Ο βράχος της Κεκροπίας

1. Aκου να ‘δεις: ήτανε τόση η αυτοπεποίθηση εκείνων των αρχαίων κατοίκων της Αττικής (των Αθηναίων δηλαδή), ώστε εβάλανε και δυό θεούς να διαγωνίζονται πάνω στην Ακρόπολη, ποιός θα κερδίσει την καρδιά εκείνου του προικισμένου Λαού! Το μυθολογικό αυτό θράσος στηριζόταν βεβαίως στο «μέλλον» αυτής της πρώτης επί του βράχου πόλεως –της Κεκροπίας. Ενα μέλλον που επεφύλασσε στην αθηναϊκή Ακρόπολη τον ρόλο ενός συμβόλου, σχεδόν παγκόσμιου: Συμβόλου μιας παράξενης πολιτειακής οργάνωσης (της Δημοκρατίας), συμβόλου μιας αισθητικής ευρυθμίας, και μιας μοναδικής δομικής τεχνολογίας, καθώς και χώρου λατρείας τριών θρησκειών: της αρχαιοελληνικής, της χριστιανικής (εκκλησίες μέσα στον Παρθενώνα, στο Ερέχθειο και στα Προπύλαια), και του Ισλάμ –άσε που δεν έπαυε ποτέ να λειτουργεί και ως φρούριο. Κι όταν όλα τούτα συνέβαιναν σ’ όλη τη διάρκεια των τελευταίων πέντε χιλιάδων χρόνων, συνειδητοποιούμε το πώς η αθηναϊκή Ακρόπολις έγινε σημείο αναφοράς της Ιστορίας.

Αλλ’ ακριβώς αυτή η διάρκεια κι αυτή η σημασία ήταν σχεδόν αναπόφευκτο να συνοδεύεται από μετά-μορφώσεις και κατά-στροφές (φυσικές και ανθρωπογενείς): Κάθε γενιά μπορεί να ήθελε τα δικά της, ήρθε κι ο Ξέρξης και δεν άφησε πέτρα όρθια, θα βάλουν ύστερα φωτιά κι εκείνοι οι τρελλο-Ερουλοι το 267 μ.Χ. (ακόμα τις βλέπομε τις συνέπειες στον Παρθενώνα σήμερα), θα γίνουν και οιονεί – θρησκευτικοί βανδαλισμοί σε ανάγλυφα αργότερα, θά ‘ρθουν κι οι αλαζόνες οι Λατίνοι με τις προσθαφαιρέσεις – τους επί δυόμιση αιώνες, και θ’ απογίνει το κακό στα 1687 με την οβίδα του Μοροζίνη που θ’ ανατινάξει τον Παρθενώνα –πυριτιδαποθήκη των Τούρκων. Οι οποίοι άλλωστε (έναν χρόνο πριν) είχαν ήδη κατεδαφίσει και τον ναό της Αθηνάς Νίκης για να στήσουν οχυρωματικό στην είσοδο της Ακροπόλεως. Και το σατανάρεστον έργον θα ολοκληρωθεί απ’ τον δουλέμπορο Ελγίνον (βρέστε ακριβέστερον χαρακτηρισμό αν μπορείτε)! Εδώ, η έκφραση «μπάστε σκύλοι» θα ήταν γάντι –αλλά πού να τολμήσεις σήμερα να την προφέρεις ενώπιον των ποστομοδέρνων…

Τέλος πάντων, αυτό το καταπληγωμένο σώμα του μεγάλου Συμβόλου θα βρουν οι πάμπτωχοι Νεοέλληνες στα τέλη του 19ου αιώνα οπότε αρχίζουν οι εκτεταμένες ανασκαφές κι οι αναστηλωτικές εργασίες στον Βράχο. Θεωρώντας βέβαια ως δεδομένο το κέρδος των επόμενων γενεών απ’ τις θυσίες της παρούσας γενιάς (να ξοδεύει τα λιγοστά λεφτά – της για τα «μάρμαρα» αντί για νοσοκομεία). Ιδού άλλο ένα περίπλοκο πολιτικό πρόβλημα προτεραιοτήτων Αξιών –από εκείνα για τα οποία οι γνωστές μεγαθεωρίες δεν διαθέτουν θεωρητικές απαντήσεις.

