Η Μέση Ανατολή στον Αραβικό Χειμώνα

Τα ταξίδια διευρύνουν το πνεύμα, λέει ένα παλαιό ρητό. Αυτό ισχύει ιδιαιτέρως για τη Μέση Ανατολή. Αλλά τα ταξίδια σήμερα μπορεί να είναι εξαιρετικά αποπροσανατολιστικά. Εξελίξεις που ούτε καν μπορούσαμε να τις φανταστούμε πριν από λίγους μήνες γίνονται πραγματικότητα.

Η εξέγερση των νέων που ξεκίνησε στην Τυνησία και στο Κάιρο το 2010-2011 έφθασε στο τέλος της (προς το παρόν τουλάχιστον), αν και άλλαξε ουσιαστικά την περιοχή. Η νίκη της αντεπανάστασης, όπως στην Αίγυπτο, μόνο φαινομενικά επανέφερε την παλαιά τάξη. Οι πολιτικές βάσεις του σημερινού καθεστώτος είναι πολύ εύθραυστες.

Εξίσου αξιοσημείωτη είναι η μόνιμη στροφή του πολιτικοστρατηγικού άξονα της περιοχής. Το Ιράν αποτελεί το σημερινό κέντρο ενώ το παλαιό _ η ισραηλοπαλαιστινιακή σύγκρουση _ έχει περιθωριοποιηθεί δίνοντας την θέση της σε εντελώς καινούργιες συμμαχίες συμφερόντων. Η Σαουδική Αραβία και το Ισραήλ (που δεν έχουν επίσημες διπλωματικές σχέσεις) ενώθηκαν κατά του Ιράν _ και κατά της πιθανότητας μιας προσέγγισης ΗΠΑ –Ιράν.

Ιδεολογικά, η σύγκρουση ανάμεσα στο Ιράν και τους γείτονές του βασίζεται στη θρησκευτική σύγκρουση ανάμεσα σε σιίτες και σουνίτες. Ο καταστροφικός εμφύλιος στη Συρία μαίνεται σ’ αυτή τη γραμμή. Δεδομένου του στρατιωτικού και πολιτικού αδιεξόδου, η γραμμή αυτή θα μπορούσε να αποτελέσει τη βάση μιας μόνιμης διχοτόμησης της χώρας.

Αν συμβεί κάτι τέτοιο θα επηρεαστούν το Ιράκ, ο Λίβανος και η Ιορδανία. Η παλαιά αγγλογαλλική Μέση Ανατολή, που χαράχτηκε με τη Συμφωνία Σάικς-Πικό το 1916, θα εξαφανιστεί για τα καλά. Επιπλέον, το Κουρδικό επανήλθε στο προσκήνιο _ και μπορεί εμμέσως να επηρεάσει και να ριζοσπαστικοποιήσει το Παλαιστινιακό.

Επειτα υπάρχει το ζήτημα των μακροχρόνιων επιπτώσεων της αναγέννησης της Αλ Κάιντα με τη μορφή σουνιτικού τζιχαντισμού στη Συρία, στην Υεμένη στη Βόρεια και στην Ανατολική Αφρική. Οι μοναρχίες του Κόλπου προσπαθούν να το εκμεταλλευτούν κατά του Ιράν. Αλλά τι θα συμβεί όταν μια μέρα θα βρεθούν στον ρόλο του μαθητευόμενου μάγου; Ο φανατισμός αυτός θα στραφεί εναντίον τους;

Στην ουσία, η Μέση Ανατολή βιώνει μια κρίση εκσυγχρονισμού. Η επαναστατημένη νεολαία που ηγήθηκε των λαϊκών απαιτήσεων για αλλαγή κρατάει χαμηλό προφίλ αλλά δεδομένης της πνευματικής παράλυσης των κυβερνώντων της περιοχής (και μεγάλου μέρους της αντιπολίτευσης), αναμένεται μια ακόμη πιο βίαιη έκρηξη. Όπως και στο παρελθόν, η Αίγυπτος θα παίξει καθοδηγητικό ρόλο για ολόκληρη την περιοχή (είτε το θέλει είτε όχι).

Η κρίση εκσυγχρονισμού της Μέσης Ανατολής επιδεινώνεται λόγω της μερικής απόσυρσης των ΗΠΑ. Αυτό προκαλεί τεράστιο άγχος στην περιοχή και έχει συμβάλει στην ανατροπή υπαρχουσών συμμαχιών και στην αναζήτηση νέων.

Ο πρόεδρος Μπαράκ Ομπάμα έβαλε τέλος στους καταστροφικούς πολέμους της Αμερικής στο Ιράκ και στο Αφγανιστάν. Ο πόλεμος στο Ιράκ _ και συνεπώς ο πρώην πρόεδρος Τζορτζ Μπους και οι νεοσυντηρητικοί σύμβουλοί του _ έφερε, περισσότερο απ’ οτιδήποτε άλλο, το Ιράν στην σημερινή του θέση στρατηγικής ισχύος. Ο Ομπάμα όμως θεωρείται αδύναμος στη Μέση Ανατολή.

Επικρίνεται επειδή δεν επενέβη στρατιωτικά στη Συρία, αν και η απειλή να το κάνει ανάγκασε τελικά τον πρόεδρο Μπασάρ αλ-Ασαντ να παραδώσει τα χημικά του όπλα. Ομοίως, αντί να ενισχύσει περαιτέρω το Ιράν, ο Ομπάμα το στρίμωξε ηγούμενος της παγκόσμιας πίεσης για αυστηρές οικονομικές κυρώσεις.

Η πολιτική του Ομπάμα φαίνεται ότι στοχεύει στα εξής: πυρηνική détente με το Ιράν, τερματισμός του εμφυλίου στη Συρία και λύση δύο κρατών στην ισραηλοπαλαιστινιακή σύγκρουση. Πρόκειται για μια πολιτική που φαντάζει σχεδόν ουτοπική. Αλλά αν ο Ομπάμα επιτύχει σε πείσμα των προσδοκιών, το επίτευγμά του θα είναι ιστορικό.

Και αν αποτύχει; Η Μέση Ανατολή θα συνεχίσει να γλιστρά στο χάος _ όπως θα ταίριαζε διεστραμμένα με την επικείμενη εκατονταετή επέτειο από το ξέσπασμα του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου.