Η Αίγυπτος μετά τον Μόρσι

Η Αίγυπτος βρίσκεται στην καρδιά της αραβικής επανάστασης, ακόμη και αν η σπίθα άναψε αρχικά στη Τυνησία. Αλλά η Αίγυπτος – με τη στρατηγική της θέση, τα σταθερά σύνορα, τον μεγάλο πληθυσμό και την αρχαία Ιστορία – είναι εδώ και αιώνες η κυρίαρχη δύναμη στον αραβικό κόσμο, καθορίζοντας τον ρου της Ιστορίας όπως καμία άλλη. Αυτό σημαίνει ότι η ανατροπή του εκλεγμένου προέδρου της Αιγύπτου, Μοχάμεντ Μόρσι, θα έχει ακόμη μεγαλύτερες συνέπειες.

Ήταν η απομάκρυνση του Μόρσι μία κλασική αντεπανάσταση μεταμφιεσμένη σε στρατιωτικό πραξικόπημα; Ή το πραξικόπημα απέτρεψε μία συνολική κατάληψη της εξουσίας από τη Μουσουλμανική Αδελφότητα και απομάκρυνε την οικονομική κατάρρευση της Αιγύπτου και τη χαοτική μετατροπή της σε θρησκευτική δικτατορία; Κανείς δεν πρέπει να αμφιβάλλει ότι αυτό που συνέβη στην Αίγυπτο ήταν στρατιωτικό πραξικόπημα και ότι δυνάμεις του πρώην προέδρου Χόσνι Μουμπάρακ επέστρεψαν στην εξουσία.

Αλλά, αντίθετα με το 2011, όταν οι λίγοι φιλο – δυτικοί φιλελεύθεροι και μεγάλος αριθμός νέων της αστικής μεσαίας τάξης διαδήλωναν εναντίον του Μουμπάρακ, τώρα οι ίδιες ομάδες υποστηρίζουν το πραξικόπημα, προσδίδοντάς του μία συγκεκριμένη (δημοκρατική;) νομιμοποίηση. Παρ’ όλα αυτά, η ανατροπή μιας δημοκρατικά εκλεγμένης κυβέρνησης από τον στρατό δεν είναι δυνατόν να αποσιωπηθεί.

Τί επιλογές έχει τώρα η Αίγυπτος λοιπόν; Θα ακολουθήσει την αλγερινή τραγωδία, στην οποία ο στρατός ακύρωσε τις εκλογές προκειμένου να αποτρέψει τους ισλαμιστές από το αναλάβουν την εξουσία, οδηγώντας σε έναν εμφύλιο πόλεμο οκτώ χρόνων και 200.000 θύματα; Θα επιστρέψει η χώρα στη στρατιωτική δικτατορία; Ή θα αποκτήσει κάτι σαν ένα είδος κεμαλικής δημοκρατίας, όπως αυτής στη Τουρκία, με μία μή στρατιωτική κυβέρνηση αλλά με τον στρατό να κινεί τα νήματα; Όλα είναι πιθανά, αν και δεν είναι δυνατόν να προβλέψουμε ποιο από όλα θα συμβεί.

Αλλά αυτό μπορεί να ειπωθεί με βεβαιότητα: η βασική κατανομή ισχύος μέσα στην αιγυπτιακή κοινωνία δεν έχει αλλάξει. Ο στρατός και η Μουσουλμανική Αδελφότητα μοιράζονται την εξουσία μεταξύ τους. Οι φιλοδυτικοί φιλελεύθεροι δεν έχουν πραγματική εξουσία και βαδίζουν στον δρόμο που έχει χαράξει ο στρατός. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι ο αντίπαλος του Μόρσι στις προεδρικές εκλογές του 2012 ήταν ο Αχμέντ Σαφίκ, πρώην στρατηγός και ο τελευταίος πρωθυπουργός του Μουμπάρακ – σίγουρα όχι φιλελεύθερος.

Μία νίκη της Αδελφότητας ή του στρατού δεν θα είναι νίκη της δημοκρατίας. Η Χαμάς αντιπροσωπεύει αυτό που θέλει η Αδελφότητα: συνολική εξουσία ακόμη και στον στρατό. Παρομοίως, η προσκόλληση του στρατού στην εξουσία, που ξεκίνησε τη δεκαετία του 1950, οδήγησε σε μακρόχρονη στρατιωτική δικτατορία. Αλλά τώρα μπαίνει στο παιχνίδι και ένας τρίτος νέος παράγοντας, ένας που δεν μετράει την εξουσία με τον ίδιο τρόπο όπως ο στρατός ή η Αδελφότητα.

Έχοντας αναλάβει την ηγεσία των διαδηλώσεων εδώ και δύο χρόνια, η νεολαία της μεσαίας τάξης των πόλεων έχει κερδίσει τη δική τους νομιμοποίηση και με τις τεχνολογικές και γλωσσικές ικανότητές τους μπορούν να κυριαρχήσουν στην παγκόσμια συζήτηση για την Αίγυπτο. Αυτοί οι νέοι άνθρωποι θέλουν πρόοδο, όχι εξουσία. Θέλουν το μέλλον να μοιάζει με τη ζωή που έχουν δει στο διαδίκτυο και στη Δύση. Αν αυτό το κίνημα μετατρεπόταν σε θεσμικού χαρακτήρα πολιτική, θα επιδρούσε σημαντικά στην εσωτερική κατανομή ισχύος στην Αίγυπτο.

Το δράμα που εκτυλίσσεται τώρα στην Αίγυπτο μπορεί να τοποθετηθεί στο πλαίσιο των αντιθέσεων και των απαιτήσεων αυτών των τριών ομάδων. Και δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι ένας άλλος βασικός παράγοντας που πυροδότησε την επανάσταση του 2011, ήταν η μεγάλη φτώχεια. Στην Αίγυπτο η Δύση πρέπει να εργαστεί με όλες αυτές τις πολιτικές δυνάμεις – τον στρατό, την Αδελφότητα, τη νεολαία – γιατί καμία λύση δεν θα περιλαμβάνει μόνο μία επιλογή.

Η χειρότερη προσέγγιση θα ήταν να τοποθετηθεί στο περιθώριο η Μουσουλμανική Αδελφότητα, ή ακόμη να υποστεί διώξεις. Όταν οι επαναστάσεις του 1848 στην Ευρώπη ανετράπησαν μέσα σε έναν χρόνο, όλα είχαν παρ’ όλα αυτά αλλάξει, όπως γνωρίζουμε σήμερα. Οι μοναρχίες παρέμειναν στην εξουσία για δεκαετίες, αλλά η Βιομηχανική Επανάσταση και η έλευση της δημοκρατίας δεν μπορούσε να ανασχεθεί. Επίσης γνωρίζουμε, ότι αυτό οδήγησε την Ευρώπη σε ένα μέλλον καθόλου γαλήνιο. Ο αραβικός κόσμος μπορεί να μην επηρεαστεί τόσο πολύ, αλλά το κοντινό μέλλον δεν θα είναι ούτε ειρηνικό ούτε σταθερό.

* Ο κ. Γιόσκα Φίσερ είναι πρώην υπουργός Εξωτερικών και αντικαγκελάριος της Γερμανίας (1998-2005) καθώς και ιστορικό στέλεχος του κόμματος των Πρασίνων