Για την ΕΡΤ τι να διαλέξω; BBC, ARD-ZDF ή SRG;

Ηταν ανέκαθεν χειρότερη από τις άλλες: στην οργάνωση, στη διοίκηση, στην ενημέρωση. Η ΕΡΤ ήταν για δεκαετίες το μαύρο πρόβατο ανάμεσα στις δημόσιες ραδιοτηλεοράσεις της Ευρώπης. Και η αιτία γι’ αυτό ήταν ξεκάθαρη: Η εξάρτησή της από την εκάστοτε κυβέρνηση, απόρροια του συνταγματικά κατοχυρωμένου κρατικού χαρακτήρα της.

Το ότι η εξάρτηση αυτή δεν αποτελεί φυσικό νόμο δείχνει το παράδειγμα της μεγάλης πλειονότητας των δυτικοευρωπαϊκών χωρών, στις οποίες ο κρατικός χαρακτήρας έχει αντικατασταθεί από το Δημόσιο.

Μια ματιά σε τρεις ειδικά επιλεγμένες χώρες (δύο μεγάλες, τη Βρετανία και τη Γερμανία, και μια μικρή, την Ελβετία), που θεωρούνται υποδειγματικές σε αυτόν τον τομέα, αποδεικνύει του λόγου το αληθές.

Βρετανία: BBC

Το ανώτατο όργανo του BBC είναι το 12μελές εποπτικό συμβούλιο, το οποίο διατυπώνει τις κατευθυντήριες γραμμές, διορίζει τον πρόεδρο του εκτελεστικού συμβουλίου και ελέγχει την εν γένει δραστηριότητά του. Τα μέλη του, που έχουν πάρει μέρος σε σχετικό διαγωνισμό, διορίζονται από τη βασίλισσα ύστερα από πρόταση της κυβέρνησης. Αυτό είναι και η «αχίλλειος πτέρνα» του σταθμού σε ό,τι αφορά την εξάρτηση από το κράτος. Η κυβέρνηση δεν έχει όμως νομική δυνατότητα παρέμβασης στη λειτουργία του. Η πολιτική ανεξαρτησία του είναι κατοχυρωμένη, ελλείψει Συντάγματος (η Βρετανία είναι η μόνη ευρωπαϊκή χώρα που δεν έχει τυπικά Σύνταγμα), από τη συναίνεση των κομμάτων –χωρίς αυτό να σημαίνει ότι τα τελευταία δεν επιχειρούν κατά καιρούς να επιβάλουν σε αυτό τις απόψεις τους ή και αλλαγές στη δομή και στη λειτουργία του.

Γερμανία: ΑRD και ZDF

Η Γερμανία διαθέτει δύο δημόσια ραδιοτηλεοπτικά ιδρύματα, την ΑRD και το ZDF, που νομικά είναι και τα δύο πρόσωπα δημοσίου δικαίου.

Η ΑRD εκπέμπει πρόγραμμα που στηρίζεται σε παραγωγές (κοινές και ξεχωριστές) των 10 καναλιών στα 16 γερμανικά κρατίδια (ορισμένα από αυτά, όπως το Βορειογερμανικό Ραδιοτηλεοπτικό Ιδρυμα NDR, εκπροσωπούν περισσότερα του ενός κρατίδια). Στα κανάλια-μέλη απεικονίζεται σε καθαρή μορφή η εν πολλοίς ανεξάρτητη από το κράτος οργανωτική δομή και λειτουργία τους. Παράδειγμα, το NDR: Το κέντρο αποφάσεων είναι κι εδώ το εποπτικό συμβούλιο (Rundfunkrat), το οποίο αποτελείται από απεσταλμένους των τοπικών κοινοβουλίων, των συνδικάτων, των εργοδοτών, των εκκλησιών, των γυναικείων οργανώσεων, και πάει λέγοντας. Το εποπτικό συμβούλιο διορίζει και ελέγχει το διοικητικό συμβούλιο.

Επικεφαλής του ZDF είναι επίσης ένα εποπτικό συμβούλιο (Fernsehrat), στο οποίο εκπροσωπούνται, το ομοσπονδιακό κράτος, τα κρατίδια και, σε αναλογική κλίμακα, τα κόμματα, καθώς και διάφορες επαγγελματικές, θρησκευτικές και κοινωνικές οργανώσεις.

Και οι δύο σταθμοί διαθέτουν θεσμοθετημένα συμβούλια ακροατών (με αντιπροσωπευτική επίσης σύνθεση) που συνοδεύουν ενεργά με κριτική και προτάσεις τη λειτουργία τους.

Το μεγάλο πλεονέκτημα της ARD και του ZDF είναι η πλήρης ανεξαρτησία τους από τις οδηγίες του κράτους, που είναι κατοχυρωμένη στο Σύνταγμα (άρθρο 5) και στις σχετικές αποφάσεις του συνταγματικού δικαστηρίου της Καρλσρούης.

Το μεγάλο τους μειονέκτημα είναι η υπέρμετρα μεγάλη συμμετοχή πολιτικών στα εποπτικά συμβούλια, οι οποίοι φροντίζουν μάλιστα να καταλάβουν και τις θέσεις-κλειδιά του οργάνου. Εναντίον αυτής της κατάστασης έχει γίνει πάντως προσφυγή στο συνταγματικό δικαστήριο από το συνδικάτο εργαζομένων στον Τύπο. Και όλα δείχνουν ότι τον ερχόμενο Νοέμβριο οι συνταγματικοί δικαστές θα μειώσουν ριζικά αυτή τη συμμετοχή.

Η Ελβετία προσφέρει το πιο «ελεύθερο» μοντέλο οργάνωσης της δημόσιας τηλεόρασης, τον SRG, που προέρχεται από τη σύμπραξη τεσσάρων σταθμών (του γερμανόφωνου, του γαλλόφωνου, του ιταλόφωνου και του ρωμανόφωνου). Το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του; Πρόκειται για πλήρως αυτοδιαχειριζόμενη επιχείρηση, με το καθεστώς νομικού προσώπου ιδιωτικού δικαίου. Το ανώτατο όργανό της είναι η γενική συνέλευση, η οποία διορίζει και το διοικητικό συμβούλιο της εταιρείας. Ο νόμος περί ραδιοτηλεόρασης αναγνωρίζει τον δημόσιο χαρακτήρα της λειτουργίας της και της παρέχει προστασία από κάθε κρατική ανάμειξη. Το μοναδικό σημείο παρέμβασης είναι το ότι το κοινοβούλιο διορίζει το ένα τέταρτο των μελών του διοικητικού συμβουλίου.

Μόνο που ούτε το ελβετικό μοντέλο, ή άλλες ακόμη πιο προχωρημένες μορφές αυτοδιαχειριζόμενης ραδιοτηλεόρασης, ούτε το βρετανικό, ούτε το γερμανικό έχουν δυνατότητες εφαρμογής στην Ελλάδα όσο ισχύει η συνταγματική υπαγωγή της «δημόσιας» τηλεόρασης στο κράτος. Η επαγγελλόμενη επανίδρυση της ΕΡΤ σε ανεξάρτητη βάση αποτελεί έτσι απάτη ή, στην καλύτερη περίπτωση, αυταπάτη. Και το μόνο καλό που θα μπορούσαν να κάνουν οι προαναγγελθέντες από την κυβέρνηση σύμβουλοι του BBC και άλλων σταθμών είναι να τη διαλύσουν.