Βένθος και Πέλαγος: Η Ζωή των Ελληνικών Θαλασσών
Συλλεκτική έκδοση των ΕΛΤΑ,
η οποία περιλαμβάνει 10 γραμματόσημα της κοινής σειράς του 2012 με τίτλο
«Ο Πλούτος των Ελληνικών Θαλασσών».
σελ. 264, τιμή 35 ευρώ
Σε μια «βουτιά» στον μαγικό υποβρύχιο κόσμο των ελληνικών θαλασσών υπόσχεται να συμπαρασύρει το κοινό ο βραβευμένος υποβρύχιος φωτογράφος κ. Γιάννης Ισσαρης μέσα από την έκθεση φωτογραφίας του «Βένθος και πέλαγος: Η ζωή των ελληνικών θαλασσών» που αναμένεται να ξεκινήσει την Τετάρτη 5 Ιουνίου στο Ιδρυμα Ευγενίδου. Εμείς εντοπίσαμε τον κ. Ισσαρη ενώ βρισκόταν σε αναζήτηση νέων «θησαυρών» στο Κατάρ και στο Κουβέιτ και λίγα μόλις λεπτά τηλεφωνικής συνομιλίας ήταν αρκετά για να καταλάβουμε ότι η αγάπη του για το θαλάσσιο στοιχείο είναι αστείρευτη. Η έκθεση και το βιβλίο που δημιουργήθηκε από το υλικό αυτό, όπως εξηγεί στο «Βήμα» ο νέος φωτογράφος, αποτελούν αποτέλεσμα καταδυτικών εξορμήσεων συνολικής διάρκειας τεσσάρων ετών.
«Οι λέξεις βένθος και πέλαγος, που συνοδεύουν την έκθεση και το βιβλίο, προέρχονται από την ομηρική εποχή και περιγράφουν τα βάθη της θάλασσας. Πρόκειται για δύο αρχαίες ελληνικές λέξεις οι οποίες χρησιμοποιούνται πλέον στην παγκόσμια επιστημονική γλώσσα και αναφέρονται στο σύνολο των έμβιων οργανισμών που ζουν και αναπτύσσονται στον βυθό» μας λέει ο κ. Ισσαρης.
Ο θαλάσσιος πλούτος μας
Τα «δάση» της ποσειδωνίας φιλοξενούν αμέτρητα θαλάσσια είδη. Ενα από αυτά είναι και ο ντροπαλός ιππόκαμπος (φωτογραφία: Γιάννης Ισσαρης)
Οι ελληνικές θάλασσες έχουν το χαρακτηριστικό της ποικιλομορφίας, τόσο μέσα όσο και έξω από το νερό. Ο ίδιος, παρ’ όλα αυτά, φάνηκε να δυσκολεύεται να προσδιορίσει το «αγαπημένο» του μέρος. Στο μυαλό του η κάθε περιοχή είναι ξεχωριστή και κουβαλά τον δικό της μοναδικό υποβρύχιο πλούτο.
«Οι περιβαλλοντικές συνθήκες διαφέρουν από περιοχή σε περιοχή. Για παράδειγμα, οι κλειστοί κόλποι έχουν πιο σκοτεινά και θολά νερά από ό,τι στις Κυκλάδες και στο ανοιχτό Αιγαίο Πέλαγος. Η κάθε περιοχή έχει διαφορετική ζωή. Το Βόρειο Αιγαίο είναι γενικά πιο παραγωγικό από το Νότιο γιατί έχει εισροές από τη Μαύρη Θάλασσα, έχει περισσότερα ποτάμια και αυτό είναι γνωστό και στους ψαράδες. Αλλωστε τα μεγάλα αλιευτικά πεδία της χώρας μας βρίσκονται εκεί. Αυτό δεν σημαίνει ότι το Ιόνιο, το Νότιο Αιγαίο ή το Κρητικό Πέλαγος υστερούν σε θαλάσσια ζωή, απλώς έχουν διαφορετικού τύπου ζωή. Φιλοξενούν, δηλαδή, διαφορετικούς οργανισμούς που επιβιώνουν σε διαφορετικές συνθήκες» υπογραμμίζει ο κ. Ισσαρης.
