Η Μούσα της κριτικής

Ντάνιελ Μέντελσον
Περιμένοντας τους βαρβάρους.
Από τον Αριστοφάνη στο Avatar
Μετάφραση Μαργαρίτα Ζαχαριάδου.
Εκδόσεις Πατάκη, 2016,
σελ. 589, τιμή 19,70 ευρώ

Η κλασική παιδεία συνιστά τον καλύτερο οδηγό προκειμένου να ερμηνεύσει κανείς τα φαινόμενα της σύγχρονης μαζικής κουλτούρας. Και από τις πειστικότερες αποδείξεις είναι αυτή η συλλογή δοκιμίων του Ντάνιελ Μέντελσον, επιφανούς διανοουμένου, συγγραφέα και μεταφραστή του Καβάφη –τον οποίο και θαυμάζει απεριόριστα, απόδειξη ο τίτλος του βιβλίου του, που είναι από ένα πασίγνωστο ποίημα του Αλεξανδρινού. Ο Μέντελσον θεωρεί την πολιτισμική κριτική αναγκαία για όποιον θέλει να προσεγγίσει τη μαζική κουλτούρα των ημερών μας. Κατά συνέπεια, οφείλει να αξιοποιεί τα όσα προηγήθηκαν. Για να κρίνει τις τηλεοπτικές σειρές λ.χ. ο Μέντελσον καταφεύγει στον Αριστοτέλη. Το συγκριτικό πεδίο του κριτικού επομένως είναι ένα καρουσέλ που περιστρέφεται στον χρόνο και έτσι βρίσκει κάποιος αναλογίες ανάμεσα στο παρελθόν και το παρόν και αυτή η διπλή κίνηση καθιστά γοητευτικά τα δοκίμια του Μέντελσον. Στον καθρέφτη του παρελθόντος αντικατοπτρίζεται το παρόν –και αντιστρόφως. Το εντυπωσιακότερο γνώρισμα των δοκιμίων του, πέραν της αναγνωσιμότητάς τους, είναι η ευχέρεια με την οποία χειρίζεται σύγχρονα φαινόμενα με όρους της κλασικής παιδείας. Ετσι αφηγείται τις απόψεις του αντλώντας από τα κλασικά αρχέτυπα το συμβολικό και κοινωνικό τους περιεχόμενο. Οι κλασικοί επομένως –ειδικότερα οι έλληνες κλασικοί –δεν είναι απλώς αντικείμενα για την ακαδημαϊκή διδασκαλία. Ο Μέντελσον τους φέρνει στο παρόν, στην πολιτιστική και κοινωνική καθημερινότητα ή σε αυτό που αποκαλείται κριτικό πεδίο διευρύνοντάς το και υπηρετώντας τη Μούσα της κριτικής κατά τον ιδεωδέστερο τρόπο.

Επος και δράμα
Η συγκριτική μελέτη που καθιέρωσε τον Στάινερ ως κριτικό και δοκιμιογράφο πρώτης γραμμής

Τζωρτζ Στάϊνερ
Τολστόι ή Ντοστογιέφσκι.
Δοκίμιο παλαιάς κριτικής
Μετάφραση Κώστας Σπαθαράκης.
Εκδόσεις Αντίποδες, 2016,
σελ. 495, τιμή 16,50 ευρώ

Το εκτενές δοκίμιο του Τζορτζ Στάινερ για τους δύο κορυφαίους του ρωσικού ρεαλισμού Τολστόι και Ντοστογέφσκι, που τον καθιέρωσε ως κριτικό και δοκιμιογράφο πρώτης γραμμής, είναι μια από τις σημαντικότερες μελέτες της μεταπολεμικής εποχής. Με ενάργεια, απαράμιλλη διεισδυτικότητα και πάθος ο Στάινερ αναλύει το έργο του επικού Τολστόι και του δραματικού Ντοστογέφσκι που τους συγκρίνει τον μεν Τολστόι με τον Ομηρο, τον δε Ντοστογέφσκι με τους έλληνες τραγικούς. Από το βιβλίο του παρελαύνουν και άλλοι σπουδαίοι συγγραφείς του 19ου αιώνα, αλλά κανείς από αυτούς δεν είναι για τον ίδιον ισότιμος με τους δύο γίγαντες του ρωσικού ρεαλισμού. Η Νέα Κριτική αγνόησε τη ρωσική πεζογραφία, ακόμη και τα σημαντικότερα έργα της. Γι’ αυτό και ο Στάινερ ονομάζει το βιβλίο του «δοκίμιο παλαιάς κριτικής». Η σημασία της λέξης «παλαιά» είναι βεβαίως μεταφορική. Η κριτική του Στάινερ, ένα θαυμάσιο συγκριτικό δοκίμιο, παραμένει εντελώς μοντέρνα.

