Παιχνίδι κυριαρχίας στη Μεγάλη Σκακιέρα

Στις αρχές του προηγούμενου αιώνα ο βρετανός αναλυτής Χάρολντ Μακίντερ διατύπωσε τη θεωρία για την ευρασιατική «αξονική περιοχή» και στη συνέχεια υποστήριξε την άποψη ότι η Κεντροανατολική Ευρώπη είναι η περιοχή στρατηγικής σημασίας για την κυριαρχία στην Ευρωπαϊκή Ηπειρο.

Τη θεωρία του ο Μακίντερ τη διατύπωσε με το διάσημο απόφθεγμα:

Εκείνος που κυβερνά την Ανατολική Ευρώπη διοικεί την καρδιά της ηπείρου.

Εκείνος που κυβερνά την καρδιά της ηπείρου διοικεί τον Κόσμο-Νησί.

Εκείνος που κυβερνά τον Κόσμο-Νησί διοικεί τον κόσμο.

«Μερικοί εξέχοντες γερμανοί πολιτικοί γεωγράφοι» –υπενθυμίζει ο Ζμπίγκνιου Μπρζεζίνσκι –«επικαλέστηκαν επίσης τη γεωπολιτική για να δικαιολογήσουν το «Drang nach Osten» (Ορμή προς ανατολάς) της χώρας τους, μεταξύ των οποίων ξεχωρίζει ο Καρλ Χαουσχόφερ, ο οποίος προσάρμοσε την αντίληψη του Μακίντερ στις στρατηγικές ανάγκες της χώρας του. Μπορούμε, επίσης, να διακρίνουμε τον πολύ εκχυδαϊσμένο αντίλαλο αυτής της αντίληψης στην έμφαση που έδινε ο Αδόλφος Χίτλερ στην ανάγκη του γερμανικού λαού για «Lebensraum» (Ζωτικό χώρο)».

Ο Μπρζεζίνσκι –σύμβουλος για θέματα Εθνικής Ασφάλειας του προέδρου των ΗΠΑ (1977-1981) –το 1997 κυκλοφόρησε το βιβλίο «Η Μεγάλη Σκακιέρα». Αναφέρεται στην Ευρασία «πάνω στην οποία συνεχίζει να παίζεται ο αγώνας για την παγκόσμια πρωτοκαθεδρία και αυτός ο αγώνας συνεπάγεται τη γεωστρατηγική, δηλαδή τη στρατηγική διαχείριση γεωπολιτικών συμφερόντων». Αξίζει να σημειώσουμε ότι σχετικά πρόσφατα, το 1940, δύο διεκδικητές της παγκόσμιας δύναμης, ο Αδόλφος Χίτλερ και ο Ιωσήφ Στάλιν, είχαν συμφωνήσει ρητά (στις μυστικές διαπραγματεύσεις του Νοεμβρίου του ίδιου έτους) ότι η Αμερική θα έπρεπε να αποκλειστεί από την Ευρασία… Η Ουκρανία είναι το σημαντικότερο «πιόνι» στη Μεγάλη Σκακιέρα. Είναι η 44η μεγαλύτερη χώρα του κόσμου με 46 εκατομμύρια πληθυσμό. Στην Ουκρανία υπάγεται και η Αυτόνομη Δημοκρατία της Κριμαίας, χωρίς να επηρεάζει το καθεστώς του ενιαίου κράτους.

Είναι μια χώρα με εκτεταμένη γεωργία και κτηνοτροφία, αλλά και με ορυκτό πλούτο: σιδηρομετάλλευμα, άνθρακες, μαγγάνιο, φυσικό αέριο και πετρέλαιο, ορυκτό άλας, θείο, γραφίτη, τιτάνιο, νικέλιο, υδράργυρο και μαγνήσιο. Οι ουκρανικές βιομηχανίες ήταν από τις πλέον αναπτυγμένες στην πρώην Σοβιετική Ενωση και παράγουν (και σήμερα) μηχανήματα και προϊόντα σιδήρου, μέταλλα, εξοπλισμό μεταφορικών μέσων, χημικά προϊόντα ενώ δεσπόζουσα θέση κατέχουν οι βιομηχανίες μεταποίησης τροφίμων (και ιδιαίτερα παραγωγής ζάχαρης).

Η Ουκρανία συνορεύει με τέσσερις χώρες, οι οποίες είναι μέλη της Ευρωπαϊκής Ενωσης και του ΝΑΤΟ: Πολωνία, Σλοβακία, Ουγγαρία και Ρουμανία. Στα σύνορά της είναι και η Ρωσία, η Λευκορωσία και η Μολδαβία.