Η φωτογράφιση στο νερό, παρ’ όλα αυτά, συνοδεύεται από ένα σωρό τεχνικές δυσκολίες. «Στην ξηρά η φωτογράφιση άγριας ζωής γίνεται από απόσταση με μεγάλους τηλεφακούς. Για παράδειγμα, η απαθανάτιση πουλιών ή άγριων ζώων γίνεται από μεγάλες αποστάσεις γιατί τις περισσότερες φορές ο φωτογράφος δεν έχει τη δυνατότητα να πλησιάσει τα ζώα αυτά. Υποβρυχίως κάτι τέτοιο δεν είναι εφικτό επειδή το νερό απορροφά το φως και τα χρώματα. Ετσι ο φωτογράφος είναι αναγκασμένος να πλησιάσει πάρα πολύ το θέμα του. Μια απόσταση δηλαδή δύο-τριών μέτρων μπορεί να στοιχίσει σε χρώματα, αντίθεση, καθαρότητα. Οπότε αναγκαστικά πρέπει να δουλεύει κανείς πολύ κοντά με τα είδη αυτά» μας λέει, τονίζοντας με ενθουσιασμό τη μαγεία του «χορού» της υποβρύχιας φωτογραφίας.
«Το να παρατηρώ, δηλαδή, δύο σαλιάρες να ερωτοτροπούν στα ρηχά ή τις φάλαινες φυσητήρες που έχουμε στην Ελλάδα να με πλησιάζουν σε κοντινή απόσταση και να με κοιτάζουν τα μωρά τους περίεργα και να αισθάνομαι τον ήχο που παράγουν να διαπερνά το στήθος μου αποτελούν μοναδικές εμπειρίες για μένα».
Τα σημάδια της καταστροφής
Η περιβαλλοντική ρύπανση και η κλιματική αλλαγή δεν έχουν αφήσει ανεπηρέαστο τον ελληνικό βυθό. «Σε συζητήσεις που κάνω με ανθρώπους της θάλασσας, για παράδειγμα σφουγγαράδες μεγαλύτερης ηλικίας, αντιλαμβάνομαι ότι οι αλλαγές που έχουν επέλθει στον ελληνικό βυθό με το πέρας των ετών είναι τεράστιες» υποστηρίζει ο κ. Ισσαρης, ο οποίος καταδύεται από το 2002.
Σύμφωνα με τα λεγόμενά του, το πρόβλημα της υπεραλίευσης έχει συμβάλει σημαντικά στη σημερινή «απογυμνωμένη» κατάσταση των θαλασσών μας. «Ο βυθός μας είναι σχεδόν άδειος. Πλέον στην Ελλάδα ενθουσιάζομαι και με το παραμικρό που θα δω γιατί είναι πολύ λίγα τα ψάρια πια. Η κατάσταση αυτή έρχεται σε αντίθεση με εκείνη που επικρατεί σε προστατευόμενες περιοχές της Δυτικής Μεσογείου (π.χ., Ισπανία, Γαλλία, Ιταλία), οι οποίες είναι πιο παραγωγικές από εκείνες της Ανατολικής Μεσογείου, λόγω των εκβολών των ποταμών αλλά και λόγω της απαγόρευσης της αλιείας και του περιορισμού της ανθρώπινης δραστηριότητας. Εκεί ακριβώς βλέπουμε ότι με λίγη προσπάθεια η Μεσόγειος μπορεί να είναι ζωντανή».
