Τα 200 χρόνια από τη γέννηση του Δαρβίνου εορτάζονται σε ολόκληρο τον κόσμο με πλήθος εκδηλώσεων, ειδικών αφιερωμάτων στα επιστημονικά περιοδικά και βιβλίων όπου είτε σχολιάζονται οι θεωρίες του είτε επεξεργάζονται υπό το φως των νέων επιστημονικών πορισμάτων. Ο Δαρβίνος άσκησε τεράστια επίδραση όχι μόνο στην επιστήμη αλλά και στην τέχνη, στις κοινωνικές σπουδές και στη λογοτεχνία. Ολο το έργο του Αλντους Χάξλεϊ, για παράδειγμα, μπορεί κανείς να πει ότι είναι ένα τεράστιο μυθοπλαστικό και δοκιμιακό σχόλιο στη δαρβινική επανάσταση. Ο Χ. Γκ. Γουέλς, ο οποίος θεωρείται από τους προγόνους των έργων επιστημονικής φαντασίας, έγραψε τα πιο διάσημα έργα του επηρεασμένος από τον Δαρβίνο. Τα ίχνη του μεγάλου φυσιοδίφη αναζητεί ο Μπρους Τσάτγουιν στην Παταγονία και γράφει το ομώνυμο ταξιδιωτικό βιβλίο του που ανήκει στα κορυφαία του είδους. Στη θεωρία του καταφεύγει ο Αρθουρ Κέσλερ, όταν απογοητευμένος από την αποτυχία του κομμουνιστικού πειράματος κατά τη δεύτερη συγγραφική του περίοδο ανατρέχει ταυτοχρόνως στην παραψυχολογία (χαρακτηριστικότερο επ΄ αυτού βιβλίο του είναι τοΕνα φάντασμα στη μηχανή), πεπεισμένος ότι κατά τη στιγμή της Δημιουργίας έγινε κάποιο λάθος, γι΄ αυτό και ενώ ο άνθρωπος γνωρίζει το καλό πράττει συχνά το κακό. Ο όρος «κοινωνικός δαρβινισμός» επίσης αποτελεί μεταφορά της δαρβινικής θεωρίας (της επικράτησης του ισχυροτέρου) στο πεδίο της κοινωνίας. Συμπεραίνει λοιπόν κανείς ότι η επίδραση του Δαρβίνου υπήρξε μεγαλύτερη από εκείνη του Φρόιντ. Και ίσως στο μέλλον οι επεμβάσεις στο DΝΑ να αποδειχθούν πολύ χειρότερα μέσα καταστολής από τα αντίστοιχα της τεχνολογίας. Η δαρβινική θεωρία επομένως μας βοηθάει όχι μόνο να ερευνήσουμε βαθύτερα την ανθρώπινη φύση αλλά και να κατανοήσουμε τον πολιτισμό σε σχέση με το ποια θέση κατέχουμε στον φυσικό κόσμο, τι σωστό έχουμε επιτύχει ως είδος και ποιους κινδύνους διατρέχουμε από τα σοβαρά σφάλματα που διαπράξαμε- ιδιαίτερα τους τελευταίους δύο αιώνες.

Η ποίηση της βιολογίας
Αυτό το τεράστιο πεδίο ερευνά ο Τζάρεντ Ντάιαμοντ στο προκλητικό, πρωτότυπο και άκρως ερεθιστικό βιβλίο τουΟ τρίτος χιμπαντζής . Ας το πούμε λοιπόν εξαρχής. Είναι έργο ενός από τους πλέον διαπρεπείς βιολόγους το οποίο διαβάζει με μεγάλο ενδιαφέρον όχι μόνο ο ειδικός επιστήμονας αλλά και ο μέσος αναγνώστης. Μια ποιητική της βιολογίας η οποία μας αναφέρει από πού προερχόμαστε, πώς φτάσαμε ως εδώ, πού βρισκόμαστε, πού μπορούμε να πάμε και τι απειλεί την ίδια μας την υπόσταση, τον κόσμο που δημιουργήσαμε και εκείνον που μας δημιούργησε. Χωρίς τον δεύτερο άλλωστε ο πρώτος δεν υφίσταται. Το επισημαίνει ξεκάθαρα ο συγγραφέας:

«Το μέρος όπου ζούμε συνεισφέρει σημαντικά στο να γίνουμε αυτοί που είμαστε».