Είναι προφανής η στρατηγική σημασία της Ουκρανίας και για την Ευρωπαϊκή Ενωση και για τη Ρωσία.

Η Μόσχα, μετά τη διάλυση της Σοβιετικής Ενωσης, επεχείρησε να «εγκλωβίσει» και την Ουκρανία στην Κοινοπολιτεία Ανεξαρτήτων Κρατών. Προκάλεσε όμως τον ουκρανικό εθνικισμό. Αρνήθηκε να αναγνωρίσει τα νέα ουκρανικά σύνορα, αμφισβήτησε τα δικαιώματα της Ουκρανίας στην Κριμαία και διεκδικούσε τον αποκλειστικό έλεγχο του λιμανιού της Σεβαστούπολης για τον ελλιμενισμό του ρωσικού στόλου.

Ο ρόλος της Γερμανίας

Η Ουκρανία μετείχε με άλλες χώρες της πρώην Σοβιετικής Ενωσης εναντίον της στρατηγικής της Ρωσίας να τις ελέγξει πολιτικά με την ένταξή τους στην Κοινοπολιτεία Ανεξαρτήτων Κρατών.

Για τη Ρωσία η Ουκρανία είναι ο «ομφάλιος λώρος» με την Ευρώπη και το κράτος, λόγω μεγέθους, ορυκτού πλούτου και γεωγραφικής θέσης, που θα παρείχε στη Ρωσία τη δυνατότητα να αυτοονομάζεται Αυτοκρατορία. Χωρίς την Ουκρανία η Ρωσία θα ταυτιζόταν περισσότερο με την Ασία παρά με την Ευρώπη. Το κίνημα της Ουκρανίας για πλήρη απεξάρτηση από τη Ρωσία στα μέσα της δεκαετίας του 1990 είχε και εξωτερική υποστήριξη. Τον Ιούλιο του 1996 ο υπουργός Αμυνας των ΗΠΑ δήλωνε: «Η σημασία την οποία έχει η Ουκρανία ως ανεξάρτητη χώρα για την ασφάλεια και τη σταθερότητα όλης της Ευρώπης είναι αδιαμφισβήτητα μεγάλη». Τον Σεπτέμβριο, ο γερμανός καγκελάριος, πλέον αυστηρός, δήλωνε: «Κανείς δεν μπορεί πια να αμφισβητήσει τη σταθερή θέση της Ουκρανίας στην Ευρώπη… Κανείς δεν θα είναι πια ικανός να αμφισβητήσει την ανεξαρτησία και την εδαφική ακεραιότητα της Ουκρανίας».

Από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο η Γερμανία οραματιζόταν τον έλεγχο της Ουκρανίας. Μετά την κατάληψη από τα γερμανικά στρατεύματα έθεσε την Ουκρανία υπό γερμανική διοίκηση. Θα απελευθερωθεί το 1944 από τον σοβιετικό στρατό. Στα μέσα της δεκαετίας του 1990 η Γερμανία θα αναγνωρίσει και τυπικά τα σύνορα Οντερ – Νάισερ με την Πολωνία και αρχίζει η αποκατάσταση των σχέσεων μεταξύ των δύο χωρών. Η Γερμανία με τις ΗΠΑ θα πρωταγωνιστήσουν στην ένταξη της Πολωνίας στην ΕΕ και το ΝΑΤΟ.

Θα ακολουθήσει το «Τρίγωνο της Βαϊμάρης». Στη γνωστή γερμανική πόλη θα πραγματοποιηθούν οι πρώτες υψηλού επιπέδου τριμερείς επαφές μεταξύ Γερμανίας, Γαλλίας και Πολωνίας, οι οποίες και συνεχίστηκαν. Η συμμετοχή της Γαλλίας συγκάλυπτε κάπως τη στρατηγική της Γερμανίας για να χρησιμοποιήσει την Πολωνία, αρχικά, και αργότερα τις άλλες όμορες χώρες για την προσέγγιση της Ουκρανίας.

Γι’ αυτό και η Γερμανία πρωταγωνίστησε, με την υποστήριξη και των ΗΠΑ, στην ένταξη στην ΕΕ και στο ΝΑΤΟ των γειτονικών της Ουκρανίας πρώην σοβιετικών κρατών: της Πολωνίας, της Σλοβακίας, της Ουγγαρίας και της Ρουμανίας.