«Στη χώρα μας, δυστυχώς, ακόμη και στις προστατευόμενες περιοχές δεν εφαρμόζεται η νομοθεσία περί προστασίας του συνόλου των θαλάσσιων ειδών. Εχω εργαστεί και στα δύο θαλάσσια πάρκα, στο Εθνικό Θαλάσσιο Πάρκο της Ζακύνθου και στο Εθνικό Θαλάσσιο Πάρκο των Σποράδων, στην Αλόννησο. Δυστυχώς και στις δύο περιπτώσεις τα πάρκα δεν έχουν δημιουργηθεί με στόχο φυσικά την προστασία των ψαριών. Ο στόχος τους ήταν η προστασία των θαλάσσιων χελωνών Καρέτα-Καρέτα στην περίπτωση της Ζακύνθου και η προστασία της φώκιας Μονάχους-Μονάχους στην περίπτωση της Αλοννήσου» υποστηρίζει ο κ. Ισσαρης. Το στοίχημα, σύμφωνα με τον ίδιο, είναι η ενημέρωση και η ευαισθητοποίηση του κόσμου. «Ο Κουστό το έχει πει πολύ σωστά: «Προστατεύουμε αυτό που αγαπάμε και αγαπάμε αυτό που γνωρίζουμε». Για τη θάλασσά μας δυστυχώς οι Ελληνες γνωρίζουμε ελάχιστα, δεν είναι τυχαίο που για τα περισσότερα είδη θαλάσσιας ζωής που δεν τρώμε δεν υπάρχουν κοινά ονόματα στα ελληνικά. Με το βιβλίο αυτό, λοιπόν, που είναι μόνο μια έκφανση της δικής μου προσπάθειας των τελευταίων χρόνων, στόχος μας με τη δρα Μαρία Σαλωμίδη, η οποία έχει αναλάβει τα κείμενα του βιβλίου, είναι να βάλουμε το δικό μας λιθαράκι και να σπρώξουμε το ποτάμι της κοινής γνώμης πιο κοντά προς τον θαυμασμό της θαλάσσιας ζωής, που με τη σειρά του θα κινητοποιήσει τον κόσμο προς τη διεκδίκηση της προστασίας της θάλασσάς μας».
Το μέλλον στα χέρια του καταναλωτή
Ενας θαλάσσιος σωληνο-σκώληκας, γνωστός και ως σπειρογράφος, επιδεικνύει την ομορφιά του στον βυθό της Μήλου, στο Αιγαίο Πέλαγος (φωτογραφία: Γιάννης Ισσαρης)
Η κινητοποίηση προς την κατεύθυνση της ενεργούς προστασίας αποτελεί κυρίως θέμα παιδείας. Μέσα από τις επιλογές μας ως καταναλωτών, διευκρινίζει ο κ. Ισσαρης, φορτωνόμαστε και την ευθύνη του τι συμβαίνει ή πρόκειται να συμβεί στο περιβάλλον.
«Η αλήθεια είναι ότι όλη η ιστορία με το ανεξέλεγκτο ψάρεμα ξεκινά από τους καταναλωτές οι οποίοι θέλουν να φάνε ψάρια χωρίς να γνωρίζουν τι μπορούν να ζητήσουν και τι όχι. Για παράδειγμα, όταν ένα ζευγάρι ζητάει να φάει έναν ροφό, αυτό είναι παράνομο. Ο ροφός είναι ένα ψάρι που κινδυνεύει από εξαφάνιση, γεγονός που ο περισσότερος κόσμος ούτε καν γνωρίζει. Πρόκειται για ένα ψάρι το οποίο γίνεται πολύ μεγάλο σε μέγεθος και για αυτό δεν πρέπει να ψαρεύεται σε νεαρές ηλικίες. Παρ’ όλα αυτά, θα δούμε σε ψαροταβέρνες ότι σερβίρεται κανονικά» υπογραμμίζει. Η αλλαγή, εξηγεί, θα μπορούσε να έρθει κατόπιν πίεσης των καταναλωτών προς τους ψαράδες για βιώσιμο ψάρεμα, για πρακτικές και μεθόδους που δεν επιβαρύνουν τα οικοσυστήματα, που δεν καταστρέφουν τον βυθό με σκοπό μια καλή ψαριά. «Τώρα γίνονται δειλά-δειλά κάποια βήματα με διάφορες μικρές δράσεις τοπικού βεληνεκούς σε κάποια νησιά σε κάποιες ταβέρνες. Ελπίζουμε οι προσπάθειες αυτές να αυξηθούν και οι επιστήμονες να λάβουν μια πιο υπεύθυνη στάση γύρω από την ενημέρωση του κόσμου ως προς το τι είναι σωστό να τρώει κανείς, πώς πιάνεται το κάθε ψάρι κτλ. Στο εξωτερικό είναι πολύ διαδεδομένο αυτό και υπάρχει πιστοποίηση ότι τα ψάρια έχουν αλιευθεί με βιώσιμο τρόπο».