Το βιβλίο του κατ΄ επέκταση είναι και μια γεωγραφία της επιστήμης αλλά και του πολιτισμού: των γλωσσών, των ηθών, των συμβόλων, της σχέσης μας με τον πολιτισμικό και τον ιστορικό χρόνο, με την αίσθηση του πριν και του μετά αλλά και των επαναλήψεων.

Ο Ντάιαμοντ προβαίνει σε εξαίρετες παρατηρήσεις οι οποίες στηρίζονται σε βιολογικά πορίσματα προκειμένου να εξηγήσει την εξέλιξη του ανθρώπινου είδους, όπως για το πώς, λ.χ., ο άνθρωπος από λεία των άλλων ειδών έγινε ο υπ΄ αριθμόν ένα κυνηγός. ΄Η γιατί η μακροζωία μας συγκρινόμενη με τα δεδομένα των άλλων ζώων εξηγεί τον αποτελεσματικό τρόπο με τον οποίο μεταβιβάζουμε τις δεξιότητές μας από γενιά σε γενιά. Εξαίρετες παρατηρήσεις υπάρχουν στο κεφάλαιο όπου ερευνάται η εξέλιξη της ανθρώπινης σεξουαλικότητας όπως και στο σχετικό με την προέλευση των ανθρώπινων φυλών, θέμα που ελάχιστοι επιστήμονες το αγγίζουν σήμερα από φόβο μήπως χαρακτηριστούν ρατσιστές. Ο συγγραφέας όμως δεν διστάζει να το διαπραγματευτεί και να υποστηρίξει τα άκρως ενδιαφέροντα, ότι η ποικιλομορφία των φυλών δεν περιορίζεται στον άνθρωπο αλλά παρατηρείται σε όλα τα ζώα που«έχουν μεγάλη γεωγραφική εξάπλωση και ειδικότερα στα συγγενή με τον άνθρωπο όπως οι πίθηκοι».

Οι διαφορές των φυλών σύμφωνα με τον Δαρβίνο δεν οφείλονται στη φυσική επιλογή. Για τον Ντάιαμοντ αυτό«αποτελεί παραπροϊόν ενός χαρακτη ριστικού γνωρίσματος του ανθρώπινου κύκλου ζωής:της επιλεκτικότητάς μας στους συζύγους και στους ερωτικούς συντρόφους».

Το επιχείρημα, είτε ισχύει είτε όχι, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ακούγεται εξαιρετικά πειστικό.

Γιατί πεθαίνουμε
Ερευνώντας το ερώτημα γιατί γερνάμε και πεθαίνουμε ο Ντάιαμοντ υποστηρίζει ότι η μεγάλη διάρκεια ζωής των ανθρώπων δεν οφείλεται μόνο σε πολιτιστικές αλλά και σε βιολογικές προσαρμογές. Οι αλλαγές στον κύκλο ζωής του τρίτου χιμπαντζή (του προγόνου του ανθρώπου) «κατέστησαν δυνατή την αναρρίχησή του στο ανθρώπινο επίπεδο».

Πεθαίνουμε γιατί δεν φθειρόμαστε μέσω ενός και μοναδικού μηχανισμού – επειδή κάτι τέτοιο δεν θα το επέτρεπε η ίδια η φυσική επιλογή. Και όμως η αναζήτηση του ελιξιρίου της ζωής, δηλαδή της αθανασίας, υπήρξε παλαιότερα έμμονη ιδέα των πολιτισμών της Απω Ανατολής και αργότερα και μιας μικρής μεν, αλλά διόλου ευκαταφρόνητης μερίδας του δυτικού κόσμου.

Πλείστα όσα εξίσου ενδιαφέροντα θα βρει ο αναγνώστης στο βιβλίο αυτό: Πώς δημιουργήθηκαν οι γλώσσες; Πώς από τους ήχους και τα νεύματα φτάσαμε στα σύμβολα και στον λόγο; Πώς η φωνητική επικοινωνία έγινε γλώσσα; Ο συγγραφέας ανατρέχει στις απόψεις κορυφαίων επιστημόνων όπως ο Μπίκερτον και ο Τσόμσκι. Η θεωρία περίκαθολικής γραμματικήςτου τελευταίου, ότι δηλαδή γεννιόμαστε με μια γραμματική προγραμματισμένη μέσα μας, βρίσκεται πολύ κοντά στη βιολογία η οποία με όλες τις παρεκκλίσεις προϋποθέτει λίγο- πολύ μια κοινή γλώσσα γλωσσών, οι ποικίλες εκδοχές της οποίας είναι, ας πούμε, το ομόλογο της εξελικτικής θεωρίας. Κοντολογίς, ανάμεσα στις ανθρώπινες γλώσσες και στα ζωικά συστήματα επικοινωνίας υπάρχουν, όπως λέει, προγεφυρώματα. Και η μελέτη τους συμβάλλει στο να κατανοήσουμε«τη μοναδική και σημαντική ιδιότητα που μας χωρίζει από τα ζώα».

