Joachim Sartorius
Mein Zypern oder die Geckos von Bellapais
(Η Κύπρος μου ή τα σαμιαμίδια του Μπελλαπάις)
Εκδόσεις Μare, Αμβούργο, 2013,
σελ. 192, τιμή 18 ευρώ

Μέσα στην αιχμηρή δημόσια συζήτηση που γίνεται αυτό τον καιρό στη Γερμανία για τη διάσωση της Κύπρου και τον τραπεζικό υδροκεφαλισμό της κυκλοφόρησε, σαν έτοιμο από καιρό, ως… αντίδοτο, ένα βιβλίο αγάπης για το νησί. Φέρει τον τίτλο Η Κύπρος μου και την υπογραφή του ποιητή Γιόαχιμ Σαρτόριους.


«Θέλησα να γράψω»,
μας είπε ο συγγραφέας, «ένα ποιητικό ταξιδιωτικό βιβλίο και το έκανα από τη σκοπιά της μνήμης ή αν θέλετε με τη στρατηγική της απόλαυσης». Ο Σαρτόριους διετέλεσε διπλωμάτης και υπηρέτησε για μία τριετία (1984-86) στη γερμανική πρεσβεία της Λευκωσίας. Ηταν η περίοδος κατά την οποία είχε ταξιδέψει ιδιωτικά και στην Αλεξάνδρεια αναζητώντας τα ίχνη του Κωνσταντίνου Καβάφη. Το αλεξανδρινό ταξίδι απέφερε τον ποιητικό κύκλο Αλεξάνδρεια και η κυπριακή θητεία συνολικά το καινούργιο εφετινό πεζογράφημα. Πέρυσι μάλιστα ο συγγραφέας ξαναπήγε για δυο μήνες στην Κύπρο, ώστε να συγκρίνει τις αναμνήσεις του με το παρόν.
Στα μέσα της δεκαετίας του 1980 ο Σαρτόριους είχε ως διπλωμάτης το προνόμιο να επισκέπτεται και τη βόρεια Κύπρο. Τα καλοκαίρια λοιπόν με τη γυναίκα και τις δυο κόρες του εγκατέλειπε την οδό Γλάδστωνος στη Λευκωσία και κατέφευγε στη Λάπηθο, στο σπίτι του τελευταίου αρχιτέκτονα του βρετανικού θρόνου στο νησί, σερ Οστεν Χάρισον, το ωραιότερο σπίτι της Ανατολικής Μεσογείου, όπως το είχε χαρακτηρίσει ο Λόρενς Ντάρελ.
Στο βιβλίο για την Κύπρο παρακολουθούμε από κοντά τις ατέλειωτες εκδρομές της οικογένειας Σαρτόριους σε όλα τα σημεία του νησιού, τις επισκέψεις στα πιο διαφορετικά μνημεία, τις κοινωνικές επαφές και τις συζητήσεις με Ελληνοκυπρίους και Τουρκοκυπρίους. Και ανακαλύπτουμε πάλι από τη σκοπιά ενός ξένου την ομορφιά της Κύπρου, αυτό το «βαρύ κίτρινο» του τοπίου της και τις χάρες της λεβαντίνικης νοοτροπίας.
Θαυμαστή αλληλουχία γόνιμων επιρροών
Ο Σαρτόριους διηγείται με δεξιοτεχνία εντυπώσεις και εμπειρίες, είτε πρόκειται για τη λατρεία της Αφροδίτης στην αρχαία Πάφο είτε για το πανηγύρι της περιτομής με πλουμιστά στολισμένο ήρωα έναν τουρκοκύπριο πιτσιρίκο είτε για την ξεθωριασμένη αίγλη της θερινής κατοικίας του βρετανού διοικητή της Κύπρου στην κορυφή του Τρόοδος, στην ανέγερση της οποίας –σημειωτέον –είχε συμβάλει ως επιστάτης την άνοιξη του 1880 και ο ποιητής Αρθούρος Ρεμπό.
Ταυτόχρονα αναδεικνύει και δίνει νόημα σε απρόσμενες λεπτομέρειες της καθημερινότητας. Στο σπίτι στη Λάπηθο εκλαμβάνει τη βλέννα των σαμιαμιδιών στον τοίχο σαν καλωσόρισμα. Στο Μπελλαπάις ανακαλύπτει ότι τα μολυντήρια είναι πιο αιθέρια και σχεδόν διάφανα, εξ ου και ο υπότιτλος του βιβλίου. Και μια νύχτα ονειρεύεται τη μοναξιά των σαμιαμιδιών σε έναν κόσμο λυτρωμένο από τα έντομα.
Η ματιά του είναι ωστόσο σταθερά προσηλωμένη στον αμύθητο πολιτιστικό πλούτο του νησιού. «Μέσα σε αυτό το στρατηγικά σημαντικό καρυδότσουφλο», μας είπε ο συγγραφέας, «τραμπαλίστηκαν όλες οι δυνάμεις που κυριάρχησαν κατά καιρούς στην Εσπερία: Φοίνικες, Ελληνες, Ρωμαίοι, Βυζαντινοί, Σταυροφόροι, Ενετοί, Γενουάτες μέχρι αργότερα τους Οθωμανούς και τελικά τους Βρετανούς. Ολοι άφησαν τα ίχνη τους. Ας πάρουμε τους Λουζινιάν, τους γάλλους σταυροφόρους που ανακηρύχθηκαν βασιλείς της Κύπρου και της Ιερουσαλήμ. Από την εποχή τους έχει διατηρηθεί και το συναρπαστικότερο κατά τη γνώμη μου κυπριακό μνημείο, στο χωριουδάκι Μπελλαπάις κοντά στην Κερύνεια. Είναι ένα υπέροχο γοτθικό αβαείο στην πλαγιά του βουνού, φτιαγμένο από πέτρα στο χρώμα του μελιού. Νομίζεις ότι επί 800 χρόνια ο μεσογειακός ήλιος έμπαινε και κατακάθιζε μέσα σ’ αυτή την πέτρα».
Ο Σαρτόριους παρακολουθεί την πολυκύμαντη ιστορία της Κύπρου όχι ως διαδοχή αλλεπάλληλων κατακτήσεων και δεινών, αλλά ως θαυμαστή αλληλουχία γόνιμων επιρροών. Βλέπει την ιστορία ως αυτό που υπήρξε, όχι ως αυτό που δεν θα έπρεπε να έχει συμβεί.

