Ενα νεόδμητο κτίριο. Εντεκα τμήματα, 54 γραφεία, 380 άνθρωποι. Η Διεύθυνση Εγκληματολογικών Ερευνών στην Αθήνα μπαίνει στο μυαλό του δολοφόνου, ακολουθεί τη σκέψη του και παραθέτει στοιχεία για την ταυτότητά του. Κάποτε η εξιχνίαση ενός εγκλήματος ήταν σε άμεση εξάρτηση από την παραδοσιακή ανάκριση του υπόπτου και από τις κλισέ αναλύσεις του τύπου «οι πολλές μαχαιριές υποδεικνύουν έγκλημα πάθους». Ολα αυτά είναι ξεπερασμένα.
Στην ελληνική επικράτεια το 2012 έγιναν 165 ανθρωποκτονίες και 185 απόπειρες ανθρωποκτονίας. Εξιχνιάστηκαν 268 υποθέσεις (συνελήφθησαν 256 ημεδαποί και 157 αλλοδαποί). Το 2011 έγιναν 184 ανθρωποκτονίες, 182 απόπειρες και εξιχνιάστηκαν 291 υποθέσεις (συνελήφθησαν 255 ημεδαποί και 180 αλλοδαποί). Η Διεύθυνση Εγκληματολογικών Ερευνών έχει πολλή δουλειά. Και φαίνεται πως ξέρει να την κάνει σωστά.
Το κλειδί της υπόθεσης βρίσκεται πάντα στη σκηνή του εγκλήματος. Ακόμη και αν είναι ιδιαίτερα προσεκτικός ο δράστης, είναι ελάχιστες οι φορές που θα καλύψει με τόση δεξιοτεχνία τα ίχνη του, ώστε επιστημονικοί – και μη – τρόποι εντοπισμού να μην μπορέσουν να φέρουν στην επιφάνεια κάποιο στοιχείο που να τον προδίδει. Στις πιο εύκολες περιπτώσεις, ο δράστης αφήνει στον τόπο του εγκλήματος προσωπικά αντικείμενα ή κάτι ακόμη πιο προσωπικό, όπως ένα… μέλος του σώματός του. Οι ελληνικές αρχές έχουν εντοπίσει «ταυτότητα και κινητό τηλέφωνο στο μέρος που βρέθηκε το θύμα», ενώ μία φορά αναγκάστηκαν να συλλέξουν και ένα δάχτυλο που έμεινε στο σπασμένο τζάμι του παραθύρου, κατά την προσπάθεια διαφυγής του δράστη. Οταν όμως τα πράγματα δεν είναι τόσο προφανή, τότε τα επιμέρους τμήματα του Εγκληματολογικού, οι κρίκοι μιας μακριάς αλυσίδας, επιλαμβάνονται της υπόθεσης και το κουβάρι ξετυλίγεται.
Στον τόπο του εγκλήματος
Η Υποδιεύθυνση Βιολογικών και Βιοχημικών Εξετάσεων και Αναλύσεων στην Αθήνα είναι ένα γυναικοκρατούμενο τμήμα. Οι επιστήμονες – μητέρες, κάτοχοι διδακτορικών τίτλων σπουδών – «παίζουν» με το DNA και ταυτοποιούν τον δολοφόνο. Αίμα, σάλιο και σπέρμα εξετάζονται σε καθημερινή βάση, ενώ τρίχες, οστά, ακόμη και δόντια φθάνουν συχνά στο εργαστήριο και φανερώνουν τα πιο καλά κρυμμένα μυστικά. Αφού γίνει η συλλογή των βιολογικών υλικών από οτιδήποτε έχει αγγίξει ο δράστης, μεταφέρουν το αντικείμενο στο εργαστήριο. Εκεί γίνεται η απομόνωση του DNA, ο πολλαπλασιασμός της περιοχής που τους ενδιαφέρει και στη συνέχεια η ταυτοποίηση με το παρειακό επίχρισμα που έχει ληφθεί με πολύ απλή διαδικασία από τους υπόπτους. Πρόσφατα, το συγκεκριμένο τμήμα έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην εξιχνίαση της δολοφονίας μιας ηλικιωμένης, αφού «από τα φλιτζάνια του καφέ βρέθηκαν τα άτομα που ήταν μαζί της τις τελευταίες ώρες και αποδείχθηκε ότι ο δράστης ήταν συγγενικό της πρόσωπο υπεράνω υποψίας». Στη συνέχεια, με βάση τα στοιχεία, οι 22 πραγματογνώμονες συντάσσουν την έκθεση και την παραθέτουν στην ελεύθερη κρίση του δικαστή. Αν βέβαια έχει βρεθεί σπέρμα στο εσώρουχο ή στον κόλπο του θύματος και κάτι τέτοιο δεν είναι δικαιολογημένο, τότε είναι λίγα τα γεγονότα που μπορούν να τεθούν υπό αμφισβήτηση.
