια της βιολογικής καθαρότητας και να ενσωματώσει την πολυπλοκότητα της ύπαρξης.

Αν η κοινωνία θέλει να αλλάξει πραγματικά, η έννοια του φύλου πρέπει να εξελιχθεί μαζί με την κοινωνική και πολιτική αναγνώριση των ατόμων που το βιώνουν. Αυτό δεν είναι απλώς θέμα νομιμότητας- είναι θέμα αξιοπρέπειας, σεβασμού και ανθρώπινης ελευθερίας.

Ο νόμος, όσο ισχυρός κι αν είναι, δεν μπορεί να αφαιρέσει την αλήθεια της ανθρώπινης εμπειρίας. Οι τρανς άνθρωποι υπήρχαν πριν το νομικό σύστημα και θα συνεχίσουν να υπάρχουν ανεξάρτητα από το αν το νομικό πλαίσιο τους αναγνωρίζει ή όχι. Η πραγματική ερώτηση είναι αν η κοινωνία μας, η οποία προχωράει μπροστά (;), θα επιτρέψει στους τρανς ανθρώπους να ζήσουν ελεύθεροι και με την αξιοπρέπεια που τους αξίζει.

Αν θα δημιουργήσουμε έναν κόσμο όπου η αποδοχή και η ισότητα είναι πραγματικές, κι όχι απλώς διακηρύξεις σε χαρτιά, ή αν θα επιτρέψουμε στο φόβο και τις προκαταλήψεις να καθορίσουν το μέλλον μας.

ΑΠΟΡΡΗΤΟ