«Ξεκίνησα από την μπανάλ σκέψη ότι κάποια στιγμή πρέπει να αναμετρηθώ με τον «Αμλετ». Αυτό ήταν το εναρκτήριο λάκτισμα» λέει ο Γιάννης Χουβαρδάς που επέλεξε εφέτος να σκηνοθετήσει το κορυφαίο έργο του Σαίξπηρ για την παράσταση που ετοιμάζει στη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών. «Αναρωτήθηκα γιατί είναι αυτό που είναι.

Γιατί επιφέρει κραδασμούς στο παγκόσμιο θέατρο και στον παγκόσμιο πολιτισμό. Γιατί είναι το πιο πολυσυζητημένο και αναλυμένο έργο σε παγκόσμιο επίπεδο. Και έψαξα να βρω τον δικό μου προσανατολισμό».

«Η τραγική ιστορία του Αμλετ, πρίγκιπα της Δανιμαρκίας», όπως είναι ο πλήρης τίτλος του έργου, καταγράφηκε για πρώτη φορά στην παρουσίαση του 1602. Εναν χρόνο μετά ανέβηκε στα πανεπιστήμια του Κέιμπριτζ και της Οξφόρδης. Η ιστορία του πρίγκιπα που θέλει να εκδικηθεί τον θείο του για τη δολοφονία του πατέρα του προέρχεται από έναν μεσαιωνικό μύθο (1200).
Τι είναι λοιπόν ο Αμλετ;
«Είναι το μεγάλο, απλό και πολύπλοκο ερώτημα τι είναι η ζωή. Μέσα από τον Αμλετ, ένα πρόσωπο που είναι ταυτόχρονα νέος και ενήλικας, άνδρας και γυναίκα, γιος, ανιψιός, φίλος, εραστής, θύτης και θύμα, βλέπουμε ό,τι είμαστε όλοι μας. Παίζουμε κι εμείς πολλούς ρόλους στη ζωή μας αλλά είμαστε ένα πρόσωπο. Περνάμε από πολλές και διαφορετικές φάσεις και ιστορίες αλλά είμαστε ένας άνθρωπος».
Με κομβικό σημείο, καθοριστικό σταυροδρόμι, τον τοίχο που κινδυνεύει να τον πλακώσει μετά τον θάνατο του πατέρα του και τον γάμο της μητέρας του με τον θείο του, ο Αμλετ κινείται πέρα από το πολιτικό και ιστορικό πλαίσιο, πέρα από τον οικογενειακό περίγυρο. Ταυτίζεται με την ίδια τη ζωή. «Η ζωή του είναι ένας γρίφος. Δεν καταλαβαίνει τι έχει συμβεί και τι σημαίνει όλο αυτό. Δεν μπορεί να ζήσει. Ο τοίχος θα τον πλακώσει» λέει ο σκηνοθέτης. «Κι εκεί είναι που διαχωρίζει πλέον τη θέση του και εκφράζει την προβληματική του: «Εσείς ζείτε μέσα στο φαίνεσθαι κι εγώ θέλω να ζω στο είναι»».
Σε αυτή την κρίσιμη στιγμή εμφανίζεται το φάντασμα του πατέρα του και συνειδητοποιεί ότι ο θείος του ζει τη ζωή στη θέση του. Οσα όμως παρουσιάζονται στον Αμλετ, όλα τα μυστικά, δεν αποτελούν τη λύση αλλά άλλο ένα αίνιγμα που ο ίδιος καλείται να λύσει. «Κι έτσι, με το κλειδί ανοίγει πολλές πόρτες, χάνεται σε έναν ατέρμονο λαβύρινθο και αναρωτιέται για την ίδια τη ζωή. Μια σειρά ερωτημάτων, μια σειρά γρίφων χωρίς οριστική λύση. Ο,τι μαθαίνει το παίρνει μαζί του».
Να ζει κανείς ή να μη ζει…
Για τον Γιάννη Χουβαρδά το καίριο ερώτημα του Αμλετ –«To be or not to be» –μεταφράζεται «Να είσαι ή να μην είσαι». «Παραπέμπει στο «φαίνεσθαι», στη ζωή ως θεατρική πράξη. Δεν είναι διόλου τυχαίο ότι η ζωή του αναπαρίσταται σαν παράσταση μέσα στο ίδιο το έργο. Κι ο Αμλετ ως αναπόσπαστο κομμάτι μιας ροής αποδέχεται αυτό το «ας είναι». Mε τη σειρά μας τώρα θέλουμε να αποδώσουμε όλο αυτό το κλίμα με τη γλώσσα των ονείρων, του υποσυνείδητου, του φανταστικού, που περπατάει δίπλα στο λογικό».
Κάπως έτσι ο Πρίγκιπας της Δανίας αποδέχεται και τον θάνατο, όποτε κι αν έρθει. Επειτα από ένα βάθος αυτογνωσίας και γνώσης, δεν έχει κάτι άλλο να κατακτήσει. «Και αφού περάσει μέσα από τις άπειρες πόρτες καταλήγει σε μια σοφία αποδοχής πραγμάτων. Γι’ αυτό και φτάνοντας στο τέλος, μαθαίνει ότι του ετοιμάζουν μια ξιφομαχία, για την οποία έχει προαίσθημα ότι είναι κάτι άλλο. Αλλά λέει «ας είναι»»…
Επειτα από όλη αυτή την περιπλάνηση στο σύμπαν του Αμλετ, ο σκηνοθέτης κατάλαβε ποιος είναι αυτός ο ήρωας; «Θα ήταν ύβρις αν παραδεχόμουν κάτι τέτοιο. Η σοφία του πρέπει να μας διαποτίσει. Το σύνολο των εμπειριών που έχει ζήσει, των ερωτημάτων που έχει βιώσει, των συναισθημάτων που έχει αναπαραγάγει, όλα αυτά μαζί είναι ο Αμλετ. Ενα βλέμμα, ένας αναστεναγμός, και μετά θα φύγει. Ο Αμλετ είναι η ιστορία όλων μας».
Με έναν θίασο φτιαγμένο από συνεργάτες που αποτελούν την «ιδανική επιλογή του», όπως λέει, ο Γιάννης Χουβαρδάς μεταφέρει στη σκηνή της Στέγης το σαιξπηρικό έργο με τρόπο σύγχρονο αλλά χωρίς να παραπέμπει σε σύγχρονα ιστορικά γεγονότα. Χωρίς να είναι επικαιροποιημένο.