2. Είχα λοιπόν πρόσφατα την ευκαιρία να εγκαινιάσω στην Ιταλία μια μπιενάλε για την αναστήλωση των Μνημείων. Και μίλησα για τις έξη κατηγορίες ατομικού και κοινωνικού οφέλους που προκύπτει απ’ την ανάδειξη των Μνημείων –ενός πολλαπλού λοιπόν οφέλους, το οποίο δεν είμαστε βέβαιοι ότι μας εμπνέει πάντοτε όταν αποφασίζομε την κατανομή των δημοσίων δαπανών. Με την αθηναϊκή Ακρόπολη, πάντως, αυτή η συνειδητοποίηση δεν έλλειψε: η κρίση δεν ανέκοψε την πορεία των σωτήριων έργων αποκατάστασης που συνεχίζονται για περισσότερα από τριάντα χρόνια τώρα, υπό την φωτισμένη καθοδήγηση της αρμόδιας διακλαδικής επιστημονικής Επιτροπής ΕΣΜΑ, με πρόεδρον τον ακαταπόνητο Καθηγητή Χαρ. Μπούρα, και με την ευθύνη της άκρως ειδικευμένης Υπηρεσίας ΥΣΜΑ (διευθύντρια, μέχρι πρόσφατα, η συνάδελφη Μ. Ιωαννίδου). Το έργο είναι αρκετά γνωστό στο Πανελλήνιο. Εμείς εδώ σήμερα θελήσαμε ωστόσο να υπογραμμίσομε δύο θεμελιώδη χαρακτηριστικά αυτού του έργου. Το πρώτο είναι η διεθνικότητά του: Προφανής για τον καθένα, λόγω της σημασίας του πυκνού πολιτισμικού συμβολισμού τον οποίον συνιστά η Ακρόπολις –κι όχι μόνον για την λεγόμενη «Δύση». (Στο κάτω – κάτω, και το πρώτο άγαλμα τού Βούδα υπομειδίασε χάρις στους Απόλλωνες στην μακρινή Γανδάρα, τότε, μετά τον Αλέξανδρο). Μια διεθνικότητα λοιπόν η οποία εκδηλώθηκε πρόσφατα και με το βραβείο της Europa Nostra που δόθηκε φέτος στην ΕΣΜΑ (το παρέλαβε προσωπικώς ο Καθ. Χ. Μπούρας) και στο έργον των Προπυλαίων (το παρέλαβε ο Αρχιτέκτων της αναστήλωσής – των Τασ. Τανούλας). Υπάρχει όμως και μια άλλη πλευρά αυτής της διεθνικότητας –πλευρά που τιμά τη Χώρα μας: Η Επιτροπή Ακροπόλεως, κατά σχεδόν τακτά διαστήματα, συγκαλεί (με ελληνικές δαπάνες) ένα είδος διεθνούς Κοινοβουλίου Επιστημόνων, στους οποίους θέτει υπόψη: (ι) Λεπτομερή απολογισμό του έργου της προηγούμενης περιόδου, (ίί) Τις νέες Μελέτες που έχουν συνταχθεί, με εναλλακτικές προτάσεις επεμβάσεων, για αντικείμενα που είχαν επιλεγεί παλαιότερα, και (ίίί) Ερωτηματολόγιον περί της κρίσεως των Προσκεκλημένων επί των λύσεων που προτείνονται. Ετούτο το εμφανώς αντισοβινιστικό φαινόμενο είναι νομίζω μοναδικό στον Κόσμο. (Εμένα τουλάχιστον με έκοψε ως «ξένον» το Γαλλικό Υπουργείο απ’ την Επιτροπή για το Πάνθεον των Παρισίων). Ο θεσμός των διακλαδικών Διεθνών Συναντήσεων για την Ακρόπολη μέτρησε πριν από έναν μήνα την έκτη Σύγκληση, οι δε γνώμες των συμμετεχόντων θα δημοσιευθούν σε χωριστή έκδοση της ΥΣΜΑ.

Θα το λέγατε «Δημοκρατία στην Επιστήμη»; Οχι ακριβώς: Πρόκειται για μια παραγωγικότατη διαφάνεια, που προάγει την Επιστήμη, η οποία εξ ορισμού ακολουθεί το κριτήριο της επαληθευσιμότητας/ διαψευσιμότητας –δηλονότι της διανοητικής τιμιότητας. Αφήνω το καθαρό πρόσωπο της Χώρας στο Εξωτερικό –ένα ιδεώδες το οποίο φαίνεται ότι υπηρετείται από κάμποσα ελληνικά σινάφια, διαφορετικά από εκείνα με τα οποία ασχολούνται συνήθως τα μουμουέ μας.

Με ένα δεύτερο σπουδαίο χαρακτηριστικό του έργου της Ακροπόλεως (που είναι η επιστημονική πρωτοτυπία του), αξίζει πολύ να ασχοληθούμε την επόμενη φορά.