Διανοούμενοι

Παρακολούθησα με ενδιαφέρον την ανταλλαγή άρθρων μεταξύ Γιατρομανωλάκη και Μουζέλη, στο «Βήμα», για τους διανοούμενους. Το θέμα είναι ουσιαστικό, μολονότι όταν έρχεται στην επικαιρότητα –συχνά, τελευταία –παίρνει μια αγοραία μορφή, όπου υποκρύπτεται η απαξίωση: Μα πού είναι οι διανοούμενοι, υπάρχουν; Φυσικά και υπάρχουν οι διανοούμενοι. Δεν είναι μια ασαφής κατηγορία, κάτι το απροσδιόριστο, ένας πολτός. Εναν ορισμό του διανοούμενου μας έχει δώσει, για παράδειγμα, ο Πιερ Μπουρντιέ στο βιβλίο του Οι κανόνες της Τέχνης (στα ελληνικά από τον Πατάκη, 2006). Διανοούμενος είναι αυτός που παρεμβαίνει στο πολιτικό πεδίο εν ονόματι της αυτονομίας και των ειδικών αξιών του πεδίου πολιτιστικής παραγωγής στο οποίο έχει διακριθεί. Και όχι μόνο έχει διακριθεί, αλλά χάρη σε αυτό έχει κατακτήσει έναν υψηλό βαθμό ανεξαρτησίας απέναντι στις εξουσίες. Ο Εμίλ Ζολά θεωρείται ο πρώτος διανοούμενος.

Κατά τον Μπουρντιέ, αυτός επινοεί τη μορφή του διανοούμενου. Η αποτελεσματικότητα της παρέμβασής του στην υπόθεση Ντρέιφους δεν θα ήταν δυνατή αν ο ίδιος δεν λειτουργούσε εν ονόματι της αυτονομίας και των αξιών που του έδιναν η λογοτεχνική και η δημοσιογραφική του δραστηριότητα. Ο υπερενενηντάχρονος ποιητής Νάνος Βαλαωρίτης λειτούργησε ακριβώς ως διανοούμενος και, μολονότι χλευάστηκε, η παρέμβασή του έκανε μεγαλύτερη αίσθηση στον δημόσιο χώρο από τις παρεμβάσεις διαφόρων talking heads που τους βλέπουμε, τους ακούμε ή τους διαβάζουμε συχνά πυκνά στα Μέσα (παλαιά και νέα), χωρίς να έχουν τη νομιμοποίηση του δικού τους «ειδικού χώρου».

Υπάρχουν βεβαίως και οι οργανικοί διανοούμενοι (οι Αμερικανοί θα τους έλεγαν incorporated), που παρεμβαίνουν συστηματικά στον δημόσιο χώρο όχι τυχαία, αλλά μέσα από τη σταθερή σχέση τους με Mέσα Eνημέρωσης (ας πούμε το Protagon ή το Βήμα online). O Γιατρομανωλάκης είναι ένας απ’ αυτούς –κι ας θεωρεί ότι διανοούμενος είναι κάτι το ασαφές και το ομιχλώδες.

Για την ιστορία πρέπει να αναφέρουμε ότι η πιο σοβαρή και συστηματική προσπάθεια για οργανικούς διανοούμενους είχε γίνει από τον Χρήστο Λαμπράκη και το περιοδικό Εποχές, πριν από τη δικτατορία του 1967. Η εποχή των Εποχών πρέπει να μελετηθεί.