Με τον ύπνο στο… τσεπάκι

Ισως φταίει κάποιο βάναυσο deadline που σας κράτησε ξύπνιους όλη νύχτα. Ή το νεογέννητό σας που δεν σας άφησε να κλείσετε μάτι. Ή ίσως βρίσκεστε σε κάποιο κλαμπ τα ξημερώματα και δεν θέλετε να αφήσετε το πάρτι στη μέση.

Ακόμη και όσοι εξ ημών αγαπάμε να κοιμόμαστε πρέπει να παραδεχθούμε ότι υπάρχουν φορές που θα ευχόμασταν να χρειαζόμασταν λιγότερο ύπνο. Τώρα μια μικρή ομάδα ερευνητών ξεκινά από το μηδέν αναζητώντας τρόπους ώστε να «στριμώξει» μια ολόκληρη νύχτα ύπνου σε λιγότερες ώρες, με τη «χείρα βοηθείας» της τεχνολογίας παρά με φάρμακα. Αν οι ερευνητές το επιτύχουν, θα καταφέρουν πολύ περισσότερα από το να μας βοηθήσουν να εντάξουμε περισσότερες καθημερινές δραστηριότητες κατά τις ώρες που είμαστε ξύπνιοι –θα μπορούν θεωρητικώς να μας παράσχουν έναν εναλλακτικό δρόμο προς την πηγή της νιότης.

Παρ’ ότι οι επιστήμονες του πεδίου του ύπνου δεν έχουν ακόμη καταφέρει να λάβουν μια ομόφωνη απόφαση σχετικά με το γιατί κοιμόμαστε, έχουν αρκετά καλή γνώση σχετικά με το πώς συμβαίνει αυτό. Κατά τη διάρκεια του ύπνου πολύπλοκες αλλαγές λαμβάνουν χώρα στον εγκέφαλο. Ορισμένες από αυτές μπορούν να καταγραφούν με ηλεκτροεγκεφαλογράφημα στο οποίο χρησιμοποιούνται ηλεκτρόδια που έχουν τοποθετηθεί στο κρανίο ώστε να παρακολουθηθεί η ηλεκτρική δραστηριότητα του εγκεφάλου. Οι οκτώ ώρες ύπνου τη νύχτα δεν αποτελούν ένα αδιαφοροποίητο σύνολο, αλλά καλύπτουν πολλαπλούς κύκλους σε πέντε στάδια. Περνάμε όλοι από αυτά τα στάδια διαδοχικά μέσα στη νύχτα: όταν κάποιος κοιμάται καλά επί 8 ώρες το βράδυ επαναλαμβάνει κάθε κύκλο ο οποίος διαρκεί περί τα 90 λεπτά πέντε ή έξι φορές.

Ορισμένα από αυτά τα στάδια συνδέονται στενά με συγκεκριμένες λειτουργίες. Το στάδιο 1 θεωρείται το όριο μεταξύ ύπνου και εγρήγορσης. Η διάρκειά του ποικίλλει από άτομο σε άτομο, αλλά τείνει να διαρκεί μεταξύ 3,5 και 4,5 λεπτών και το κύριο καθήκον του είναι να μας μεταφέρει σε πιο βαθιά στάδια ύπνου. «Μπορεί κάποιος να θεωρήσει αυτό το στάδιο ως το μεταβατικό προς τον ύπνο» λέει η Κρις Μπέρκα, νευροεπιστήμονας στο Κέντρο για την Προηγμένη Παρακολούθηση του Εγκεφάλου στο Κάρλσμπαντ της Καλιφόρνιας.

Η μετάβαση στο στάδιο 2 κάποιες φορές διακόπτεται από τις αποκαλούμενες μυοκλονίες του ύπνου, ξαφνικές μυϊκές συσπάσεις που προκαλούνται επειδή οι μύες του σώματος αρχίζουν να χαλαρώνουν. Αυτή η χαλάρωση καθιστά το στάδιο 2 του ύπνου ιδανικό για τους μικρούς υπνάκους. Το συγκεκριμένο στάδιο διαρκεί περί τα 40 ως 50 λεπτά, ανανεώνει τους κουρασμένους μυς και αναπληρώνει τη χαμένη εγρήγορση. Αν κάποιος σάς ξυπνήσει σε αυτό το στάδιο του ύπνου, θα νιώσετε ξεκούραστοι.

Δεν ισχύει όμως το ίδιο και για το στάδιο 3 του ύπνου. Τα χαρακτηριστικά εγκεφαλικά κύματα που καταγράφονται στο ηλεκτροεγκεφαλογράφημα του χαρίζουν τον τίτλο «ύπνος αργών κυμάτων». Για λόγους που δεν είναι καλά κατανοητοί υπάρχει ισχυρή σύνδεση μεταξύ αυτού του σταδίου και ορισμένων μηχανισμών «επιδιόρθωσης» του οργανισμού. Για παράδειγμα, αυξητικές ορμόνες που εκκρίνονται από την επίφυση στο στάδιο 3 του ύπνου το οποίο διαρκεί 3,5 έως 5,5 λεπτά ενεργοποιούν την αποκατάσταση του οστικού και μυϊκού ιστού, ενώ η προλακτίνη ρυθμίζει το ανοσοποιητικό σύστημα. Οταν φθάσουμε στο στάδιο 4 του ύπνου ο εγκέφαλος παράγει σχεδόν αποκλειστικά «βραδέα κύματα Δέλτα». Είναι πολύ δύσκολο να ξυπνήσει κάποιος στα στάδια 3 και 4 του ύπνου που σε συνδυασμό αποκαλούνται «βαθύς ύπνος». Αν για παράδειγμα κάποιος σάς ξυπνήσει ενώ κοιμάστε για περίπου μία ώρα θα νιώσετε αδύναμοι, ευέξαπτοι και σε σύγχυση. Τα στάδια 3 και 4 αντικαθίστανται σταδιακά από μια εντελώς διαφορετική φάση που είναι γνωστή ως ύπνος REM (rapid eye movement – ύπνος γρήγορων κινήσεων των ματιών). Στη φάση REM που διαρκεί 18 ως 22,5 λεπτά βλέπουμε τα περισσότερα όνειρα.

Για να τα καταφέρουμε με λιγότερους τέτοιους κύκλους του ύπνου κάθε νύχτα, η βασική στρατηγική μας είναι απλώς να κόβουμε τον ύπνο σε προκαθορισμένες ώρες –ευγενική προσφορά του αναθεματισμένου ξυπνητηριού. Αν όμως κοιμηθούμε λιγότερο απ’ ό,τι χρειαζόμαστε, τότε πρέπει να αποχαιρετήσουμε την προσοχή, την εγρήγορση, τη συγκέντρωση, τη σωστή κρίση και την ικανότητα επίλυσης προβλημάτων. Για να μειώσουμε αυτές τις αρνητικές επιδράσεις της έλλειψης ύπνου, παραδοσιακά χρησιμοποιούμε διεγερτικά όπως η καφεΐνη. Η συγκεκριμένη τακτική είναι αποτελεσματική βραχυπρόθεσμα. Ωστόσο η επίδραση της καφεΐνης περνάει ύστερα από μερικές ώρες και εμείς νιώθουμε και πάλι κουρασμένοι.

Στα τέλη της δεκαετίας του 1990 ένα θεωρούμενο θαυματουργό φάρμακο που ονομάζεται μοδαφινίλη φάνηκε για λίγο ότι θα μπορούσε να πάρει τα πρωτεία από την καφεΐνη. Ωστόσο ο αρχικός ενθουσιασμός υποχώρησε όταν κατέστη σαφές ότι ένα χάπι μοδαφινίλης δεν προσφέρει εγρήγορση μεγαλύτερη από μερικές κούπες καφέ. Παρ’ ότι ο μεγαλύτερος χρόνος ημίσειας ζωής του φαρμάκου σήμαινε ότι ήταν δυνατή η πιο αραιή λήψη του με λιγότερες παρενέργειες στο γαστρεντερικό σύστημα, τελικώς η καφεΐνη παρέμεινε ο «βασιλιάς» (σε συνδυασμό με το γεγονός ότι η χορήγηση μοδαφινίλης απαιτούσε και ιατρική συνταγή).

Σε κάθε περίπτωση πάντως, κανένα διεγερτικό δεν είναι σε θέση να νικήσει για πολύ τις φυσικές επιδράσεις της έλλειψης ύπνου. Σε ένα πείραμα του Πανεπιστημίου του Σικάγου οι ερευνητές κράτησαν αρουραίους συνεχώς ξύπνιους. Οι περισσότεροι πέθαναν ύστερα από 21 ημέρες. Πέρυσι αποκαλύφθηκαν στοιχεία σχετικά με αυτόν τον μηχανισμό. Εχοντας κρατήσει ξυπνητούς επί 29 ώρες κάποιους εθελοντές, ειδικοί από το Πανεπιστήμιο του Σάρεϊ στη Βρετανία ανακάλυψαν ότι ο αριθμός των λευκών αιμοσφαιρίων τους αυξήθηκε τόσο πολύ σαν να είχαν υποστεί τραυματισμό. «Είναι σαφές το συμπέρασμα ότι η έλλειψη ύπνου επιδρά αρνητικά στην ικανότητα του ανθρώπινου οργανισμού να πολεμά τις λοιμώξεις» λέει ο Τζέιμς Κρούγκερ, ο οποίος μελετά τον ύπνο και την ανοσία στο Πολιτειακό Πανεπιστήμιο Ουάσιγκτον στο Πούλμαν.

Δεν είναι ωστόσο μόνο η οξεία έλλειψη ύπνου που επηρεάζει τον οργανισμό –με την πάροδο του χρόνου ακόμη και η μέτρια καθημερινή έλλειψη που πολλοί από εμάς βιώνουμε κατά τη διάρκεια της μέσης εργάσιμης εβδομάδας μπορεί να μας βάλει σε μπελάδες. Υστερα από ανασκόπηση 15 διαφορετικών μελετών που περιελάμβαναν 470.000 άτομα σε οκτώ χώρες για περίοδο 25 ετών, ερευνητές του Πανεπιστημίου του Γουόρικ στη Βρετανία συμπέραναν ότι τα άτομα που κοιμούνται λίγο –λιγότερο από πέντε ώρες κάθε νύχτα σε μόνιμη βάση –αντιμετωπίζουν αυξημένο κίνδυνο καρδιοπάθειας, διαβήτη, εγκεφαλικού, ακόμη και καρκίνου. Κανένα διεγερτικό δεν μπορεί να λύσει αυτό το πρόβλημα.

Οσο βελτιώνουμε τις γνώσεις μας σχετικά με το τι συμβαίνει κατά τη διάρκεια των διαφορετικών φάσεων του ύπνου, ίσως καταστεί δυνατόν να επιτύχουμε μια πιο στοχευμένη προσέγγιση σε ό,τι αφορά την αύξηση των ωρών που είμαστε ξύπνιοι. «Ιδανικά χρειαζόμαστε οκτώ ώρες ύπνου» σημειώνει η Νάνσι Βέζενστεν, ψυχολόγος από το Ινστιτούτο Ερευνας του Στρατού Walter Reed στο Σίλβερ Σπρινγκ του Μέριλαντ. «Ο σκοπός είναι να έχουμε τα ίδια οφέλη μέσα από έξι ώρες ύπνου».

Αντί να «κουρέψουν» τις μεγάλες και σημαντικές φάσεις του ύπνου, οι ερευνητές του πεδίου άρχισαν να διερευνούν το πώς θα μπορούσαν να απαλείψουν τις λιγότερο σημαντικές φάσεις του, ώστε να επιτύχουν να «συμπιέσουν» τον ύπνο κάνοντάς τον να περιλαμβάνει μόνο τα απολύτως απαραίτητα κομμάτια. Το 2008 εμφανίστηκαν ενδείξεις ότι αυτά τα κομμάτια είναι τα πιο βαθιά στάδια του ύπνου. Για παράδειγμα, φάρμακα τα οποία ενισχύουν τον ύπνο αργών κυμάτων φάνηκε να μειώνουν σημαντικά την κόπωση και άλλες παρενέργειες σε εθελοντές, ακόμη και αν εκείνοι είχαν κοιμηθεί μόνο πέντε ώρες. Ωστόσο κλινικές δοκιμές ενός τέτοιου φαρμάκου σταμάτησαν όταν προέκυψε ότι αυτό συνδεόταν με μεγαλύτερη συχνότητα εμφάνισης ψυχιατρικών παρενεργειών.

Υπήρχε όμως και μια άλλη εναλλακτική. «Οι τεχνικές διέγερσης του εγκεφάλου μπορούν να επιτύχουν το ίδιο αποτέλεσμα και μάλιστα καλύτερα» υπογραμμίζει η Βέζενστεν.

Οι στρατιώτες πρέπει συχνά να λαμβάνουν μέσα σε δευτερόλεπτα σημαντικές αποφάσεις παρά τη συνεχή έλλειψη ύπνου που αντιμετωπίζουν

Η συγκεκριμένη ερευνήτρια έχει αφιερώσει την καριέρα της στο να ανακαλύψει τρόπους ώστε να βοηθήσει τους στρατιώτες να αντεπεξέλθουν σε οριακές καταστάσεις: πρέπει να λαμβάνουν μέσα σε δευτερόλεπτα σημαντικές αποφάσεις παρά τη συχνή έλλειψη ύπνου που αντιμετωπίζουν. «Δεν με ενδιαφέρει το αν κάποιος μπορεί να παραμείνει ξύπνιος επί πέντε συνεχείς ημέρες» λέει η δρ Βέζενστεν. «Αυτό που θέλω είναι να προσφέρω σε αυτά τα άτομα υψηλά επίπεδα απόδοσης όσο διάστημα και αν έχουν μείνει ξύπνια».

Οι στρατιώτες πρέπει να επιχειρούν να παίρνουν «στρατηγικούς» μικρούς υπνάκους μέσα σε χρονικό παράθυρο μιας ή δύο ωρών, όποτε βρίσκουν την ευκαιρία. Ωστόσο πώς παραμένει κάποιος λειτουργικός, για να μην πούμε «με καθαρό και κοφτερό μυαλό», με τόσο λίγο ύπνο; Υπάρχει ένας τρόπος. Να «βουτήξει» στο στάδιο 2 του ύπνου έστω και επί 3 λεπτά, ώστε να ωφεληθεί από την αναζωογονητική επίδρασή του στον οργανισμό.

Για πολλούς ανθρώπους ωστόσο το άγχος τού να γνωρίζουν ότι πρέπει να κοιμηθούν ένα συγκεκριμένο διάστημα χρόνου θα μπορούσε να είναι πιο αποτελεσματικό από το οποιοδήποτε διεγερτικό στο να τους κρατάει ξύπνιους.

Η Υπηρεσία Προηγμένων Ερευνητικών Προγραμμάτων του αμερικανικού υπουργείου Αμυνας χρηματοδότησε τη δρα Μπέρκα ώστε να λύσει το συγκεκριμένο ζήτημα χωρίς φαρμακευτικές ουσίες και αυτού του είδους η έρευνα μπορεί να μας ωφελήσει όλους τελικά. Η ομάδα της σχεδίασε μια συσκευή που ονομάζεται μάσκα Somneo: πρόκειται για μια χοντρή κορδέλα που φέρει εντός της ειδικά μαξιλαράκια και η οποία καλύπτει τα μάγουλα, τα αφτιά και μεγάλο μέρος του κεφαλιού. Η πρωτότυπη μάσκα θερμαίνει τα μάτια, καθώς βασίζεται σε έρευνες που δείχνουν ότι η θέρμανση του προσώπου οδηγεί σε ύπνο. Με τον συγκεκριμένο τρόπο η μάσκα οδηγεί τον χρήστη στο να περνάει γρήγορα την πρώτη φάση του ύπνου, η οποία φαίνεται να έχει λιγότερα οφέλη, και να μπαίνει ταχύτερα στη φάση 2 –αν και κατά μόνο δύο λεπτά ταχύτερα. «Μπορεί αυτό να φαίνεται λίγο, αλλά είναι η ίδια μείωση που επιτυγχάνεται με υπνωτικά φάρμακα όπως η ζολπιδέμη» λέει η δρ Μπέρκα.

Το ακόμη πιο σημαντικό είναι ότι η μάσκα φέρει ενσωματωμένο ηλεκτροεγκεφαλογράφο ο οποίος καταγράφει οποιεσδήποτε αλλαγές στα στάδια του ύπνου. Αν κάποιος την προγραμματίσει ώστε να επιτρέπει ακριβώς 20 λεπτά ύπνου, εκείνη θα αρχίσει να μετράει τα λεπτά μόνο όταν ανιχνεύσει ότι το άτομο πραγματικά κοιμάται. Δεν θέλει ο χρήστης να ξυπνήσει κουρασμένος και αδύναμος; Σε περίπτωση που πλησιάζει στο στάδιο 3 του ύπνου αλλά δεν υπάρχει χρόνος για έναν ολοκληρωμένο κύκλο ύπνου, η μάσκα θα θέσει σε λειτουργία έναν συναγερμό. Οχι οποιονδήποτε συναγερμό όμως: είναι εξοπλισμένη, εκτός των άλλων, με ένα μπλε φως το οποίο σταδιακά γίνεται πιο έντονο καταστέλλοντας την ορμόνη του ύπνου μελατονίνη και βοηθώντας έτσι το άτομο να ξυπνήσει με μεγάλα αποθέματα ενέργειας.

Το ηλεκτροεγκεφαλογράφημα μπορεί να βοηθήσει ώστε να μην ξυπνήσει κάποιος σε ακατάλληλη στιγμή, δεν μπορεί όμως να παρέμβει στα εγκεφαλικά κύματα προκειμένου να εξασφαλίσει ότι κάποιος θα συνεχίσει να κοιμάται ή να τον μεταφέρει σε στάδια βαθύτερου ύπνου. Σε αυτό το σημείο μπορεί να βοηθήσει σημαντικά η τεχνική της διακρανιακής διέγερσης συνεχούς ρεύματος (tDCS). H τεχνική αυτή αφορά χορήγηση ασθενούς ρεύματος σε μια περιοχή του εγκεφάλου που ονομάζεται ραχιαίος-πλευρικός προμετωπιαίος φλοιός και μπορεί να κατευθύνει τα εγκεφαλικά κύματα με τρόπο ώστε να μιμούνται συγκεκριμένα χαρακτηριστικά του κύκλου ύπνου.

Ερευνητές του Πανεπιστημίου του Λίμπεκ στη Γερμανία οι οποίοι εφήρμοσαν την τεχνική tDCS στον εγκέφαλο εθελοντών που κοιμούνταν κατάφεραν να αλλάξουν τις «γειτονικές» φάσεις του ύπνου τους. Αρχικά βάθυναν τον ύπνο των συμμετεχόντων στη μελέτη αυξάνοντας τα αργά κύματα εις βάρος του πιο ελαφρού ύπνου βραχέων κυμάτων. Αυτός ο τεχνητά προκαλούμενος ύπνος αργών κυμάτων αποδείχθηκε ταυτόσημος με τον φυσιολογικό ύπνο και, γεγονός ακόμη πιο σημαντικό, η μείωση του ύπνου βραχέων κυμάτων δεν φάνηκε να συνδέεται με παρενέργειες για τον οργανισμό. Μάλιστα η ομάδα εθελοντών που υποβλήθηκε στη μέθοδο tDCS παρουσίασε βελτίωση σε διαδοχικά τεστ μνήμης –κυρίως σε ό,τι αφορούσε τη μνήμη που κωδικοποιείται κατά τη διάρκεια του ύπνου αργών κυμάτων. «Δεν υπήρχε καμία άλλη λειτουργική διαφορά μεταξύ του ύπνου στην ομάδα ελέγχου και στην ομάδα της tDCS» διευκρινίζει η Λίζα Μάρσαλ που ήταν μέλος της ερευνητικής ομάδας.

Η τεχνική tDCS μπορεί επίσης να οδηγήσει τον ύπνο στην αντίθετη κατεύθυνση, λέει η δρ Μάρσαλ. Σε μια δεύτερη μελέτη οι επιστήμονες μπόρεσαν να βγάλουν τους εθελοντές από τον ύπνο αργών κυμάτων και να τους μεταφέρουν σε μια φάση πιο ελαφρού ύπνου, που ταίριαζε περισσότερο στο στάδιο 2.

Η δρ Μπέρκα υπογραμμίζει ότι μια μελλοντική εκδοχή της μάσκας Somneo θα μπορεί να περιλαμβάνει διέγερση tDCS για την αντιμετώπιση της αϋπνίας. Ωστόσο, παρ’ ότι η συγκεκριμένη τεχνική μπορεί να βοηθήσει ώστε να βαθύνει ή να γίνει πιο ελαφρύς ο ύπνος, σύμφωνα με τη δρα Μάρσαλ, δεν μπορεί να διεγείρει τον εγκέφαλο ώστε να παρακάμψει τα στάδια 1 και 2 συγχρόνως. Η μέθοδος δεν είναι σίγουρα σε θέση –τουλάχιστον μέχρι στιγμής, λέει η ειδικός –να βυθίσει κάποιον κατευθείαν στον ύπνο αργών κυμάτων, λειτουργώντας ως άλλος «διακόπτης».