«Υπάρχει μέσα μας ένας Αμλετ»
λέει και εξηγεί τον τρόπο που δούλεψε. «Αντιμετώπισα το εξής δίλημμα: Να επιλέξω μια πόρτα, να μπω σε ένα δωμάτιο, κινδυνεύοντας να μείνω στο ένα από τα άπειρα δωμάτια του πύργου του Αμλετ ή όχι; Γι’ αυτό άνοιξα και τη δεύτερη πόρτα, και την επόμενη… Οσες πόρτες κι αν ανοίξεις καταλήγεις στην ίδια, αν και ποτέ δεν ξέρεις. Αλλά δεν μπορούσα να τις παραβλέψω».

Το θέατρο που είναι και ζωή
Ο Γιάννης Χουβαρδάς τονίζει αντί επιλόγου: «Ο Αμλετ σε κάνει να βλέπεις τον κόσμο γύρω σου σε ένα βαθύ ποιητικό επίπεδο. Τα έχει όλα. Σαν οικογενειακό δράμα, πολιτικό και ερωτικό. Ενας στοχασμός πάνω στο θέατρο, στο θέατρο που είναι και ζωή. Ενα έργο ψυχαναλυτικό, ψυχολογικό, ένα δράμα, μια εκδίκηση». Κι ο ίδιος με τη σειρά του στοχεύει να μην αποκλείσει καμία από όλες αυτές τις πτυχές, ώστε ο θεατής να μπορέσει να επιλέξει. «Οποια διαδρομή κι αν ακολουθεί η παράσταση, στόχος μου είναι να υποβάλλει και όχι να επιβάλλει. Να μπορεί ο θεατής να επιλέξει».
Παραδέχεται άλλωστε ότι πρόκειται για μια αναμέτρηση: «Δεν είναι έργο που μπορείς να επιτύχεις. Μπορείς να διαλέξεις τον τρόπο με τον οποίο θα αποτύχεις» λέει και καταλήγει: «Η επιτυχία ως έννοια μου είναι βαρετή. Είναι μια ουτοπία ο Αμλετ. Το μέγεθός του είναι πάντα μεγαλύτερο. Από όπου και να το πιάσεις, σου φεύγει…»

πότε & πού:

Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών Ιδρύματος Ωνάση – Κεντρική Σκηνή. Πρεμιέρα Τετάρτη 14 Ιανουαρίου, στις 20.30. Παραστάσεις ως την 1η Φεβρουαρίου 2015

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