Η αδράνεια της Δύσης και η σιωπή των BRICS

Ο πλανήτης μας φαίνεται πως βρίσκεται στο χείλος μιας επικίνδυνης κατάστασης την οποία θα αποκαλούσα «γεωπολιτική ανομία» («geopolitical anomie»). Δεν υπάρχει ηγέτης, ομάδα ηγετών ή θεσμός που να διαθέτει αρκετή εξουσία προκειμένου να αποκαταστήσει έστω και την επίφαση μιας παγκόσμιας τάξης και ειρήνης.

Για πολλούς αυτό θυμίζει την πορεία της Γηραιάς Ευρώπης προς την καταστροφή πριν από ακριβώς έναν αιώνα. Υπάρχουν όντως κάποιες περίεργες ομοιότητες ανάμεσα στα τρέχοντα γεγονότα και εκείνα των παραμονών του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου. Λόγου χάρη, η κατάρριψη του αεροσκάφους των Μαλαισιανών Αερογραμμών στην Ανατολική Ουκρανία θυμίζει –τηρουμένων των αναλογιών –τη δολοφονία του αρχιδούκα Φραγκίσκου Φερδινάνδου στο Σαράγεβο τόσο ως προς την απερισκεψία της ενέργειας όσο και ως προς την αποτυχία των κυβερνήσεων να αναγνωρίσουν πως ένας διπλωματικός ανταγωνισμός μπορεί γρήγορα να δώσει τη θέση του στη βία.

Είναι χαρακτηριστικό ότι ακόμη και μετά την προσάρτηση της Κριμαίας στη Ρωσία και την εμφάνιση αποσχιστικών ομάδων στην Ανατολική Ουκρανία οι περισσότερες αεροπορικές εταιρείες δεν σκέφθηκαν καν το ενδεχόμενο να αλλάξουν την πορεία των πτήσεών τους πάνω από τη χώρα. Η αδράνεια αυτή αντικατοπτρίζει τη στάση ή, καλύτερα, την έλλειψη στάσης της διεθνούς κοινότητας στις εξελίξεις αυτές.

Λίγο προτού ολοκληρωθεί η διάλυση της Σοβιετικής Ενωσης είχα ρωτήσει τον Ζμπίγκνιου Μπρεζίνσκι, πρώην σύμβουλο για Θέματα Ασφαλείας του προέδρου των ΗΠΑ Τζίμι Κάρτερ, τι θα μπορούσε να περιμένει η υφήλιος από μια μετασοβιετική Ρωσία. Μου είχε απαντήσει πως η διάλυση της Σοβιετικής Ενωσης θα μπορούσε να φέρει μια «νέα εποχή παγκόσμιας ειρήνης μόνο εφόσον η Ρωσία παρέμενε εντός των γεωγραφικών της ορίων».

Και αυτό είναι ένα μονοπάτι στο οποίο ο πρόεδρος Βλαντίμιρ Πούτιν ουδέποτε ενδιαφέρθηκε να περπατήσει, καθώς ηγείται της χώρας του σε μια σταυροφορία να επανακτήσει περιοχές που ανήκαν στην παλιά αυτοκρατορία, αρχής γενομένης από τον πόλεμο του 2008 με τη Γεωργία. Από την οπτική του Πούτιν, το ενδιαφέρον της Ρωσίας στην Ουκρανία έχει νόημα, καθώς η συμμαχία της Ουκρανίας είναι κομβικής σημασίας στις προσπάθειες του ρώσου προέδρου να εγκαθιδρύσει, με επικεφαλής τη Μόσχα, την «Ευρασιατική Ενωση» ως αντίπαλο δέος στην Ευρωπαϊκή Ενωση. Επίσης οι ρώσοι ηγέτες ανέκαθεν θεωρούσαν την Ουκρανία σημαντικό θύλακο ασφαλείας, ενώ η χώρα αποτελεί και μια διακομιστική οδό για τις ενεργειακές εξαγωγές της Ρωσίας.

Ωστόσο αν η απάντηση της Δύσης στην ουκρανική κρίση υπήρξε αδύναμη και αποπροσανατολιστική, τότε η αντίδραση των άλλων, των αναδυόμενων δυνάμεων της υφηλίου –όπως κάποια από τα μέλη της λεγόμενης Ομάδας BRICS (Βραζιλία, Ρωσία, Ινδία, Κίνα, Νότια Αφρική) -, ήταν αυτή της απόλυτης τυφλότητας. Για παράδειγμα, η Κίνα αποδέχθηκε την προσάρτηση της Κριμαίας από τη Ρωσία καθώς και τη συνεχιζόμενη ρωσική επέμβαση στην Ανατολική Ουκρανία.

Η ρωσική στάση θα έπρεπε, λογικά, να «χτυπήσει καμπανάκι» και στην Ινδία, δεδομένων των εδαφικών διεκδικήσεων της Κίνας επί ινδικών εδαφών. Ωστόσο κανείς δεν πήρε χαμπάρι τίποτε απολύτως !

Αν λάβουμε υπόψη μας την ινδική ιστορία, η αντίδρασή της αυτή δεν αποτελεί δα και κάποιο σοκ: όταν η Σοβιετική Ενωση εισέβαλε το 1979 στο Αφγανιστάν, η Ινδία δεν εξέφρασε την αποδοκιμασία της. Επιπλέον, η Ινδία απείχε επανειλημμένα από τις αποφάσεις του ΟΗΕ που απαιτούσαν από τη Σοβιετική Ενωση να αποσύρει τα στρατεύματά της από το Αφγανιστάν. Και στα τέλη της δεκαετίας του 1980, όταν η Σοβιετική Ενωση αναζήτησε μια ασφαλή έξοδο από το Αφγανιστάν σώζοντας, κατά το δυνατόν, τα προσχήματα, η Ινδία στήριξε διπλωματικά τη Μόσχα προς αυτή την κατεύθυνση. Με την απόσυρση των Σοβιετικών, η Ινδία δεν θα μπορούσε να παίξει κανέναν απολύτως σημαντικό ρόλο στον σχεδιασμό του μέλλοντος του Αφγανιστάν.

Οταν απειλούνται τα θεμέλια της διεθνούς τάξης, οι μεγάλες δυνάμεις δεν πρέπει να υιοθετούν μια αδρανή ή σιωπηλή στάση. Αναδυόμενες δυνάμεις όπως η Βραζιλία, η Τουρκία, η Ινδία και η Νότια Αφρική πρέπει, το λιγότερο, να υπερασπίζονται τις θεμελιώδεις εκείνες αρχές του διεθνούς συστήματος που επέτρεψαν και στις ίδιες να αναπτυχθούν και να ευδοκιμήσουν. Αλλιώς, όταν οι ηγέτες του πλανήτη τελικά ξυπνήσουν και αποφασίσουν να δράσουν, κινδυνεύουν να βρεθούν μπλεγμένοι σε μια νέα διεθνή καταστροφή.