Το Τμήμα Εξερευνήσεων συνεργάζεται επίσης με το Ανθρωποκτονιών και σπεύδει στον χώρο για να συλλέξει το όργανο του εγκλήματος – πιστόλι, σφυρί, μαχαίρι, μεγάλο κερί – και διάφορα άλλα πειστήρια, όπως και αντικείμενα με λανθάνοντα αποτυπώματα που δεν φαίνονται διά γυμνού οφθαλμού. Χρησιμοποιεί μεθόδους όπως η γνωστή σκόνη και ο ειδικός φωτισμός για να προχωρήσει στην ταυτοποίηση του δράστη μέσα από τη λίστα των σεσημασμένων ή και των νέων υπόπτων – ένα αποτύπωμα για να ταυτοποιηθεί απαιτεί 12 ίδια στοιχεία στα δάχτυλα και 15 στην παλάμη. «Στις αρχές του 2004 βρήκαμε κάποια αποτυπώματα στον τόπο που έλαβε χώρα μια ανθρωποκτονία, τα οποία ταυτίστηκαν με τα αποτυπώματα που εντοπίσαμε στον χώρο μιας ληστείας ύστερα από μία εβδομάδα. Προφανώς οι δράστες ήταν οι ίδιοι. Η έρευνα επικεντρώθηκε στην κατάθεση του θύματος της ληστείας, που έδωσε τα απαραίτητα στοιχεία και βοήθησε την προανακριτική αρχή να καταλήξει σε κάποιους υπόπτους. Ανάμεσα σε αυτούς ήταν και οι δύο δράστες του αδικήματος, αλλά και του κακουργήματος» εξηγεί υπεύθυνος στο BHmagazino και συνεχίζει: «Βρίσκουμε συχνά αποτυπώματα σε φρούτα ή ακόμη και στο τσόφλι ενός αβγού, ενώ έχει τύχει να κόψουμε και ολόκληρη πόρτα ή κάγκελα για να τα μεταφέρουμε στο εργαστήριο, εφόσον κάποιο ίχνος δεν είναι επεξεργάσιμο στον χώρο».
Με το δάχτυλο στη σκανδάλη
Στις 25 Νοεμβρίου του 2006, πέντε κυνηγοί πέφτουν νεκροί στα Καλύβια Αγρινίου. Η βαλλιστική εξέταση ταυτοποιεί την καραμπίνα του δράστη και δείχνει ότι οι 12 κάλυκες που εντοπίστηκαν στον χώρο του εγκλήματος είχαν βληθεί από το συγκεκριμένο όπλο, το οποίο βρέθηκε στο σπίτι συγχωριανού τους. Μία από τις πιο διαβόητες υποθέσεις μαζικής δολοφονίας για καταπάτηση κτημάτων λύθηκε με επιστημονικά μέσα. Η Αστυνομία διέθετε τις απαραίτητες «επιστημονικές αποδείξεις» που ανάγκασαν τον 37χρονο κτηνοτρόφο, αλλά και τον πατέρα του, ο οποίος αρχικά προσπάθησε να αναλάβει την ευθύνη, να ομολογήσουν, κάτι που δεν είχαν την πρόθεση να κάνουν νωρίτερα.
