Ενα φάντασμα πλανιέται πάνω από την Ανατολική Γερμανία, το φάντασμα του καπιταλισμού. Ολες οι δυνάμεις έχουν συνασπιστεί σε μια ιερά συμμαχία εναντίον του, ο Χόνεκερ και ο Γκορμπατσόφ, το Σύμφωνο της Βαρσοβίας και η ΚΟΜΕΚΟΝ, οι ρουμάνοι σταλινικοί και οι ανατολικογερμανοί αστυνομικοί.
Η παράφραση αυτή του Κομμουνιστικού Μανιφέστου των Μαρξ και Ενγκελς ταιριάζει κουτί στην εικόνα που έδινε το «πρώτο σοσιαλιστικό κράτος σε γερμανικό έδαφος» (Βάλτερ Ούλμπριχτ) στα τέλη του 1989. Το καθεστώς του υπαρκτού σοσιαλισμού έπνεε τα λοίσθια, ο καπιταλισμός βρισκόταν προ των πυλών –και αυτές τού ανοίχθηκαν διάπλατα αμέσως μετά την επανένωση της Δυτικής με την Ανατολική Γερμανία στις 3 Οκτωβρίου του 1990.
Από τότε, το φάντασμα, δυναμικό και αχόρταγο, πήρε σάρκα και οστά. Ο καπιταλισμός έβαλε παντού πόδι. Μέσα σε τέσσερα χρόνια η διαβόητη Treuhandanstalt (εταιρεία καταπιστευτικής διαχείρισης) είχε κλείσει ή εκποιήσει 8.500 κρατικές επιχειρήσεις, ορισμένες εκ των οποίων, όπως o όμιλος χημικής βιομηχανίας Leunawerke, ήταν πραγματικοί κολοσσοί. Οι νέοι ιδιοκτήτες, κατά κανόνα Δυτικογερμανοί, πλήρωναν γι’ αυτές συμβολικά ποσά, σε ορισμένες περιπτώσεις μάλιστα και τίποτε.
Το γιγαντιαίο εγχείρημα κατέληξε έτσι σε φιάσκο. Αντί να επιφέρει κέρδος 600 δισ. μάρκων –όσο και η εκτιμωμένη αξία των επιχειρήσεων -, τελείωσε με ζημιές 265 δισ. «Η μεγαλύτερη απάτη στην ιστορία της Γερμανίας» ωρυόταν ο τότε «αντιφρονών» και σήμερα ευρωβουλευτής των Πρασίνων Βέρνερ Σουλτς.
Επόμενο έτσι η πρόβλεψη του «καγκελαρίου της ένωσης» Χέλμουτ Κολ, ότι τα κρατίδια της Ανατολικής Γερμανίας θα μετατραπούν σύντομα σε «ανθισμένα τοπία», να μείνει εν πολλοίς ανεκπλήρωτη. Και αυτό παρά την αστείρευτη οικονομική ενίσχυση της Ανατολικής από τη Δυτική, που στο διάστημα αυτό συμποσούται στο αστρονομικό ποσό των 1,6 τρισ. ευρώ.
Το πού πήγε ο πακτωλός αυτών των χρημάτων και τι επίδραση έχει στη ζωή των Ανατολικογερμανών αναλύει στην παρακάτω συνέντευξη ο ερευνητής του Ινστιτούτου Οικονομικών Ερευνών του Βερολίνου (DIW) Καρλ Μπρένκε.

–Ποια είναι η διαφορά σήμερα ανάμεσα στη Δυτική και στην Ανατολική Γερμανία;
«Η απόδοση της οικονομίας στην Ανατολική Γερμανία έχει ξεπεράσει ελαφρώς το 70% της Δυτικής. Στους μισθούς έχει φθάσει το 75%, στα εισοδήματα το 81%. Γενικά μπορεί να πει κανείς ότι η εξομοίωση των δύο οικονομιών λιμνάζει τα τελευταία χρόνια και δεν υπάρχουν ενδείξεις πως αυτό θα αλλάξει σύντομα».

–Πού οφείλεται αυτό;
«Στον τερματισμό της μεταβατικής φάσης. Η επανένωση έχει χάσει την αρχική δυναμική της. Σπουδαίο ρόλο σε αυτό παίζουν επίσης τα τοπικά προβλήματα της ανατολικογερμανικής οικονομίας, καθώς και το γεγονός ότι οι νέες πολυεθνικές, ιδίως οι δυτικογερμανικές, αποφεύγουν να μεταφέρουν τα κέντρα τους στην Ανατολική Γερμανία».

