Οσο τον αμφισβητούν, τόσο πιο αδιάλλακτος γίνεται ο Ερντογάν

Μετά από ημέρες διαδηλώσεων που βύθισαν τον Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν στην χειρότερη πολιτική κρίση της δεκαετίας του στην εξουσία, ο Τούρκος πρωθυπουργός απάντησε με μια κίνηση γεμάτη αυτοπεποίθηση: γύρισε απλώς την πλάτη του και έφυγε, για τετραήμερη περιοδεία καλής θελήσεως στη βόρεια Αφρική.

Σε όλη τη διάρκεια της πρόσφατης αναταραχής, η συμπεριφορά του Ερντογάν έχει προκαλέσει νέα ερωτηματικά για τους στόχους και τις μεθόδους του – μήπως διολισθαίνει επικίνδυνα προς τον αυταρχισμό και την αλαζονεία;

Η πολιτική άνοδος του Ερντογάν έχει θεωρηθεί ευρέως ως καταλύτης για μια νέα εποχή τουρκικής επιρροής και ευημερίας, και ο ίδιος έχει παρουσιάσει την κυβέρνησή του ως δημοκρατικό μοντέλο για τα έθνη με μουσουλμανικούς πληθυσμούς που ορθώνουν το ανάστημά τους κατά δικτατόρων.

Στο εσωτερικό της χώρας, έχει την ασφάλεια μιας ισχυρής βάσης μεταξύ των θρήσκων συντηρητικών Τούρκων – της πλειοψηφίας του εκλογικού σώματος – που είχαν περιθωριοποιηθεί από τον στρατό και την παλιά κοσμική ελίτ της χώρας.

«Ο Ερντογάν κατανοεί την δημοκρατία με όρους πλειοψηφίας. Πιστεύει ότι με το 51% των ψήφων μπορεί να κυβερνάει χωρίς κανέναν περιορισμό. Δεν θέλει ελέγχους και ισορροπίες», λέει ο Ιλτέρ Τουράν, πολιτικός επιστήμονας στο πανεπιστήμιο Μπιλγκί στην Κωνσταντινούπολη.

Και μετά από 10 χρόνια με τον Ερντογάν, πολλοί προοδευτικοί ή κοσμικοί Τούρκοι λένε ότι έχουν κουραστεί με τις προσπάθειές του να αναμιχθεί στην ιδιωτική τους ζωή: «έπαρση και αλαζονεία» το χαρακτήρισε ο δημοφιλής αρθρογράφος Τσενγκίζ Καντάρ.

Ο Ερντογάν έχει προσπαθήσει να περιορίσει το αλκοόλ, έχει αποφανθεί επανειλημμένα ότι οι γυναίκες πρέπει να κάνουν τουλάχιστον τρία παιδιά, και μερικές φορές ασχολείται με ακόμη πιο ιδιόμορφη θέματα. Εφέτος δήλωσε π.χ. ότι η «εποχή του λευκού ψωμιού έχει τελειώσει» και ότι οι Τούρκοι θα πρέπει να τρώνε ολικής αλέσεως.

Στα χρόνια από τότε που έγινε πρωθυπουργός, η κυβέρνησή του έχει γίνει ένας κορυφαίος δεσμοφύλακας δημοσιογράφων και συγγραφέων της αντιπολίτευσης. Και το Σαββατοκύριακο, ο Ερντογάν κατήγγειλε την χρήση μέσων κοινωνικής δικτύωσης από τους διαδηλωτές, λέγοντας ότι το Twitter είναι «απειλή» που χρησιμοποιείται για να διαδίδονται ψέματα.

Ο 59χρονος Ερντογάν μεγάλωσε σε μια θεοσεβούμενη, χαμηλού εισοδήματος γειτονιά στην Κωνσταντινούπολη, όταν την Τουρκία την κυβερνούσε μια ελίτ που απαγόρευε διά ροπάλου την θρησκευτική έκφραση στην δημόσια ζωή. Κατά την άνοδό του στην εξουσία, πήρε αυτή την κάποτε περιθωριοποιημένη κοινωνική τάξη και την έβαλε στο κέντρο της τουρκικής δημόσιας ζωής. Και οι αναλυτές λένε ότι θα είναι η αντίδραση αυτών των ψηφοφόρων που θα καθορίσει το πώς θα βγει ο Ερντογάν από την τρέχουσα κρίση.

Ενώ ο Ερντογάν φαίνεται ότι έχει εξασφαλίσει την υποστήριξη από τους συντηρητικούς πολίτες, υπήρξαν ρωγμές στα ισλαμιστικά μέσα. Αρκετοί αρθρογράφοι στην εφημερίδα Zaman, η οποία συνδέεται με το ισχυρό ισλαμικό κίνημα υπό την ηγεσία του Φετουλάχ Γκουλέν, ενός κληρικού που ζει εξόριστος στις ΗΠΑ, έχουν επικρίνει το στυλ ηγεσίας του Ερντογάν.

Και ακριβώς μετά την αναχώρηση της πτήσης του πρωθυπουργού, ο πρόεδρος της Τουρκίας, Αμπντουλάχ Γκιουλ, του οποίου η εξουσία είναι μικρότερη από του Ερντογάν, μίλησε στη χώρα σε συμφιλιωτικό τόνο. «Η δημοκρατία δεν σημαίνει μόνο εκλογές», είπε. «Δεν υπάρχει τίποτα πιο φυσικό από ποικίλους τρόπους έκφρασης, εκτός από τις εκλογές, αν υπάρχουν διαφορετικές απόψεις, διαφορετικές καταστάσεις, αντιρρήσεις. Ειρηνικές διαδηλώσεις είναι σίγουρα μέρος αυτού».

Σε μια ομιλία του το 2011, όταν το Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης κέρδισε την τρίτη θητεία στην εξουσία, ο Ερντογάν, που ήδη αντιμετώπιζε κατηγορίες για αλαζονεία, δήλωσε: «Θα προσπαθήσουμε να είμαστε πιο ταπεινοί. Εμείς δεν αποδεχθήκαμε ποτέ την υπερηφάνεια και τον κομπασμό, και θα είμαστε πιο προσεκτικοί από τώρα και στο εξής. Η σεμνότητα είναι το σύνθημά μας… Θα συνεχίσουμε να είμαστε ο υπηρέτης και όχι ο αφέντης αυτού του έθνους».

Αλλά ο Ερντογάν επιδιώκει να αποκτήσει ακόμη μεγαλύτερη εξουσία αλλάζοντας το Σύνταγμα για την εγκαθίδρυση μιας πιο ισχυρής προεδρίας, για την οποία θα είναι υποψήφιος του χρόνου. Η ιδέα του έχει περιγραφεί σαν ένα προεδρικό σύστημα αμερικανικού τύπου, αλλά ο Ερντογάν δήλωσε ότι αυτό δεν θα είναι αρκετά καλό, και πίεσε για ένα «σύστημα α αλ τούρκα» όπως το χαρακτήρισε. «Ο πρόεδρος των ΗΠΑ δεν μπορεί να διορίσει ούτε έναν πρεσβευτή, δεν μπορεί να αποφασίσει μόνος του ούτε για την πώληση ενός ελικοπτέρου», είπε πέρυσι.