Λεονάρντο Ντα Βίντσι,
Λεόν Μπατίστα Αλμπέρτι,
Αντρέα Πότσο
Διά την ζωγραφίαν
Μετάφραση Παναγιώτης Δοξαράς.
Εισαγωγή-επιμέλεια Παναγιώτης Κ. Ιωάννου.
Πανεπιστημιακές εκδόσεις Κρήτης, 2016, σκληρόδετο
σελ. 624, τιμή 50 ευρώ

Στις αρχές του 18ου αιώνα ο ζωγράφος και στρατιωτικός Παναγιώτης Δοξαράς μετέφρασε τις πραγματείες περί ζωγραφικής του Λεονάρντο ντα Βίντσι, του ουμανιστή Λεόν Μπατίστα Αλμπέρτι καθώς και οδηγίες για την τέχνη του ιησουίτη ζωγράφου Αντρέα Πότσο. Οι μεταφράσεις του Δοξαρά δεν εκδόθηκαν ποτέ. Τα κείμενα που περιλαμβάνει η παρούσα έκδοση συγκαταλέγονται στις σημαντικότερες πηγές στην ιστορία της ευρωπαϊκής τέχνης.

Γιάγκος Οικονομίδης
Στη χώρα του ουράνιου τόξου.
Η Νότια Αφρική πριν και μετά το απαρτχάιντ
Εκδόσεις Πατάκη, 2016,
σελ. 254, τιμή 10,90 ευρώ

Δέκα χρόνια υπηρέτησε στη Νότια Αφρική ο πρέσβης Γιάγκος Οικονομίδης. Καρπός των εμπειριών του είναι το βιβλίο αυτό, όπου παρουσιάζει την αναίμακτη μετάβαση από το καθεστώς των φυλετικών διακρίσεων στη δημοκρατία, τη συμφιλίωση μαύρων και λευκών και τη βοήθεια που προσέφερε η Νότια Αφρική στις γειτονικές χώρες. Σήμερα όμως η χώρα αντιμετωπίζει τεράστια προβλήματα κυρίως την εγκληματικότητα και τη διαφθορά.

Μαργκαρέτε Μπούμπερ-Νόϋμαν
Μίλενα από την Πράγα
Μετάφραση Τούλα Σιετή.
Επιμέλεια-επίμετρο Αδριανή Δημακοπούλου.
Εκδόσεις Κίχλη και Τα Πράγματα, 2016,
σελ. 516, τιμή 20 ευρώ

Στο ναζιστικό στρατόπεδο του Ράβενσμπουργκ η Μαργκαρέτε Μπούμπερ-Νόυμαν γνώρισε τη Μίλενα, που την ξέρουμε από τη σχέση της με τον Κάφκα. Η Μίλενα πέθανε στο στρατόπεδο. Τιμώντας τη μνήμη και την προσωπικότητά της η Μπούμπερ-Νόυμαν έγραψε αυτό το βιβλίο που κατά ένα μέρος είναι βιογραφία της Μίλενα και κατά ένα άλλο μια από τις σημαντικότερες μαρτυρίες για τη ζωή στα ναζιστικά στρατόπεδα.

Εντγκάρ Μορέν
Ο δρόμος για το μέλλον της ανθρωπότητας
Μετάφραση Θεόδωρος Παραδέλλης.
Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου, 2016,
σελ. 368, τιμή 20,20 ευρώ

Το μέλλον δεν μπορεί να το προβλέψει κανείς. Μπορεί όμως να το διαμορφώσει αν διαβάσει σωστά το παρόν. Κι αυτό επιχειρεί ο γάλλος κοινωνιολόγος Εντγκάρ Μορέν. Αν αφήσουμε ανεξέλεγκτες τις εξελίξεις είναι αμφίβολο αν η ανθρωπότητα θα έχει μέλλον. Ποιος είναι ο δρόμος γι’ αυτό το μέλλον; Ο δρόμος των μεταρρυθμίσεων, μας λέει. Βασική προϋπόθεση όμως των μεταρρυθμίσεων είναι η προστασία και η ενίσχυση του κοινωνικού κράτους. Αυτό είναι το μέλλον.

Tudor Dinu
Οι Ελληνες επιστρέφουν στη Ρουμανία
Μετάφραση Ελισάβετ Κεπλερή.
Εκδόσεις Ζαχαρόπουλος, 2016,
σελ. 240, τιμή 14 ευρώ

Ο ρουμάνος νεοελληνιστής Τούντορ Ντίνου αναφέρεται στη ζωή και στη δράση της οικογένειας της Αικατερίνης Σοφιανού με τεράστια κοινωνικό και πολιτιστικό έργο στη Ρουμανία: Νοσοκομεία, κοινωφελή ιδρύματα, ανακαινίσεις μουσείων, πολιτιστικές εκδηλώσεις, εκδόσεις. Η ιστορία μιας οικογένειας που τίμησε τη χώρα που τη φιλοξένησε και τον τόπο της καταγωγής της.

Eυάγγελος Bενιζέλος
Μετασχηματισμοί του κράτους
και της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης.
Διδάγματα της οικονομικής κρίσης.
Η ελληνική περίπτωση
Εκδόσεις Πόλις, 2016,
σελ. 190, τιμή 13,50 ευρώ

Η Ευρώπη βρίσκεται σε κρίση. Και η Ελλάδα που βίωσε και βιώνει την κρίση αποτελεί ασφαλώς ακραία περίπτωση. Οι αλλαγές που συμβαίνουν στην Ευρώπη ακόμη δεν γνωρίζουμε πού θα μας οδηγήσουν. Μπορούμε όμως να αντλήσουμε διδάγματα ώστε να μην επαναλάβουμε τα λάθη του παρελθόντος. Ο Ευάγγελος Βενιζέλος δεν περιορίζεται στα δικά μας αλλά τα εξετάζει μέσα στο ευρύτερο ευρωπαϊκό πλαίσιο.