«Η κρίση μπορεί να οδηγήσει σε μια νέα προσπάθεια για την επανένωση»
Για τη σημερινή Κύπρο ο Γιόαχιμ Σαρτόριους κομίζει διακριτικά ορισμένες οξυδερκείς παρατηρήσεις, αφού ως ξένος δεν δεσμεύεται από τις δικές μας βεβαιότητες. Σε ένα σημείο του βιβλίου του, για παράδειγμα, βάζει στο στόμα του βρετανού επιτετραμμένου στη Λευκωσία τα ακόλουθα λόγια: «Δεν πιστεύω σε καμιά πολιτική λύση του Κυπριακού. Μια λύση μπορεί να πετύχει μόνο μέσα στην ψυχή των ανθρώπων. Αλλά στο μεταξύ υπάρχει μια σχεδόν ακραία αδιαφορία των μεν για τους δε. Οι Ελληνοκύπριοι δεν θέλουν να αντιληφθούν πώς νιώθουν, τι πιστεύουν, τι ελπίζουν, τι φοβούνται οι Τουρκοκύπριοι. Και αντίστροφα το ίδιο. Αυτή η αδιαφορία είναι το πραγματικό κακό και όχι οι θέσεις της Αγκυρας και της Αθήνας». Και στο στόμα ενός ζάπλουτου αρμένιου επιχειρηματία βάζει τα εξής: «Τα πραγματικά θύματα είναι για μένα οι Τουρκοκύπριοι, οι περισσότεροι αναγκάστηκαν να ξεριζωθούν από τα μέρη τους και στο μεταξύ συνθλίβονται από την πλειονότητα των εποίκων».
Πάντως η πολιτική δεν κυριαρχεί στο βιβλίο του Σαρτόριους παρά μόνο ως καταθλιπτική ατμόσφαιρα εδώ κι εκεί. Και παρ’ όλα αυτά μια συνέντευξη με τον συγγραφέα δεν μπορεί να τελειώσει σήμερα χωρίς την ερώτηση για το πώς εκτιμά το μέλλον της Κύπρου. Η απάντησή του: «Πιστεύω ότι σε 20 χρόνια η σημερινή κρίση θα μας φαίνεται σαν υποσημείωση της Ιστορίας. Είμαι αισιόδοξος για την Κύπρο και πιστεύω ότι η κρίση μπορεί να οδηγήσει σε μια νέα προσπάθεια για την επανένωση. Γιατί η κρίση οδηγεί αναπόφευκτα και σε μια νέα επίγνωση της πραγματικότητας».

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