Μαντάμ Πομπαντούρ

Διαβάζω τελευταία κείμενα λογοτεχνικής κριτικής σε μέσα μεγάλης κυκλοφορίας, που συνήθως υπογράφονται από κριτικούς της νεότερης γενιάς, και απορώ για το πομπώδες και αυτοαναφορικό ύφος. Φανερά επιτηδευμένη χρήση επιθέτων και σχοινοτενείς φράσεις που δεν παράγουν νόημα χαρακτηρίζουν κυρίως τα κείμενα αυτά.

Δύο παραδείγµατα από ένα κριτικό κείµενο. Το πρώτο: «Η εύφλεκτη ιδιοσυστασία της αποσιωπά ρομαντικές φαντασιώσεις στο μέτρο που η επιθετικότητά της εκπηγάζει από τη βιασύνη της να αδράξει την ευτυχία». Το δεύτερο: «Η βραδύκαυστη µεταστροφή (της ηρωίδας) την ολοκληρώνει ως μυθοπλαστικό χαρακτήρα, επιτρέποντας στη μορφή της να απηχήσει το θυμικό σύμφυρμα που αναπάλλει τους νέους». Και τα δύο αποσπάσματα δεν παράγουν νόημα, ακόμη και αν τα δεις μέσα στο σύνολο του κειμένου. Είναι δύο μεγάλες τρύπες α-νοησίας. Υπάρχουν κι άλλα ανάλογα σημεία στο κείμενο: «Απροσμάχητες αξίες», «ανύποπτα εύκαμπτο», «έκτυπο ψεύδος», «συγκινούν με τον πόθο δραματοποίησης των καθημερινών πραγμάτων», «είχε καταντήσει μια καρικατούρα των βαθύτερων επιθυμιών της», «καγχάζει τα ιδεαλιστικά φληναφήματα της ηρωίδας». Η φράση του κριτικού «στο μπλαζέ ιδιόλεκτο παρεισδύουν αίφνης λυρικές αποχρώσεις», μολονότι αναφέρεται στη γλώσσα της ηρωίδας, θα μπορούσε να θεωρηθεί μια αυτοκριτική επισήμανση για τη γλώσσα του ίδιου του κριτικού κειμένου.

Η λογοτεχνική κριτική στα Μέσα έχει µεγάλη παράδοση. Υπάρχει η γαλλική σχολή, η οποία δίνει βάρος στο ύφος και στη γλώσσα του κριτικού και μας έχει δώσει ορισμένα αριστουργήματα, ακόμη και ως ασκήσεις ύφους. Προϋποθέτει ότι ο κριτικός κατέχει τέλεια τα εργαλεία του. Υπάρχει και η αγγλοσαξονική, πιο λιτή, με έμφαση στο πραγματολογικό υλικό, στην πλοκή, αυτή που έχει αποτυπωθεί σε σελίδες των «New York Times», του «Times Literary Supplement», του «New York Review of Books» κ.ά. και έχει δημιουργήσει τους κανόνες και τη θεωρία του art and kraft of writing. Για παράδειγμα, ένας από τους βασικούς κανόνες αφορά τη χρήση των επιθέτων: αποδυναμώνουν το επιχείρημα, οδηγούν σε… φληναφήματα αν δεν εντάσσονται σε μια λειτουργία παραγωγής νοήματος και σημασίας.