Βία και ρατσισμός επί Κένεντι

Παρά το γεγονός ότι πέρασε μισός αιώνας από τη δολοφονία Κένεντι, ο θρύλος που τον συνοδεύει, όπως και ο τραγικός θάνατός του το απόμακρο εκείνο μεσημέρι που ο ήλιος είχε διαδεχθεί την απρόσμενη νεροποντή στο Ντάλας του Τέξας, παραμένει ζωντανός. Συντριπτική πλειονότητα του αμερικανικού λαού εξακολουθεί να πιστεύει ότι ο Λι Χάρβεϊ Οσβαλντ δεν ήταν ο δολοφόνος του, ή τουλάχιστον δεν ήταν μόνος. Ηταν έργο της CIA; Της Μαφίας; Στρατιωτικών κύκλων των ΗΠΑ συνδεόμενων με πετρελαϊκά συμφέροντα και την πολεμική βιομηχανία; Ηταν δάκτυλος της ΕΣΣΔ; Της Κούβας; Του ίδιου του τότε αντιπροέδρου Λίντον Τζόνσον; Τα όσα έγγραφα έχουν έλθει μέχρι σήμερα στο φως απέτυχαν να απαντήσουν και μάλλον πολλαπλασίασαν τα ερωτήματα. Μέχρι το έτος 2039 που αναμένεται να ανοίξουν τα έγγραφα της Επιτροπής Γουόρεν (έκλεισαν για 75 χρόνια), οι Αμερικανοί φαίνεται πως πρέπει να περιμένουν…

Οι σοβαρές αμφιβολίες του κ. Κέρι

Ανάμεσα σε εκείνους που αμφισβήτησαν το πόρισμα της επιτροπής που υπό τον ανώτατο δικαστή Ερλ Γουόρεν ανέλαβε με απόφαση του Κογκρέσου την εξιχνίαση της δολοφονίας του Τζον Φιτζέραλντ Κένεντι, του Τζακ όπως τον αποκαλούσαν οι προσκείμενοί του, προστέθηκε πρόσφατα και ο σημερινός αμερικανός ΥΠΕΞ Τζον Κέρι, ο οποίος σε συνέντευξή του στο τηλεοπτικό δίκτυο NBC εκμυστηρεύθηκε στον δημοσιογράφο Tom Brokaw: «Μέχρι σήμερα εξακολουθώ να έχω σοβαρές αμφιβολίες για το εάν ο Οσβαλντ έδρασε από μόνος του». Ο Κέρι ήταν φοιτητής στο Yale και πληροφορήθηκε τη δολοφονία του προέδρου ενώ η ομάδα του έπαιζε ποδόσφαιρο με την ομάδα του Harvard. «Ηταν τέτοιο το σοκ που είναι αδύνατο να θυμηθώ ποιος κέρδισε» είπε. Μια προσωπική του στιγμή με τον πρόεδρο ήταν όταν τον συνάντησε εθελοντής ο ίδιος στην προεκλογική εκστρατεία του αδελφού του, Τεντ Κένεντι, στον Λευκό Οίκο. «Με ρώτησε τι κάνω και του είπα ότι μόλις τέλειωσα το γυμνάσιο και ετοιμάζομαι για το πανεπιστήμιο. Στην ερώτησή του ποιο πανεπιστήμιο, απάντησα μορφάζοντας δειλά: «Yale». Γνώριζα ότι αυτός ήταν παιδί του Harvard. «Τέλεια» μου απάντησε ενθουσιασμένος. «Μόλις πρόσφατα με ανεκήρυξαν επίτιμο απόφοιτό τους»».

Ωστόσο, αν και έχει χυθεί πολύ μελάνι για τη σχέση που μπορεί να είχε η δολοφονία Κένεντι με επιλογές του στην εξωτερική πολιτική, όπως αυτές συνοψίζονταν το ετήσιο διάγγελμά του τον Ιανουάριο του 1963: ζήτημα Βερολίνου, Βιετνάμ, τερματισμός πυρηνικών δοκιμών, έλεγχος αιφνιδίων ή τυχαίων επιθέσεων και γενικός και πλήρης αφοπλισμός (ΑΠ 146/Β/13, επιτετραμμένος Π. Καλογεράς), ακόμα και η θρυλούμενη μυστική συνεννόησή του με τον Φιντέλ Κάστρο, με τη μεσολάβηση του αδελφού του, Ρόμπερτ Κένεντι, και του Τσε Γκεβάρα, και μέσω αυτού η προσέγγισή του με την ΕΣΣΔ στη σκληρότερη φάση του Ψυχρού Πολέμου, πολύ λιγότερα έχουν συγκρατηθεί από όσα συνέβαιναν στο εσωτερικό της χώρας.

