Η κρίση μας έβαλε να σκεφτούμε για πολλά και κυρίως για τις αιτίες του ερχομού της.

Οι άνθρωποι δεν κατανοούν τις πολυπλοκότητες των οικονομικών προβλημάτων, ενώ αντιλαμβάνονται τη λειτουργία των θεσμών. Η λειτουργία τους έχει άμεση σχέση με όλες τις εκφάνσεις της κοινωνίας και, συνεπώς, και την οικονομία. Η κριτική λοιπόν της σημερινής κατάστασης μπορεί να ξεκινήσει από τους θεσμούς: Το κοινοβούλιο και τα υπουργεία μέχρι τους δημόσιους λειτουργούς και τα μέσα πληροφόρησης.

Από τις συνεχείς αποκαλύψεις παθογενειών της κοινωνίας μας εδραιώνεται η άποψη ότι άπαντες περιφρόνησαν ή καταχράστηκαν την εμπιστοσύνη και την εξουσία που τους είχε δοθεί.

Το γεγονός αυτό οδηγεί στο συμπέρασμα ότι η θωράκιση της χώρας πρέπει να αρχίσει από τη μεταρρύθμιση των θεσμών. Οι λόγοι είναι λειτουργικοί και μαζί θεμελίωσης μιας νέας αρχής με μειωμένη αδράνεια και αισιοδοξία.

Χρειαζόμαστε νέους νόμους, νέο εκλογικό σύστημα, λιγότερους βουλευτές, ολιγομελές υπουργικό συμβούλιο, λιγότερες δαπάνες για τα κόμματα, λειτουργικό κώδικα δεοντολογίας για τα μέσα πληροφόρησης και, προπαντός, κατάργηση των γραμματέων των υπουργείων και ανάθεση του έργου τους σε υπηρεσιακούς παράγοντες. Οι αλλαγές που απαιτούνται είναι πολλές ώστε να πληγεί η «έγχρωμη» γραφειοκρατία, να ενισχυθεί η αξιοκρατία και να περιοριστεί η εκδήλωση της ανεντιμότητας.

Το περίεργο είναι ότι αλλαγές αυτού του είδους συζητιούνται εδώ και δεκαετίες. Ο λόγος για τον οποίο δεν υλοποιήθηκαν είναι ότι προτάθηκαν (και δεν υλοποιήθηκαν) από εκείνους που οδήγησαν τη χώρα στη σημερινή κατάσταση, την παρακμή. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι το πολιτικό μας σύστημα με τους μετακλητούς υπαλλήλους ενίσχυσε τη στασιμότητα και την κατάσταση του βολέματος που γεννάει την υποτέλεια και τη διαφθορά. Το δημόσιο σχόλιο του Upton Sinclair « είναι δύσκολο να κάνεις κάποιον να καταλάβει κάτι, όταν ο μισθός του εξαρτάται από το να μην το καταλάβει» απεικονίζει με τον πιο σαρκαστικό τρόπο το έργο των κομματικών στελεχών στη δημόσια διοίκηση.

Οι άνθρωποι έχουν ευαισθησίες που η ικανοποίησή τους σημαίνει για τους περισσότερους πολύ περισσότερα πράγματα από τα οικονομικά οφέλη. Το αίσθημα του δικαίου, οι ίσες ευκαιρίες, η διαφάνεια, η αξιοκρατία και το παράθυρο στην ελπίδα είναι κάποιες απ’ αυτές.

Αν οι νέες πολιτικές κινήσεις αρθρώσουν πειστικό λόγο για τις κατανοητές αλλαγές που μπορούν να φέρουν κοντά στην πολιτική τον πολίτη, θα έχουν απήχηση στο εκλογικό σώμα και θα διαδραματίσουν ρόλο στη ζητούμενη ανανέωση του πολιτικού συστήματος. Το «ποτάμι» φαίνεται να κινείται προς αυτή την κατεύθυνση…

Ο Tony Judt (Τα δεινά που μαστίζουν τη χώρα, Εκδόσεις Αλεξάνδρεια, 2012) τονίζει: για να πείσουμε τους άλλους ότι κάτι είναι σωστό ή λάθος, χρειαζόμαστε μια γλώσσα σκοπών, όχι μέσων. Αυτή η γλώσσα στην οποία θα εκφραστούν τα ηθικά ένστικτα των ανθρώπων της πολύπαθης χώρας είναι το ζητούμενο στις σημερινές βάρβαρες συνθήκες που βιώνουμε.

* Ο καθηγητής Χρήστος Β. Μασσαλάς είναι π. Πρύτανης του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων