Ο 20ος αιώνας χαρακτηρίζεται από πνευματική και καλλιτεχνική ανανέωση. Η περίοδος πριν από τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο είναι ήδη γεμάτη με ονόματα που ανατρέπουν τα δεδομένα της εποχής: Ο Carl Jung και ο Sigmund Freud με τις μελέτες τους, ο Αϊνστάιν και οι αρχές της θεωρίας της σχετικότητας, ο Αντρέ Μπρετόν, ο Apollinaire και ο Προυστ, που φέρνουν νέες προσεγγίσεις λογοτεχνικά. Η τεχνολογική ανάπτυξη είναι πλέον γεγονός με την διάδοση της χρήσης του αυτοκινήτου, αεροπλάνου και του τηλεφώνου.
Ο άνεμος ανανέωσης που πνέει στην Ευρώπη εκφράζεται δημιουργικά από το κίνημα Art Déco, μεταξύ του 1909 και περίπου του 1939. Περίπου, γιατί υπάρχουν και παλαιότερες Art Deco αναφορές αλλά και μεταγενέστερα σχέδια του 1940 και του 1950. Έχοντας τις καταβολές του στη Γαλλία στα χρόνια των μεγάλων πολιτικών ζυμώσεων που προηγήθηκαν του Ά Παγκοσμίου πολέμου, το κίνημα εξαπλώθηκε γρήγορα σε όλη την Ευρώπη, γνώρισε ραγδαία εξέλιξη στις Ηνωμένες Πολιτείες και έγινε το πρώτο καλλιτεχνικό κίνημα με παγκόσμια επιρροή.
Η χρήση του όρου Art Déco έχει αποδοθεί στον αρχιτέκτονα Le Corbusier, ο οποίος τον εισήγαγε για πρώτη φορά αναφερόμενος στην Exposition Internationale des Arts Décoratifs et Industriels Modernes (Διεθνής Έκθεση Σύγχρονης Διακοσμητικής και Βιομηχανικών Τεχνών) του 1925. Δημιουργήθηκε σαν απάντηση στα φλύαρα μοτίβα της Art Nouveau και αποτελεί ένα αμάλγαμα πολλών διαφορετικών στυλ και κινημάτων του πρώιμου 20ου αιώνα, συμπεριλαμβανομένων το νεοκλασικό, τον κονστρουκτιβισμό, τον Κυβισμό, το Bauhaus, και τον φουτουρισμό.
Το στυλ Art Déco αποτελεί μια επιστροφή στην συμμετρία και στην κλασσική αυστηρότητα. Η διακόσμηση εξακολουθεί να είναι παρούσα, οι δημιουργοί όμως κινούνται προς τις απλές γραμμές, τη φειδωλή χρήση της διακόσμησης και την κυβιστική γεωμετρία. Αυτή η επιθυμία να επιστρέψουν στην τάξη και τη συμμετρία παίρνει διαφορετικές εκφράσεις ανάλογα με τη χώρα.
Η Art Déco δεν επηρεάστηκε μόνο από τα ευρωπαϊκά κινήματα, αλλά σε μεγάλο βαθμό και από τους αρχαίους πολιτισμούς, (Αιγυπτιακό, Αφρικανικό, Ιαπωνικό, Μάγιας, Αζτέκων). Ανάμεσα στις πολλές πρώιμες επιρροές που συνέβαλαν στην ανάδειξη της Art Déco αισθητικής ήταν τα πλούσια σκηνικά και τα κοστούμια των Ρωσικών Μπαλέτων.
Κυρίαρχη μορφή ανάμεσα στους καλλιτέχνες της εποχής ήταν ο αυστριακός αρχιτέκτων – σχεδιαστής Γιόζεφ Χόφμαν (Josef Hoffmann, 1870 – 1956). Το αρχιτεκτονικό αριστούργημα του Χόφμαν είναι το Παλαί Στόκλετ (Palais Stoclet), κτισμένο στα 1905 – 1911 στις Βρυξέλλες, που απομακρύνεται από τη διακοσμητική έμφαση της Art Nouveau προς ένα γεωμετρικά εμπνευσμένο αρχιτεκτονικό ύφος.