Το όπλο είναι σαν το αποτύπωμα. Μοναδικό. Σε περίπτωση που ένα έγκλημα γίνει με τέτοιο όργανο, τότε το Τμήμα Εργαστηρίων Πυροβόλων Οπλων και Ιχνών Εργαλείων αναλαμβάνει δράση. Οι ειδικά εκπαιδευμένοι αστυνομικοί γενικών καθηκόντων, σε συνεργασία με μηχανικούς και με τη βοήθεια δοκιμαστικών βολών, αλλά και ενός αυτόματου συστήματος, αναγνωρίζουν τα όπλα – ακόμη και από τις ραβδώσεις της σφαίρας που δεν αφήνουν περιθώριο λάθους –
και προχωρούν στην ταύτισή τους με αντίστοιχα που «συμμετείχαν» σε παλαιότερες υποθέσεις. Το συγκεκριμένο τμήμα συνέβαλε και στη διαλεύκανση της υπόθεσης της «17 Νοέμβρη», καθώς το 38άρι περίστροφο που βρέθηκε κοντά στον Σάββα Ξηρό αποκαλύφθηκε ότι ήταν το όπλο που είχε πάρει η οργάνωση από τον αστυφύλακα που είχε δολοφονηθεί κατά τη διάρκεια ληστείας στα Πετράλωνα.
Σε περίπτωση που ο δράστης μιας ανθρωποκτονίας συλληφθεί άμεσα, πραγματοποιείται στο Τμήμα Χημικών και Φυσικών Εξετάσεων, και συγκεκριμένα στο Εργαστήριο Ηλεκτρονικής Μικροσκοπίας, η εξέταση των χεριών του υπόπτου που εντοπίζει 4-8 ώρες μετά κατάλοιπα πυροβολισμού. Το μικροσκόπιο βλέπει, δηλαδή, αν οι συγκεκριμένοι άνθρωποι έχουν βρεθεί σε χώρο που έχει γίνει πυροβολισμός ή έχουν αγγίξει όπλο. Το παραπάνω, βέβαια, δεν συνεπάγεται ότι ο ύποπτος έχει σκοτώσει, αλλά είναι μία σοβαρή ένδειξη ότι έχει βρεθεί σε χώρο όπου έχει εκτοξευτεί κάποια σφαίρα.
Κυνηγώντας το «κλικ»
Στην ψηφιακή εποχή τα δεδομένα έχουν αλλάξει. Ενας ηλεκτρονικός υπολογιστής είναι ένας ακόμη αξιόπιστος μάρτυρας που στέκεται στο πλευρό της Αστυνομίας, εμφανίζοντας συνομιλίες και συνωμοσίες «ακόμη και έπειτα από έξι φορμάτ». Το αντίστοιχο τμήμα που ασχολείται με την εξέταση ψηφιακών πειστηρίων κάνει φύλλο και φτερό σκληρούς δίσκους, κινητά τηλέφωνα, φλασάκια και λογαριασμούς στο Internet, με το Facebook και το e-mail να δηλώνουν – ή και να φωνάζουν – οικειοθελώς απόκρυφες λεπτομέρειες. Οι αρμόδιοι ερευνούν από τα «κλικ» του υπόπτου μέχρι τις επαφές του – η άρση απορρήτου γίνεται σχεδόν αυτόματα λόγω κακουργήματος – και έτσι οι διωκτικές αρχές παίρνουν τις πληροφορίες που χρειάζονται και για τους υπόλοιπους που ενδεχομένως να έχουν και κάποια σημαντική ανάμειξη στην υπόθεση. Η τεχνολογία, όμως, βοηθά και σε πιο απλά θέματα. Στο γραφείο μεθοδικοτήτων ελέγχονται καθημερινά οι «φάκελοι» των σεσημασμένων και η «μαύρη λίστα», που περιλαμβάνει όσους κρίνεται απαραίτητο με βάση τη νομοθεσία, συνοψίζει για τον καθένα κάποια συγκεκριμένα δεδομένα. Οι αυτόπτες μάρτυρες δίνουν την περιγραφή – ύψος, φύλο, εθνικότητα –, επισημαίνουν πιθανά τατουάζ ή κάποιο άλλο ιδιαίτερο χαρακτηριστικό και το σύστημα βγάζει τα αντίστοιχα αποτελέσματα. Τα τελευταία χρόνια, μάλιστα, έχουν γίνει πάνω από 300 αναγνωρίσεις. Μπορεί ανάμεσα σε αυτές να ήταν και ο «Ελληνας» Ρίτσαρντ Κουκλίνσκι.