Η «Πορτοκαλί Επανάσταση»

Το 1990 διεξήχθησαν οι πρώτες πολυκομματικές εκλογές στην Ουκρανία και έναν χρόνο αργότερα το Ανώτατο Σοβιέτ της Ουκρανικής ΣΣΔ αποφάσισε την πλήρη ανεξαρτησία της χώρας, η οποία επικυρώθηκε με δημοψήφισμα.

Το 2004 ψηφίστηκε το νέο Σύνταγμα και ακολούθησαν εκλογές για την εκλογή προέδρου. Θα εκλεγεί ο ρωσόφιλος Βίκτορ Γιανουκόβιτς. Ο αντίπαλός του, Βίκτορ Γιούστσενκο, βασιζόμενος και σε εκθέσεις ξένων παρατηρητών, θα κατηγορήσει τον Γιανουκόβιτς για άσκηση βίας, νοθεία και διαφθορά.

Αυτή η κατηγορία θα πυροδοτήσει μαχητικές διαδηλώσεις των οπαδών του Γιούστσενκο από τα τέλη Νοεμβρίου του 2004 ως τον Ιανουάριο του 2005. Το Ανώτατο Δικαστήριο ακύρωσε τα αποτελέσματα και αποφάσισε επανάληψη των εκλογών στις 26 Δεκεμβρίου 2004. Οι εκλογές κηρύχθηκαν «δίκαιες και ελεύθερες». Νικητής ο Γιούστσενκο με 52%.

«Πορτοκαλί Επανάσταση» ονομάστηκε από το πορτοκαλί χρώμα που είχε χρησιμοποιήσει ο Γιούστσενκο κατά την προεκλογική εκστρατεία.

Ο Γιούστσενκο θα συμφωνήσει στη μεταβίβαση των αυξημένων εξουσιών του προέδρου στο Κοινοβούλιο. Θα τις ξαναπάρει ο Βίκτορ Γιανουκόβιτς, όταν εξελέγη πρόεδρος το 2010.

Η ΕΕ προκαλεί διχασμό

Τον Νοέμβριο ο πρόεδρος Γιανουκόβιτς ανέστειλε τις διαπραγματεύσεις για τη σύναψη συμφωνίας με την Ευρωπαϊκή Ενωση. Χιλιάδες πολίτες διαδηλώνουν στο Κίεβο εναντίον της απόφασης του Γιανουκόβιτς και αξιώνουν την ανάκλησή της. Στο Κίεβο και στις δυτικές περιοχές κατοικούν κατά πλειοψηφία οι φιλοευρωπαίοι και ακραίοι εθνικιστές οι οποίοι προσδοκούσαν στη βοήθεια από την ΕΕ για την αντιμετώπιση της οικονομικής κρίσης, σε αντίθεση με τους κατοίκους της Αυτόνομης Δημοκρατίας της Κριμαίας, όπου η πλειοψηφία των κατοίκων επιλέγει τη διατήρηση των σχέσεων με τη Ρωσία.

Είναι βέβαιο ότι η υπαναχώρηση του Γιανουκόβιτς οφείλεται σε πίεση από τη Ρωσία. Δεν είναι τυχαίο ότι λίγες μέρες μετά ανακοινώθηκε συμφωνία με την οποία η Ρωσία θα μεταφέρει αποθεματικά αξίας 15 δισ. δολαρίων σε ουκρανικούς τίτλους, ώστε να βοηθηθεί η Ουκρανία να αντιμετωπίσει την οικονομική στενότητα. Με την ίδια συμφωνία η Ρωσία μείωσε την τιμή κατά 1/3 του φυσικού αερίου που πωλεί η Ρωσία στην Ουκρανία.

Οι αντιδράσεις των φιλοευρωπαϊστών μετεξελίχθηκαν σε εμφύλιο πόλεμο. Ο Γιανουκόβιτς αντιμετώπισε τους διαδηλωτές με τα όπλα. Εκατοντάδες νεκροί και τραυματίες. Με συμμετοχή και δικών του βουλευτών η Βουλή αποφάσισε την καθαίρεσή του και τον σχηματισμό ενωτικής κυβέρνησης. Ο Γιανουκόβιτς φυγαδεύτηκε στην Κριμαία και στη συνέχεια ζήτησε άσυλο στη Ρωσία.

Από τις Εκδόσεις Πατάκη κυκλοφορούν τα έργα του κ. Γ. Ρωμαίου «Η περιπέτεια του κοινοβουλευτισμού στην Ελλάδα 1844-2009», «Η Ελλάδα των δανείων και των χρεοκοπιών» και «Από τον ανήλικο Οθωνα στη Μέρκελ –180 χρόνια οι Γερμανοί στην Ελλάδα».