Η τεχνική της διακρανιακής μαγνητικής διέγερσης (TMS) μπορεί να χρησιμοποιηθεί ώστε να προκαλέσει κατευθείαν βαθύ ύπνο

Ωστόσο μια άλλη τεχνική, η διακρανιακή μαγνητική διέγερση (TMS), μπορεί να καταφέρει αυτό ακριβώς. Είναι αρκετά ισχυρή, με αποτέλεσμα νευροεπιστήμονες του Πανεπιστημίου του Γουισκόνσιν-Μάντισον να καταφέρουν να τη χρησιμοποιήσουν ώστε να προκαλέσουν κατευθείαν βαθύ ύπνο. Στο πλαίσιο έρευνας σχετικά με την αύξηση της απόδοσης του ύπνου, ο Τζούλιο Τονόνι και η ομάδα του τοποθέτησαν ειδικά «καπέλα» με ηλεκτρόδια στο κεφάλι 15 εθελοντών και με χρήση ενός ηλεκτρομαγνήτη που κρατούσαν επάνω από το κρανίο τους προκάλεσαν την παραγωγή ηλεκτρικού ρεύματος. Το γεγονός αυτό «γέννησε» παλμούς χαμηλής συχνότητας στην πλευρά του εγκεφάλου όπου προκαλείται ο ύπνος αργών κυμάτων. Κάθε εθελοντής που κατάφερε να αποκοιμηθεί υπό αυτές τις συνθήκες παρήγαγε αμέσως αργά κύματα, χαρακτηριστικά του σταδίου 3 του ύπνου, τη στιγμή που η μέθοδος ΤΜS έμπαινε σε λειτουργία.

Η TMS δεν αναμένεται πάντως να φθάσει σύντομα στις… κρεβατοκάμαρές μας. Ο εξοπλισμός για την εφαρμογή της δεν είναι φορητός και η άβολη κατάσταση του να βρίσκεται κάποιος κάτω από το μηχάνημα αποτρέπει πολλούς εθελοντές να αποκοιμηθούν. Παρ’ όλα αυτά, το πείραμα έχει μέχρι στιγμής δείξει ότι θεωρητικώς είναι πιθανό ένα άτομο να μετακινηθεί από την αρχή της πρώτης φάσης του ύπνου στο στάδιο 3, προσπερνώντας τα στάδια 1 και 2. Και πάλι θεωρητικώς, το να συμβεί κάτι τέτοιο μπορεί να «ροκανίσει» τουλάχιστον 20 λεπτά από κάθε κύκλο ύπνου. Αν αφαιρέσουμε αυτά τα λεπτά από το σύνολο χωρίς να υπάρχουν συνέπειες για την υγεία –όλα αυτά βρίσκονται βέβαια στη σφαίρα ενός τεράστιου «αν» -, τότε θα καταφέρουμε να χωρέσουμε τα οφέλη για τη νοητική και τη σωματική υγεία ενός οκτάωρου ύπνου σε κάτι λιγότερο από έξι ώρες.

Καθώς γερνάμε η ποσότητα και η ποιότητα του ύπνου πέφτουν και τώρα μελέτες δείχνουν ότι τεχνικές διέγερσης του εγκεφάλου μπορούν να αποκαταστήσουν ως έναν βαθμό τα προβλήματα μνήμης των ηλικιωμένων ατόμων τα οποία συνδέονται με τον κακό ύπνο

Σε περίπτωση που μια τέτοια συσκευή αποδειχθεί αποτελεσματική, θα μπορούσε να προσθέσει λίγες εβδομάδες στο έτος του μέσου ανθρώπου –μια αρκετά εντυπωσιακή αύξηση. Για τον λόγο αυτόν ορισμένοι ερευνητές πιστεύουν ότι η συγκεκριμένη τεχνολογία είναι πολύ πιθανό να αναπτυχθεί στο εγγύς μέλλον. «Θα χρειαστούν μερικοί αντισυμβατικοί ώστε να βγουν εκεί έξω και να ξεπεράσουν τα όρια» αναφέρει ο Τζούλιαν Σαβουλέσκου, διευθυντής του Κέντρου Νευροηθικής στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης. «Ωστόσο αυτό παρά τις δυσκολίες θα συμβεί».