–Εχει αυτό επίδραση και στο μέγεθος των επενδύσεων;
«Οχι στο μέγεθος αλλά στο είδος. Οι Δυτικογερμανοί έχουν κτίσει μεν πολλά νέα υπερσύγχρονα εργοστάσια παραγωγής αυτοκινήτων και χημικών προϊόντων, οι περισσότερες επενδύσεις τους όμως γίνονται σε βοηθητικούς τομείς. Κλάδοι υψηλής τεχνολογίας, όπως η έρευνα, παραμένουν κυρίως στη Δυτική».

–Τι επιπτώσεις έχει αυτό στην απασχόληση;
«Η απασχόληση είναι εξίσου υψηλή και στα δύο τμήματα της χώρας. Η ανεργία είναι όμως διαφορετική –στην Ανατολική Γερμανία φθάνει σήμερα το 10%, στη Δυτική μόνο το 5%-6%. Το αποτέλεσμα είναι να συνεχίζεται η ερημοποίηση της Ανατολικής, επειδή οι κάτοικοί της αναζητούν δουλειά στη Δυτική».

–Ποια ήταν η αφετηρία για όλα αυτά στις αρχές του ’90;
«Η βιομηχανική παραγωγή στην Ανατολική Γερμανία είχε πέσει κατά 50%, και αν δεν είχε υπάρξει η άμεση ενίσχυση από τη Δύση θα είχε καταρρεύσει πλήρως. Σήμερα η παραγωγή αυτή έχει ξεπεράσει εκείνη της DDR (σ.σ: Λαϊκή Δημοκρατία της Γερμανίας) και, ανά κεφαλή, έχει φθάσει τον μέσο όρο της Ευρωπαϊκής Ενωσης».

–Υπάρχουν κλάδοι στους οποίους η Ανατολική Γερμανία προηγείται τώρα της Δυτικής;
«Ναι, σε ό,τι αφορά την παραγωγικότητα στην αγροτική οικονομία, καθώς και στα ορυχεία και στην παραγωγή ενέργειας».

–Εχει ολοκληρωθεί στην Ανατολική Γερμανία η επιστροφή στον καπιταλισμό;
«Εντελώς. Η Ανατολική δεν διαφέρει πλέον σε τίποτε από τη Δυτική».

–Εγινε η Ανατολική Γερμανία αποικία της Δυτικής, όπως υποστηρίζουν ακόμη ορισμένοι αριστεροί;
«Πρόκειται για αριστερές φαντασιώσεις. Οι αποικίες αποφέρουν συνήθως υπέρογκα κέρδη στους αποικιοκράτες. Στην Ανατολική Γερμανία τούς απέφεραν υπέρογκες ζημιές. Μακάρι να είχαν όλες οι αποικίες τέτοια τύχη».

–Βλέπει κανείς πουθενά τα «ανθισμένα τοπία» που είχε υποσχεθεί ο Χέλμουτ Κολ;
«Οχι. Συνολικά όμως η εξέλιξη στην περιοχή αποτελεί ιστορία επιτυχίας. Μπορεί οι προσδοκίες του ’89-’90 να μην επαληθεύθηκαν, όμως αυτό που επιτεύχθηκε είναι περισσότερο από ικανοποιητικό».

–Πόσο μεγάλη είναι η επιρροή των ανατολικογερμανικών ελίτ στην ομοσπονδιακή Γερμανία –αν εξαιρέσει κανείς την Ανατολικογερμανίδα Ανγκελα Μέρκελ;
«Εξίσου μεγάλη με εκείνη της Δυτικής. Δεν υπάρχουν πια σημαντικές διαφορές μεταξύ τους».

–Είναι η εξίσωση των δύο Γερμανιών πρότυπο και για την εξομοίωση των οικονομιών μεταξύ του ευρωπαϊκού Βορρά και Νότου;
«Δεν νομίζω. Το πρόβλημα της Ανατολικής Γερμανίας ήταν ότι είχε εντελώς κατεστραμμένη οικονομία. Αυτό δεν ισχύει για τις χώρες του Νότου. Το πρόβλημά τους ήταν ότι οι μισθοί ανέβαιναν ταχύτερα από την παραγωγικότητά τους. Και αυτό το πρόβλημα θέλει δική του λύση, όχι κάποιο αντίγραφο της γερμανικής».
Ο Καρλ Μπρένκε είναι ερευνητής του Ινστιτούτου Οικονομικών Ερευνών του Βερολίνου (DIW)

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