Τα δύο ολοκαυτώματα
Το 19ο και τελευταίο κεφάλαιο του βιβλίου με τίτλοΤο δεύτερο σύννεφο αναφέρεται στους κινδύνους (σύννεφα-κινδύνους όπως γράφει) που έχει δημιουργήσει το ζώο-άνθρωπος και το απειλούν με εξαφάνιση- μαζί του και τον ίδιο τον πλανήτη. Το πρώτο σύννεφο είναι ο κίνδυνος ενός πυρηνικού ολοκαυτώματος. Το δεύτερο, όπου και επικεντρώνεται ο Ντάιαμοντ, ο κίνδυνος ενός περιβαλλοντικού ολοκαυτώματος. Μπροστά τους οι επιδημίες όπως το ΑΙDS, τα προβλήματα στη διατροφική αλυσίδα ή ο καρκίνος μοιάζουν δευτερεύοντα ζητήματα. Αν συνεχιστεί ο ρυθμός εξαφάνισης των ειδών του ζωικού βασιλείου η επίλυση των παραπάνω προβλημάτων δεν θα συνεισφέρει σε τίποτε.

Ο πρώτος λόγος για τη μείωση των ειδών είναι η θήρευση. Ο δεύτερος, η σκόπιμη ή συμπτωματική εισαγωγή τους σε μέρη όπου δεν ζούσαν πιο μπροστά, η καταστροφή των ενδιαιτημάτων τους, των τροπικών δασών και της φύσης γενικά προς χάριν της ανάπτυξης. Το περιβαλλοντικό ολοκαύτωμα, γράφει ο Ντάιαμοντ, άρχισε πριν από χιλιάδες χρόνια, τώρα όμως βρίσκεται σε προχωρημένο στάδιο. Αν δεν τεθεί υπό έλεγχο θα φτάσει στο απόγειό του στο τέλος του αιώνα που διανύουμε, δηλαδή θα το ζήσουν τα εγγόνια μας.

Ο Τζάρεντ Ντάιαμοντ

Ο Τζάρετ Ντάιαμοντ (1937) είναι σήμερα καθηγητής της Γεωγραφίας στο Πανεπιστήμιο UCLΑ στο Λος Αντζελες των ΗΠΑ.Πολυτάλαντος επιστήμονας και συγγραφέας με ενδιαφέροντα που καλύπτουν τους τομείς της φυσιολογίας,της εξελικτικής βιολογίας και της βιογεωγραφίας έχει εκδώσει πλήθος βιβλίων στα οποία συνδυάζονται πορίσματα της ανθρωπολογίας, της βιολογίας, της γεωγραφίας,της γενετικής,της ιστορίας και της γλωσσολογίας (ο ίδιος μιλάει 12 γλώσσες,περιλαμβανομένης και της ελληνικής).Το τεράστιο φάσμα των γνώσεων και του πεδίου που καλύπτουν τα βιβλία του έχει προκαλέσει τον θαυμασμό των ειδικών. Ο γνωστός ζωολόγος Μαρκ Ρίντλεϊ μάλιστα αστειευόμενος κάποτε είπε πως ο Τζάρεντ Ντάιμοντ δεν είναι στην πραγματικότητα ένα άτομο αλλά μια επιτροπή.Το πλέον διάσημο έργο τουΟπλα, μικρόβια και ατσάλιτιμήθηκε το 1997 με το Βραβείο Πούλιτζερ.Τέσσερα βιβλία του κυκλοφορούν και στα ελληνικά (όλα από τις εκδόσεις Κάτοπτρο) και είναι τα εξής:

Κατάρρευση, Οπλα, μικρόβια και ατσάλι, Γιατί το σεξ είναι διασκεδαστικό, Ο τρίτος χιμπαντζής.