Σε αυτό ακριβώς το σημείο βλέπει μάλιστα το πρόβλημα ο ειδικός. Αν τέτοιες τεχνολογίες αποδειχθούν ασφαλείς και καταστούν ευρέως διαθέσιμες, θα προσφέρουν έναν εναλλακτικό δρόμο στη μακροζωία του ανθρώπου. Χρόνος που διαφορετικά θα περνούσε ανεκμετάλλευτος ενώ το άτομο θα κοιμόταν, θα προσφέρεται πλέον απλόχερα επεκτείνοντας το «ξυπνητό» προσδόκιμο ζωής –αν κάποιος βέβαια μπορεί να αντέξει το κόστος της συσκευής. «Τίθεται ένα ηθικό δίλημμα. Υποτίθεται ότι ο καθένας από εμάς έχει περίπου 70 χρόνια ενεργής ζωής και στη συνέχεια έρχεται η ώρα να αποσυρθεί. Ωστόσο αν ζούμε ως τα 80 αλλά έχουμε μια ενεργή ζωή που φθάνει τα 100 έτη αφού είμαστε περισσότερες ώρες όρθιοι, τότε η ζωή μας θα είναι πολύ πλουσιότερη».

Και ενώ ο δρ Σαβουλέσκου είναι υπέρ της βελτίωσης των ανθρώπινων ικανοτήτων, δεν αναμένεται να πειραματιστεί σύντομα με τον δικό του ύπνο. «Ολα αυτά πάντα τα πληρώνεις αργότερα» λέει. Συγκεκριμένα, η παράκαμψη του σταδίου 2 του ύπνου μπορεί να αποδειχθεί η πιο προβληματική. Παρ’ ότι η μελέτη αυτού του σταδίου του ύπνου υπολείπεται σε σύγκριση με τη μελέτη για άλλα στάδια του ύπνου, η δρ Μάρσαλ κάνει λόγο για έρευνες που μαρτυρούν ότι το στάδιο 2 εμπλέκεται στην εδραίωση της μνήμης.

Σε κάθε περίπτωση, η καθοδήγηση του εγκεφάλου σε συγκεκριμένα στάδια του ύπνου μπορεί να προσφέρει περισσότερα μη αναμενόμενα οφέλη. Οι ερευνητές μόλις ξεκινούν να βρίσκουν ενδείξεις σχετικά με πολύπλοκες συνδέσεις μεταξύ του ύπνου και της ψυχικής υγείας ή της γήρανσης, για παράδειγμα. «Τα άτομα με κατάθλιψη εμφανίζουν μοτίβα ύπνου που δεν μοιάζουν καθόλου με τους κύκλους του ύπνου των υγιών ατόμων» σημειώνει η δρ Μπέρκα. Περνούν περισσότερο χρόνο στον ύπνο REM καθώς και στο στάδιο 1 του ύπνου κατά τη διάρκεια μιας μέσης νύχτας. Αν στα άτομα αυτά εφαρμοστεί η μέθοδος tDCS προκειμένου να μπουν σε ένα υγιές μοτίβο ύπνου, ίσως είναι πιθανό να παρουσιάσουν βελτίωση των συμπτωμάτων τους.

Και ύστερα υπάρχει και το κεφάλαιο γήρανση. «Η ποιότητα αλλά και η ποσότητα του ύπνου πέφτουν, όπως συμβαίνει και με οτιδήποτε άλλο, καθώς γερνάμε» τονίζει η δρ Βέζενστεν. «Οι άνθρωποι εμφανίζουν μεγαλύτερη δυσκολία να κοιμηθούν και αυτό μπορεί να έχει άμεση σχέση με τη γνωστική φθορά που συναντούμε κατά τη διαδικασία της φυσικής γήρανσης». Είναι όμως έτσι τα πράγματα; Τα προβλήματα της μνήμης στους ηλικιωμένους προκαλούνται από τη μείωση της ποσότητας και της ποιότητας του ύπνου ή συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο; Κανένας δεν μπορεί να δώσει οριστική απάντηση σε αυτό το ερώτημα, ωστόσο πρώιμα ερευνητικά στοιχεία μαρτυρούν ότι η εφαρμογή της τεχνικής tDCS σε ηλικιωμένα άτομα κατά τη διάρκεια του ύπνου μπορεί να αποκαταστήσει, έστω ως έναν βαθμό, τα προβλήματα μνήμης. Και αν το να βρούμε έναν τρόπο ώστε να κοιμόμαστε όπως τα νεαρά άτομα μας κάνει να σκεφτόμαστε όπως ο νεότερος εαυτός μας; Η πηγή της νιότης ίσως βρισκόταν και βρίσκεται πάντα τόσο κοντά όσο η κρεβατοκάμαρά μας.