«Μουσικό θέατρο με φαντάσματα». Ετσι χαρακτηρίζει ο Τόσικι Οκάντα το «Ground and Floor», την αλληγορική περφόρμανς με την οποία επιστρέφει στην Αθήνα και στη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών δύο χρόνια μετά την προηγούμενη, εξαιρετικά επιτυχημένη εμφάνισή του. Εν προκειμένω ο 40χρονος ιάπωνας αβανγκάρντ συγγραφέας, σκηνοθέτης και εικαστικός τοποθετεί στο επίκεντρο του προβληματισμού του την πυρηνική καταστροφή της Φουκουσίμα το 2011 και τις συνέπειές της στην ιαπωνική αλλά και στην παγκόσμια κοινότητα. Η αρχέγονη Μητέρα-Γη, η λήθη των ουρανοξυστών, η μυθική Χώρα του Ανατέλλοντος Ηλίου, η τελματωμένη Ιαπωνία του καπιταλιστικού παρόντος «περνούν» μέσα από την παράσταση, με τον δημιουργό να ισορροπεί ανάμεσα στο υπόγειο χιούμορ και στην οργισμένη μελαγχολία…

«Η ενασχόλησή μου με την τραγωδία της Φουκουσίμα έμοιαζε αναπόφευκτη» λέει ο πολυβραβευμένος Τόσικι Οκάντα. «Και αυτό» συνεχίζει «γιατί σχεδόν κάθε μέρα αισθάνομαι μπερδεμένος από τα προβλήματα που δημιούργησε. Κατ’ αρχάς με σοκάρει το γεγονός ότι η ιαπωνική κοινωνία –και όχι μόνο αυτή –αρνείται να δει την πραγματικότητα ύστερα από την καταστροφή. Βέβαια δεν είναι δύσκολο να αντιληφθεί κανείς αυτή τη στάση των ανθρώπων. Αν πραγματικά αρχίσεις να το σκέφτεσαι, δεν μπορεί παρά να μπερδευτείς. Είναι αδύνατον να βρεις την τέλεια λύση. Ισως λοιπόν είναι πιο εύκολο και πιο πρακτικό να μη βλέπεις την πραγματικότητα. Ούτως η άλλως, η ραδιενέργεια είναι αόρατη. Αν μπεις στη διαδικασία να αναζητήσεις μια άλλη στάση, θα πρέπει πραγματικά να ξεβολευτείς. Να μετακινηθείς. Να αλλάξεις τόπο διαμονής. Να βρεις άλλη δουλειά. Να αφήσεις πίσω σου πράγματα με τα οποία είσαι εξοικειωμένος, τους τάφους των προγόνων σου και ένα σωρό άλλα…».
Παρ’ όλο που κατανοεί τον συγκεκριμένο τρόπο σκέψης των συμπατριωτών του, ο ίδιος δηλώνει αντίθετος. Γι’ αυτό αποφάσισε να φτιάξει μια παράσταση με αφορμή την καταστροφή: για να μην αφήσει τους Ιάπωνες να ξεχάσουν αλλά και για να μην επιτρέψει στον εαυτό του να ξεφύγει από την πραγματικότητα. Δεν τον ενδιαφέρει, προσθέτει, να δημιουργήσει ένα έργο που να αποτυπώνει τη σύγχρονη πραγματικότητα. Το μόνο που τον νοιάζει είναι να έχει μια απήχηση στο κοινό στην κατεύθυνση που ο ίδιος περιέγραψε… Ετσι, λίγο-πολύ, οδηγήθηκε σε μια σύγχρονη τελετουργία με post punk υπόκρουση, ιαπωνική ατμόσφαιρα και οικουμενικές αγωνίες…
Στο «Ground and Floor» η μουσική παίζει πρωταγωνιστικό ρόλο. Οπως χαρακτηριστικά λέει ο Τόσικι Οκάντα, στην παράσταση υπάρχουν πέντε ηθοποιοί και η μουσική –που αποδίδεται από το συγκρότημα Sangatsu –είναι ο έκτος. Ωστόσο, ξεκαθαρίζει πως, όταν μιλάει για μουσικό θέατρο, δεν έχει στον νου του τίποτα το οποίο να παραπέμπει στην όπερα ή στο μιούζικαλ. Αναφέρεται στο παραδοσιακό ιαπωνικό θέατρο Νο όπου νεκροί και ζωντανοί μοιράζονται τη σκηνή. Επηρεασμένος από αυτό, λοιπόν, στην παράσταση εμφανίζει μια νεκρή πεθερά να στοιχειώνει την έγκυο νύφη της. Η γη τρέμει και οι ήρωες του έργου, ζωντανοί και νεκροί, γραπώνονται με άγρια απελπισία ο ένας από τον άλλον…
Ο Τόσικι Οκάντα υποστηρίζει ότι η καταστροφή της Φουκουσίμα δίχασε βαθιά την ιαπωνική κοινωνία. Προκειμένου να παρουσιάσει αυτόν τον διχασμό, λοιπόν, αποφάσισε να ασχοληθεί με τη σύγκρουση μεταξύ ζωντανών και φαντασμάτων, νεκρών δηλαδή. «Νομίζω πως η ιστορία μπορεί να αναπαρασταθεί μέσω των φαντασμάτων και ευτυχώς το θέατρο είναι εξοικειωμένο μαζί τους» λέει. Ο ίδιος θεωρεί ότι είναι πραγματικά δύσκολο για έναν λαό με μακραίωνη παράδοση να αντιμετωπίσει το παρελθόν του αλλά και το μέλλον του όταν παλεύει να λάβει μια κομβική απόφαση σχετικά με το αν θα αναπτύξει την πυρηνική ενέργεια ή όχι. Παραδέχεται πάντως ότι η εν λόγω καταστροφή επηρέασε και τον ίδιο έντονα ως δημιουργό. Αλλαξε αυτόν καθαυτόν τον προσανατολισμό του. «Ως πριν από δύο χρόνια αυτό που με ενδιέφερε ήταν να φτιάξω μια νέα φόρμα θεάτρου» λέει. «Μετά το γεγονός αυτό ο προσανατολισμός μου σχεδόν αναποδογύρισε. Τώρα θεωρώ πιο ενδιαφέρον το να εξετάσω πώς οι σύγχρονοι άνθρωποι μπορούν να κάνουν χρήση μιας από τις παλαιότερες μορφές τέχνης, του θεάτρου. Για μένα δεν υπάρχει διαχωριστική γραμμή ανάμεσα στο παραδοσιακό και στο σύγχρονο. Απλώς πιστεύω ότι το σημερινό είναι κάτι που τοποθετείται στο τέρμα μιας εξέλιξης της παράδοσης».
Συμμερίζεται, άραγε, την άποψη όσων υποστηρίζουν ότι τα τελευταία χρόνια η Ασία εξελίσσεται σε ταχύτατα ανερχόμενο πόλο παγκόσμιου πολιτιστικού ενδιαφέροντος; «Αν μιλάμε για χώρες της Νοτιοανατολικής Ασίας όπως η Σιγκαπούρη, η Κίνα, η Νότια Κορέα, θα έλεγα πως συμφωνώ» λέει ο Τόσικι Οκάντα. «Για την Ιαπωνία όμως δεν είμαι τόσο σίγουρος. Στην πραγματικότητα, τις επόμενες ημέρες πηγαίνω στη Νότια Κορέα προκειμένου να συμμετάσχω σε ένα συνέδριο επάνω σε αυτό το θέμα: τον ρόλο της σύγχρονης τέχνης στην Ασία».
Για τον ίδιο, πάντως, το σημαντικότερο ζήτημα δεν είναι αν η Ασία εξελίσσεται σε δυναμικότερο πόλο από την Ευρώπη. «Το κύριο είναι αν η σύγχρονη τέχνη μπορεί να έχει αντίκτυπο στην κοινωνία μας, στην ευρύτερη περιοχή, και αν μπορεί να συμβάλει στη μεταξύ μας καλύτερη συνεννόηση».

