Βλαντισλάβ Σουρκόφ: Ο Γκέμπελς του Κρεμλίνου

Στη Σοβιετική Ρωσία ήταν πασίγνωστο ότι οι πάντες παρακολουθούνταν. Κάθε παρεκτροπή από την επίσημα εγκεκριμένη συμπεριφορά αντιμετωπιζόταν με καχυποψία και τιμωρούνταν. Το σοβιετικό κράτος θεωρούσε πως βρίσκεται σε πόλεμο με όλους –ξένους κατασκόπους, ταξικούς εχθρούς, ανθρώπους που φορούσαν τζιν ή έπαιζαν τζαζ. Η κυρίαρχη ιδεολογία του καθεστώτος δεν ήταν ο μαρξισμός – λενινισμός αλλά η καχυποψία και η εχθροπάθεια.

Σήμερα στη Ρωσία η προστασία της κοινωνίας από τους εχθρούς, εσωτερικούς και εξωτερικούς, βρίσκεται και πάλι στην ημερησία διάταξη. Πράγματι, ένα ήθος διαρκούς επαγρύπνησης αποτελεί τη βάση των υψηλών ποσοστών αποδοχής του Βλαντίμιρ Πούτιν. Και κανένας δεν διαδραματίζει πιο σημαντικό ρόλο στη δημιουργία της απαραίτητης περιρρέουσας ατμόσφαιρας από τον Βλαντισλάβ Σουρκόφ.

Προσωπάρχης του Πούτιν κατά το παρελθόν, ο Σουρκόφ διετέλεσε αντιπρόεδρος της ρωσικής κυβέρνησης από το 2011 ως το 2013. Σήμερα είναι, τουλάχιστον επίσημα, «σύμβουλος του ρώσου προέδρου πάνω σε ζητήματα εξωτερικής πολιτικής». Στην πραγματικότητα, όμως, είναι ο επικεφαλής προπαγανδιστής του καθεστώτος.

Εισηγήθηκε την έννοια της «διαχειρίσιμης δημοκρατίας»

Θεωρείται ο εισηγητής της έννοιας της «διαχειρίσιμης δημοκρατίας» στη Ρωσία, υπήρξε από τους κύριους θιασώτες της ιδέας για απόσχιση της Αμπχαζίας και της Νότιας Οσετίας από τη Γεωργία, ενώ πιο πρόσφατα διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στην εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία και την προσάρτηση της Κριμαίας, κερδίζοντας –μέσω εντατικών εκστρατειών στα ΜΜΕ –σχεδόν την καθολική υποστήριξη της κοινής γνώμης για τις δύο αυτές ενέργειες. Ο Σουρκόφ είναι το άτομο που φέρει το μεγαλύτερο μερίδιο ευθύνης για την καλλιέργεια των φιλικών προς τον Πούτιν αισθημάτων της ρωσικής κοινωνίας.

Οπως ακριβώς και ο προπαγανδιστής του ναζιστικού καθεστώτος Γιόζεφ Γκέμπελς, ο Σουρκόφ δεν ανησυχεί υπερβολικά για τα γεγονότα. Στον πυρήνα του μηνύματος που στέλνει το Κρεμλίνο βρίσκονται τα συναισθήματα καθώς αποτελούν τον κύριο σύνδεσμο ανάμεσα στον Πούτιν και στους υπηκόους του. Αυτός είναι ο λόγος που ο Σουρκόφ παρουσιάζει τον Πούτιν ως προσωποποίηση των συντηρητικών αξιών, με τον Πατριάρχη (της ρωσικής Oρθόδοξης Eκκλησίας) να βρίσκεται διαρκώς στο πλευρό του. Η εκστρατεία του Κρεμλίνου κατά των δικαιωμάτων των ομοφυλοφίλων διασφάλισε την υποστήριξη της Εκκλησίας υπενθυμίζοντας ταυτόχρονα στους απλούς Ρώσους ότι το κράτος επιδεικνύει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τις ζωές τους.

Σοβιετική βαναυσότητα και σύγχρονες τεχνικές

Η προπαγάνδα της σημερινής Ρωσίας συνδυάζει τη βαναυσότητα της σοβιετικής εποχής με σύγχρονες τεχνικές. Δεν έχουν σημειωθεί μαζικές εκκαθαρίσεις, ενώ τα δυτικά προϊόντα είναι καλοδεχούμενα, παρ’ όλο που οι δυτικές αξίες δέχονται επίθεση. Αντί να διακινδυνέψει να γίνει περίγελος προβαίνοντας σε αβάσιμους ισχυρισμούς –κύριο χαρακτηριστικό των σοβιετικών προπαγανδιστών –περί της δυνατότητας, για παράδειγμα, της Ρωσίας να ξεπεράσει οικονομικά τη Δύση, ο Σουρκόφ εστιάζει στον φόβο. Ανεξάρτητα από το τι πιστεύουν οι Ρώσοι για την οικονομική δυσπραγία –το ΑΕΠ αναμένεται να συρρικνωθεί εφέτος κατά 3,8%, ενώ ο πληθωρισμός ενδέχεται να φτάσει στο 15% -, είναι σίγουροι πως η κατάσταση θα ήταν πολύ χειρότερη δίχως τον Πούτιν.

Πριν από μερικά χρόνια υπήρχε η εντύπωση ότι ένας στους δέκα Ρώσους φορούσε μια λευκή κορδέλα, σύμβολο διαμαρτυρίας κατά του Πούτιν. Σήμερα κυριαρχεί η εντύπωση ότι ένας στους τρεις Ρώσους φοράει την Κορδέλα του Αγίου Γεωργίου, σύμβολο πατριωτισμού και πίστης στο Κρεμλίνο. Ολοι όσοι δεν φορούν αυτή τη μαύρη και πορτοκαλί κορδέλα γνωρίζουν πως ενδέχεται να ερωτηθούν –και όχι με ευγενικό τρόπο –γιατί πήραν αυτή την απόφαση.

Πρόκειται για μια ύπουλη και αποτελεσματική στρατηγική η οποία περιθωριοποιεί τους διαφωνούντες και δημιουργεί την εντύπωση ότι το καθεστώς έχει τη σχεδόν καθολική αποδοχή της κοινής γνώμης. Κατά το τελευταίο μου ταξίδι στη Μόσχα παρατήρησα πως μια φίλη, τραγουδίστρια της όπερας, είχε δέσει μια Κορδέλα του Αγίου Γεωργίου στη λευκή Μερτσέντες της. Παρότι δεν είναι οπαδός του Πούτιν, δεν ήθελε να ξεχωρίζει αναίτια. Είναι αυτές οι μικρές υποχωρήσεις που επιτρέπουν σε άτομα σαν τον Σουρκόφ να επιτύχουν. Οι πολίτες που προσποιούνται ότι είναι πιστοί στο καθεστώς συμβάλλουν στη δημιουργία μιας κουλτούρας της συμμόρφωσης.

Οπως και ο Γκέμπελς, ο Σουρκόφ κατανοεί ότι όταν ο δημόσιος βίος και η προσωπική έκφραση μπορούν να μετατραπούν σε θέατρο, τότε δεν υπάρχει καμία διαφορά μεταξύ παράστασης και πραγματικότητας.