Στο μυαλό του εγκληματία
Πρόσφατες μελέτες εντοπίζουν τις ρίζες της εγκληματικότητας σε συγκεκριμένα μέρη του εγκεφάλου. Μια ομάδα ερευνητών με επικεφαλής τον Κεντ Κιλ, αναπληρωτή καθηγητή Ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο του Νέου Μεξικού, δημοσίευσε μελέτη στην επιθεώρηση PNAS. Στο πλαίσιο της μελέτης παρατηρήθηκε η δραστηριότητα του εγκεφάλου 96 ανδρών που είχαν καταδικαστεί σε τουλάχιστον ένα έτος φυλάκιση. Ζητήθηκε από τους εθελοντές να πατούν ένα κουμπί στον υπολογιστή κάθε φορά που εμφανιζόταν το γράμμα «Χ». Αντιθέτως, έπρεπε να μην πατούν το κουμπί όταν εμφανιζόταν το γράμμα «K». Κατά τη διάρκεια του πειράματος οι εθελοντές υποβάλλονταν σε λειτουργική μαγνητική τομογραφία (fMRI), η οποία έδειχνε την ενεργότητα του εγκεφάλου σε πραγματικό χρόνο. Δεδομένου ότι το «X» εμφανιζόταν σε ποσοστό 84% και δεδομένου ότι τα δύο γράμματα είναι παρόμοια, ήταν εύκολο να αποφασίσει κάποιος να πατά το πλήκτρο περισσότερες από τις φορές που απαιτούσε η συνθήκη. Η ικανότητα να αποφεύγει κάποιος το χτύπημα του πλήκτρου την κατάλληλη στιγμή απαιτούσε έλεγχο των παρορμήσεων, μια διεργασία που πραγματοποιείται σε μια περιοχή του εγκεφάλου που είναι γνωστή ως πρόσθια αύλακα του προσαγωγίου. Οι κρατούμενοι που είχαν χειρότερες επιδόσεις στο τεστ αποδείχθηκε ότι είχαν και χαμηλότερα επίπεδα δραστηριότητας στο συγκεκριμένο μέρος του εγκεφάλου. Ο Κιλ παρακολούθησε όλους τους κρατουμένους και για τέσσερα χρόνια μετά την αποφυλάκισή τους και διαπίστωσε ότι εκείνοι που είχαν χαμηλότερη δραστηριότητα είχαν τετραπλάσιες πιθανότητες να διαπράξουν κάποιο αδίκημα και να συλληφθούν ξανά.
Αλλες μελέτες δείχνουν ότι ένζυμα, γνωστά ως μονοαμινικές οξειδάσες, είναι απαραίτητα για τη διατήρηση της ανθρώπινης συμπεριφοράς υπό έλεγχο, καθώς διασπούν νευροδιαβιβαστές, όπως τη σεροτονίνη και την ντοπαμίνη, και εξασφαλίζουν χημική ισορροπία στον εγκέφαλο. Μάλιστα, τα μωρά που γεννιούνται με ένα ελάττωμα στο γνωστό και ως γονίδιο-πολεμιστής, που σχετίζεται με τα συγκεκριμένα ένζυμα, έχει αποδειχθεί ότι είναι κατά εννέα φορές πιο πιθανό να παρουσιάσουν αντικοινωνική συμπεριφορά αργότερα στη ζωή τους. Ο Εϊντριαν Ρέινι, καθηγητής Εγκληματολογίας στο Πανεπιστήμιο της Πενσυλβανίας, βρήκε ότι τα βρέφη κάτω των έξι μηνών που έχουν ένα μικρό κενό στο μπροστινό μέρος του εγκεφάλου στην περιοχή ανάμεσα στο αριστερό και στο δεξί ημισφαίριο έχουν περισσότερες πιθανότητες να αναπτύξουν συμπεριφορικές διαταραχές και να συλληφθούν ή να καταδικαστούν ως ενήλικοι.
*Δημοσιεύθηκε στο BHmagazino την Κυριακή 9 Ιουνίου 2013