Η διαταραχή στο διατροφικό πλέγμα μπορεί να επιφέρει μεγάλες αλλαγές στα θαλάσσια οικοσυστήματα. Η εξαφάνιση κάποιων ειδών «σπάει» τις ισορροπίες του βυθού και σαν μπάλα του μπόουλινγκ μπορεί να συμπαρασύρει τα πάντα στο πέρασμά της.
«Είναι πολύ χαρακτηριστικό το φαινόμενο με τα σαργοειδή, τα οποία έχουν σχεδόν εξαφανιστεί από την παράκτια ζώνη. Για παράδειγμα, οι σαργοί τρέφονται με αχινούς. Με την έλλειψη λοιπόν των σαργών παρατηρείται κατακόρυφη αύξηση στους πληθυσμούς των αχινών. Οι αχινοί, με τη σειρά τους, επειδή είναι βοσκητές, τρώνε φύκη, με αποτέλεσμα να συμβαίνει ό,τι ακριβώς συμβαίνει στα βουνά με τις κατσίκες: τρώνε όλα τα φύκη από την παράκτια ζώνη και εκεί που είχαμε έναν βυθό με καταφύγια για τα διάφορα είδη, ξαφνικά υπάρχουν γυμνοί βράχοι, που δυσκολεύουν την ανάπτυξη της ιχθυοπανίδας στην περιοχή».
«Το μήνυμα του βιβλίου, της εκδήλωσης αλλά και της έκθεσης φωτογραφίας είναι ένα: οι ελληνικές θάλασσες φιλοξενούν θαυμάσια θαλάσσια ζωή που πρέπει αφενός να γνωρίσουμε και αφετέρου να καταβάλουμε προσπάθεια για τη διασφάλιση της διατήρησής της και στο μέλλον. Πρόκειται για τη φυσική μας κληρονομιά και είναι πιο πλούσια από ό,τι φανταζόμαστε»…
Θαλασσινά «κλικ»
Η έκθεση φωτογραφίας του κ. Γιάννη Ισσαρη συνδιοργανώνεται από τη Βιβλιοθήκη του Ιδρύματος Ευγενίδου και το Ινστιτούτο Ωκεανογραφίας του Ελληνικού Κέντρου Θαλάσσιων Ερευνών (ΕΛ.ΚΕ.Θ.Ε). Τα εγκαίνια θα πραγματοποιηθούν στις 5/6 στις 19.00, στο Ιδρυμα Ευγενίδου, με αφορφή την Παγκόσμια Ημέρα Περιβάλλοντος.
Η έκθεση φωτογραφίας του κ. Γιάννη Ισσαρη συνδιοργανώνεται από τη Βιβλιοθήκη του Ιδρύματος Ευγενίδου και το Ινστιτούτο Ωκεανογραφίας του Ελληνικού Κέντρου Θαλάσσιων Ερευνών (ΕΛ.ΚΕ.Θ.Ε). Τα εγκαίνια θα πραγματοποιηθούν στις 5/6 στις 19.00, στο Ιδρυμα Ευγενίδου, με αφορφή την Παγκόσμια Ημέρα Περιβάλλοντος.
Πληροφορίες: www.yissaris.com, www.eugenfound.edu.gr, τηλ: 210 9469.600
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