Αξιόλογα δείγματα του ύφους της αρχιτεκτονικής Art Déco, πέραν του Ατλαντικού, είναι οι ουρανοξύστες της Νέας Υόρκης: το Chrysler Building, που σχεδίασε στα 1927 – 1930 ο William van Alen, το Empire State Building, 1931, σε σχέδια του Γκρέγκορι Τζόνσον και της αρχιτεκτονικής εταιρείας «Shreve, Lamb & Harmon» και το Rockefeller Center, 1932 – 1940, με αρχιτέκτονα τον Raymond Hood.
Οι κατασκευαστές επίπλων της εποχής μπορούν να χωριστούν σε τρεις κατηγορίες: Μοντερνιστές, παραδοσιακοί και ατομικιστές. Στον τομέα του design ξεχώρισαν: τα εξαιρετικά γλυπτά από γυαλί του René Lalique, ο Sabino, ο Miller. O Antoine Bourdelle, ο Demetre Chiparus, ο Lee Lawrie, στη γλυπτική και ο Émile-Jacques Ruhlmann (1879 – 1933), η Kathleen Eileen Moray Gray (1878 – 1976) και ο Jean-Michel Frank (1895 – 1941) στο βιομηχανικό design.
Στην Ελλάδα η Art Déco αισθητική ξεκινά στα χρόνια του Μεσοπολέμου, κυρίως μετά τη δεκαετία του 1930, οπότε η αρχιτεκτονική υφολογία της Αθήνας απομακρύνεται από τα καθιερωμένα πρότυπα του νεοκλασικισμού και στρέφεται, έστω και κάπως δειλά, σε νεωτεριστικές φόρμες, υιοθετώντας ευρωπαϊκές τάσεις της εποχής.
Τμήμα ιδιωτικής συλλογής ειδών γραφής Μ. Καϊρη (1900-1950)
Η επιμελήτρια της έκθεσης, Πέγκυ Λούτου, σημειώνει σχετικά:
«Ο αθηναϊκός μοντερνισμός, που εκδηλώνεται στην αστική αρχιτεκτονική του νέου ρυθμού της Art Déco, χαρακτηρίζεται από νεωτερικότητα και τολμηρούς πειραματισμούς, αν και στις περισσότερες περιπτώσεις συνευρίσκεται αρμονικά με νεοκλασικά στοιχεία ή ακόμη και με αρχιτεκτονικό υλικό της κεντροευρωπαϊκής αισθητικής.
Παραδείγματα του Αθηναϊκού Art Déco αποτελούν, το κτήριο της οδού Διονυσίου Αρεοπαγίτου αριθ. 17 στη Μακρυγιάννη, έργο του αρχιτέκτονα Βασιλείου Κουρεμένου (1875 – 1957), καθώς και η πολυκατοικία στη γωνία των οδών Σπευσίππου 1 και Γλύκωνος στην πλατεία Δεξαμενής του Κολωνακίου, έργο του αρχιτέκτονα Κώστα Κιτσίκη (1932), η οποία εμφανίζει πολλά στοιχεία Art Déco έκφρασης, ιδίως στα μπαλκόνια της.
Το στυλ Art Déco ταυτίζεται περισσότερο από οποιοδήποτε άλλο με τον εκσυγχρονισμό και την κομψότητα, η οποία εξασφαλίζει το διαχρονικό και κλασικό καθεστώς του.
Για την υλοποίηση της έκθεσης θα ήθελα να ευχαριστήσω προσωπικά τη Διευθύνουσα Σύμβουλο του Μητροπολιτικού Κολεγίου κα.Καλλιόπη Ροδοπούλου και τους συνεργάτες της Γ. Κεραμπό, Θ. Λύρο, Γ. Δημολίτσα και Νίνα Ψιλάκη. Επίσης το Ίδρυμα Γιάννη και Ζωής Σπυροπούλου, τον Γ. Νιάρχο, τον Μ. Καΐρη, την Μ. Καλυβίτη και το Cadena Design Group».
Αριστερά: Νίκος Περαντινός «Χορεύτρια 1937», ιδιωτική συλλογή Δεξιά: Πίνακας «Σειρά Σκάλες 1955», Συλλογή Ιδρύματος Γιάννη & Ζωή Σπυροπούλου