Το εκρηκτικό φυλετικό πρόβλημα

Ενα από αυτά ήταν και το φυλετικό ζήτημα που είχε λάβει πραγματικά επικίνδυνες διαστάσεις στις Νότιες Πολιτείες, όπου χρειάστηκε να ληφθούν προληπτικά μέτρα ασφαλείας. Σε αυθημερόν αίτημα του έλληνα ΥΠΕΞ Ευ. Αβέρωφ στις 13 Μαΐου 1963 (ΑΠ ΓΗ2Υ-3), απαντούσε ο πρέσβης Αλέξανδρος Μάτσας από την Ουάσιγκτον ως εξής: «Πρόεδρος Ηνωμένων Πολιτειών επιστρέψας εσπευσμένως εις Λευκόν Οίκον εκ Κυριακής αναπαύσεώς του διέταξε, κατόπιν χθεσινών ταραχών, όπως ομοσπονδιακαί δυνάμεις κινηθώσιν προς διχασμένην πόλιν και στρατοπεδεύσωσιν εν επιφυλακή προ των πυλών αυτής». Σημείωνε δε παρακάτω όσον αφορά το φυλετικό: «Ζήτημα συγκινεί βαθέως ενταύθα κοινήν γνώμην. Ουδενός εκφεύγει συναίσθημα σοβαρότητος και ευθύνης διά φυλετικόν πρόβλημα χώρας. Ουδείς αισθάνεται αθώος, ακόμα και εάν ένοχος δεν είναι. Δοκιμασία υποκινηθείσα παρά Νέγρων ηγετών Νότου συντελεί ώστε φέρη πρόβλημα ενώπιον συνειδήσεως έθνους» (ΑΠ 1769).

Σε ολόκληρη τη διάρκεια του θέρους του ίδιου έτους ο διαπρεπής έλληνας διπλωμάτης με την έξοχη γραφίδα θα επανέλθει με πολυσέλιδες αναφορές του στην ηγεσία του ΥΠΕΞ όσον αφορά τις φυλετικές ταραχές που στο μεταξύ είχαν εξαπλωθεί εκτός ορίων των Νοτίων Πολιτειών στη Φιλαδέλφεια, το Σικάγο και το Λος Αντζελες «…είτε υπό την μορφήν διαμαρτυρίας διά τας κατά των εγχρώμων βιαιότητας είτε με την προβολήν αιτημάτων ίσης εργατικής μεταχειρίσεως» (ΑΠ 2116/Β/13, 4 Ιουνίου 1963, Α. Μάτσας). Στο ίδιο έγγραφο ο Μάτσας όχι μόνο έκανε μνεία για τον ελλοχεύοντα κίνδυνο «να περιέλθη η ηγεσία των εγχρώμων εις τους φανατικούς «Black Muslims»» αλλά εκτιμούσε ότι η συγκεκριμένη, οξύτατη φυλετική διαμάχη παρείχε «εις το Κρεμλίνον πολύτιμον όπλον προς κατασυκοφάντησιν της Αμερικανικής Συμπολιτείας». Αναφορικά δε με τη σπουδή του Κένεντι να υποβάλει με μεγάλη καθυστέρηση στο Κογκρέσο νομοσχέδιο περί πολιτικών δικαιωμάτων (Civil Rights), ο Μάτσας διέβλεπε τον κίνδυνο να απολέσει το Δημοκρατικό Κόμμα σημαντικό αριθμό ψήφων των Νοτίων Πολιτειών που επεδίωκαν πλήρη διαχωρισμό των δύο φυλών. Χωρίς όχι απλώς την εξάλειψη της κοινωνικής ανισότητος, αλλά της ανισότητος ευκαιριών (Inequality of Opportunities), όπως σημείωνε μάλιστα σε μία από τις εκθέσεις του, δεν ήταν δυνατόν να υπάρξει πρόοδος. Εγραφε χαρακτηριστικά: «Αντί να αναζητείται η εις τα σχολεία των λευκών φοίτησις των νέγρων, να καταβληθή φροντίς ώστε τα σχολεία των νέγρων να μην είναι, ως τυγχάνει σήμερον εν πολλοίς, εκδήλως κατώτερα των εκπαιδευτηρίων των λευκών. Το αυτό να επικρατήση εις τα της στεγάσεως, τα εστιατόρια , και ιδία εις τα θέματα της εργατικής απασχολήσεως, όπου σήμερα μόνον τα κατώτερα χειρωνακτικά ή υπηρετικά είναι κατά το πλείστον προσιτά εις τους μαύρους». Κατέληγε δε εν μέσω πολλών δειγμάτων δεξιοτεχνίας της γραφής του: «Πάσα περί integration συζήτησις καταλήγει εις το ερώτημα εάν ο συνήγορος ταύτης θα εδέχετο να παραδώση την θυγατέραν του ή την αδελφήν του εις μαύρον νυμφίον. Εις το ερώτημα τούτο ουδείς φιλαλήθης δύναται να απαντήση καταφατικώς…».

Οι συμβολισμοί του κ. Ομπάμα

Για τον ιστορικό που μελετά τον μετασχηματισμό της αμερικανικής κοινωνίας μέσα στα πενήντα αυτά χρόνια, στη διάρκεια των οποίων μεσολάβησε η εκλογή του πρώτου, έγχρωμου προέδρου των ΗΠΑ, το μακρινό 1961 έχει συμβολική σημασία, καθώς την πρώτη ημέρα του έτους ο Κένεντι σε ηλικία 46 ετών ορκιζόταν ως ο 35ος πρόεδρος των ΗΠΑ και λίγους μήνες αργότερα, στις 4 Αυγούστου, ερχόταν στη ζωή εκείνος που, επίσης νέος, σε ηλικία μόλις 48 ετών θα έπαιρνε τη θέση του στο Οβάλ Γραφείο ως 44ος πρόεδρος, για πρώτη φορά στην ιστορία των ΗΠΑ Αφροαμερικανός.