Ο δρόμος έχει όντως τη δική του ιστορία. Στο ευρωπαϊκό πολιτικό γίγνεσθαι η μαζική, αυθόρμητη προσέλευση στους εξωτερικούς χώρους υπήρξε παραδοσιακά οδοδείκτης κοινωνικών τάσεων, εντάσεων και διεργασιών. Το ερώτημα σε αυτές τις περιπτώσεις ήταν πάντα τι λένε οι πολίτες και τι ακούν οι εκάστοτε ηγεσίες.
Είναι πολύ νωρίς για οποιαδήποτε συμπεράσματα αναφορικά με τη σύνθεση, τους στόχους, τη σκέψη, τις επιδιώξεις, την τροπή που ενδέχεται να λάβουν οι διαδηλώσεις των «indignados», Eλλήνων και λοιπών ευρωπαίων. Πρώτον, γιατί σε αντίθεση με τις μορφές κινηματικής οργάνωσης που κληροδότησε ο 20ός αιώνας, με εκ των προτέρων αποσαφηνισμένους στόχους, ιδεολογικό στίγμα και συλλογική ένταξη, τα social media αποτελούν εκ φύσεως χαλαρά οργανωτικά σχήματα, οριζόντιας διαστρωμάτωσης και μη δεσμευτικά.
Κοινωνικό υποκείμενο σίγουρα μπορούν να αναδείξουν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης –η μορφή του όμως παραμένει ασαφής: η οθόνη ενθαρρύνει την ομογενοποίηση ηλικιακών γενεών, κοινωνικών ομάδων, ιδεολογικών χαρακτηριστικών. Και το like μπορεί να ομαδοποιεί, ο δρόμος όμως διαφοροποιεί.
Δεύτερον, γιατί, συνεπεία του πρώτου, αν η κίνηση διαρκέσει, θα βρεθεί νομοτελειακά αντιμέτωπη με αυτό που στις αρχικές της διακηρύξεις φάνηκε να ξορκίζει – το φάσμα της πολιτικής. Η διαφαινόμενη απαξίωση κομμάτων και ιδεολογιών που πηγάζει από την έκπτωση των αντίστοιχων εννοιών ενώπιον της κοινής γνώμης μπορεί να λειτουργήσει αρχικά ως συνεκτικός δεσμός έκφρασης και αποδοκιμασίας του παλαιού (εξ ου και το πρώτο ψήφισμα των συγκεντρωμένων στο Σύνταγμα).
Οι ζυμώσεις όμως μέσα σε ένα σύνολο ατόμων με συνελεύσεις, ψηφίσματα, αποφάσεις οδηγούν αναγκαστικά στη στοίχιση, τη διατύπωση γνωμών, συμφωνιών ή διαφωνιών – διαδικασία εξόχως και ουσιαστικά πολιτική.
Εξίσου απατηλή ενδέχεται να είναι και η πρόωρη αναζήτηση συγκριτικών χρονολογιών. O πολύφερνος Μάης του 1968 ήταν όντως ακομμάτιστος αλλά βίαιος και απέληξε στον ξεχασμένο Ιούνιο του 1968 όπου η γαλλική δεξιά συγκέντρωσε στις εκλογές ένα συντριπτικό 58%. Το αμερικανικό Summer of Love του 1967 ήταν όντως ειρηνικό αλλά κυρίως ζήτημα αντι-κουλτούρας και υπήρξε ακριβώς αυτό –ένα καλοκαίρι.
Γράφοντας για τη δυναμική του πλήθους σε μια στιγμή του 19ου αιώνα στο βιβλίο του 1848. Η επανάσταση στη Γαλλία (Πόλις, 2006), ο ιστορικός Μωρίς Αγκιλόν υπογράμμισε δύο στοιχεία: την ανάπτυξη της «κοινωνικότητας» (sociabilité) δια συλλόγων, συντεχνιών, ομάδων συζητήσεων – και τη μαθητεία στη δημοκρατία.
Στην Ευρώπη του 21ου αιώνα σημαντικά στρώματα της κοινωνίας αισθάνονται είτε ξεκομμένα είτε αποκλεισμένα από τη διαδικασία λήψης αποφάσεων. Ίσως οι δρόμοι και οι πλατείες να μειώσουν την απόσταση αυτή, αντιστοιχίζοντας κοινωνικά αιτήματα και πολιτική έκφραση, ίσως και όχι. Προς το παρόν, οι διαδηλώσεις παραμένουν μια μαθητεία.