Ο «εγωιστής» μιλάει αργκό σαν να χορεύει…
Γεννημένος στη Γιοκοχάμα το 1973, ο Τόσικι Οκάντα θεωρείται ο πλέον ταλαντούχος ιάπωνας καλλιτέχνης στον χώρο των παραστατικών τεχνών. Το 1997 δημιούργησε τον θίασο chelftisch –το όνομα προέκυψε από τη λανθασμένη εκφορά της λέξης selfish (εγωιστής) από ένα μωρό –και έκτοτε έχει γράψει και σκηνοθετήσει όλες τις παραγωγές της ομάδας, η ριζοσπαστική αισθητική φιλοσοφία της οποίας διαφάνηκε πολύ γρήγορα. Σήμα κατατεθέν της θεατρικής δουλειάς του Οκάντα είναι ο αριστοτεχνικός συνδυασμός πρόζας, γραμμένης επίτηδες στην καθομιλουμένη αργκό της ιαπωνικής νεολαίας, και ακραίας σωματικότητας, άψογα συντονισμένης με τη μουσική επένδυση κάθε παράστασης, γι’ αυτό και δεν είναι λίγοι όσοι τον χαρακτηρίζουν χορογράφο, παρ’ όλο που ο ίδιος φροντίζει να δηλώνει σε όλους τους τόνους ότι «δεν έχω σπουδάσει χορό αλλά θέατρο…».
Ο Οκάντα έχει τιμηθεί με πολλά βραβεία εντός και εκτός συνόρων της χώρας του, ενώ τα τελευταία χρόνια έχει αποσπάσει την προσοχή διεθνώς, όχι μόνο από τον κόσμο του θεάτρου και τη σκηνή του σύγχρονου χορού, αλλά και από τους χώρους των εικαστικών και της λογοτεχνίας. Εχει προσκληθεί σε διάφορα καλλιτεχνικά κέντρα, μουσεία και φεστιβάλ. Παρ’ ότι τα έργα του εξακολουθούν να γράφονται στην ιαπωνική γλώσσα, αρκετά από αυτά έχουν μεταφραστεί και κυκλοφορούν στο εξωτερικό.

πότε & πού:
Το «Ground and Floor» θα παρουσιαστεί από τις 30/10 ως τις 3/11 στη Μικρή Σκηνή της Στέγης Γραμμάτων και Τεχνών του Ιδρύματος Ωνάση. Στις 31/10 μετά την παράσταση θα γίνει συζήτηση του κοινού με τους συντελεστές. Στις 2/11 προγραμματίζεται workshop με τον Τόσικι Οκάντα.

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