Κέντρα Αριστείας ή μέτριοι γίγαντες;

Στη χώρα μας σημαντικά πράγματα γίνονται στο πόδι. Οταν στη δεκαετία του ’70 νέος φοιτητής έψαχνε την Ιατρική Σχολή επαρχιακής πόλης, οι κάτοικοι, ακόμη και οι οδηγοί ταξί, δεν γνώριζαν την ύπαρξή της. Οι πρώτοι καθηγητές εξελέγησαν έναν χρόνο μετά, ενώ το πανεπιστημιακό νοσοκομείο της πόλης παραδόθηκε σε λειτουργία μετά μιάμιση δεκαετία!

Ετσι έγινε και σήμερα με το πρόσφατο σχέδιο «Αθηνά». Φιλοδοξεί να αλλάξει τον χάρτη της Ανώτατης Εκπαίδευσης στη χώρα με μια επιδερμική προσέγγιση, έλλειψη οράματος και προώθηση της γραφειοκρατίας.

Είναι προφανές ότι ο χάρτης της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης πρέπει να αλλάξει. Η αλλαγή αυτή υπαγορεύεται από: α) τη βαθιά οικονομική κρίση που δεν επιτρέπει να συντηρούνται τμήματα με φτωχή ακαδημαϊκή επίδοση και περιορισμένη κοινωνική προσφορά, β) την αποτυχία του πανεπιστημίου, κυρίως τα τελευταία χρόνια, να αποτελέσει κοινωνικό πρότυπο ανάπτυξης και προόδου, και γ) τη ραγδαία ανακατανομή και τον επαναπροσδιορισμό ακαδημαϊκών γνωστικών αντικειμένων όπως έχουν αναπτυχθεί, την τελευταία δεκαετία, σ’ όλο τον κόσμο.

Τι προτείνουν οι ιθύνοντες; Συνένωση μικρών πανεπιστημίων σε μεγάλους ακαδημαϊκούς σχηματισμούς, όπως για παράδειγμα η δημιουργία του «τέρατος» Πανεπιστημίου «Αδαμάντιος Κοραής», και κατάργηση τμημάτων κυρίως με βάση τον αριθμό των φοιτητών. Με την πρώτη ανάγνωση προκύπτει ότι θα συνενωθούν: α) τμήματα και πανεπιστήμια με μη ομοειδές περιεχόμενο, β) τμήματα με διεθνή απήχηση και αποδεδειγμένη αριστεία με τμήματα χαμηλής ακαδημαϊκής εμβέλειας και γ) θα δημιουργηθεί «υπερσυμβούλιο» που θα δημιουργήσει ακόμη ένα σκαλοπάτι γραφειοκρατίας.

Η λογική που χαρακτηρίζει το προτεινόμενο σχέδιο μπορεί στο μέλλον να αποδειχθεί λάθος όχι μόνο για τη λειτουργία του πανεπιστημίου, αλλά και για την ανάπτυξη της χώρας. Το βασικό ερώτημα είναι: Τι θέλει η σύγχρονη κοινωνία από το πανεπιστήμιο και πώς επιτυγχάνεται αυτό; α) Να εκπαιδεύει με σύγχρονα ανταγωνιστικά προγράμματα σπουδών σε προπτυχιακό και μεταπτυχιακό επίπεδο. β) Να δημιουργεί θελκτικό περιβάλλον για ενεργό, βασική και εφαρμοσμένη έρευνα. γ) Να έχει εξωστρέφεια και σαφές μακρόπνοο αναπτυξιακό πρόγραμμα. Και δ) Να αποτελεί μοντέλο ρόλου για την κοινωνία και την κοινότητα.

Πώς μπορούμε να το πετύχουμε αυτό; Ο στρατηγικός σχεδιασμός στην ανώτατη εκπαίδευση θα πρέπει να έχει έναν και μόνο στόχο: τη δημιουργία ακαδημαϊκών κέντρων αριστείας και όχι μέτριων «οργανωσιακών γιγάντων», όπως το «Αδαμάντιος Κοραής». Οι συνενώσεις τμημάτων θα πρέπει να είναι ομοειδείς και να προσφέρουν σαφές λειτουργικό όφελος και προοπτική. Είναι π.χ. πιο συμβατή και ακαδημαϊκά πιο ενδεδειγμένη η συμμετοχή του Χαροκοπείου Πανεπιστημίου στη Σχολή Επιστημών Υγείας του Πανεπιστημίου Αθηνών απ’ ό,τι με το Οικονομικό Πανεπιστήμιο, το οποίο με τη σειρά του μπορεί να έχει εξαιρετική λειτουργική σχέση με το Μετσόβιο Πολυτεχνείο και το Γεωπονικό Πανεπιστήμιο, όπως γίνεται σε μεγάλα ιδρύματα της αλλοδαπής.

Θα ήταν επιθυμητό και αναγκαίο οι ιθύνοντες να δώσουν με το νομοσχέδιό τους όραμα για το μέλλον εμπνέοντας τα μέλη της ακαδημαϊκής κοινότητας.

Για παράδειγμα το Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, που εκπαιδεύει εδώ και 93 χρόνια τη διοικητική πυραμίδα στη χώρα μας, θα μπορούσε στα 100χρονα γενέθλιά του να έχει εξελιχθεί σε ένα Διεθνές Πανεπιστήμιο Οικονομικών και Διοίκησης με αγγλόφωνα, νέα καινοτόμα προγράμματα γύρω από την ψηφιακή οικονομία, τη σύγχρονη δημόσια διοίκηση, την αειφορία και τη βιώσιμη ανάπτυξη, την αναμόρφωση του παραγωγικού ιστού της χώρας και τη νεανική καινοτομία-επιχειρηματικότητα. Δηλαδή, ένα πρότυπο που αφενός μεν θα συμβάλει στη διοικητική αναμόρφωση της χώρας, αλλά και στην ανάπτυξή της, ενώ ταυτόχρονα θα αποτελέσει και μοντέλο για τα πάνω από 200 οικονομικά πανεπιστήμια στην Ευρώπη. Αντίστοιχα, η Ιατρική Σχολή, διασυνδεόμενη λειτουργικά με Ερευνητικά Κέντρα Αριστείας που υπάρχουν στη χώρα και δημιουργώντας οριζόντιες πλατφόρμες έρευνας και εκπαίδευσης με άλλα τμήματα (π.χ. Πολυτεχνείο και Οικονομικό Πανεπιστήμιο), μπορεί να αποτελέσει το εχέγγυο όχι μόνο για τη μελλοντική ανάπτυξη των επιστημών Υγείας, αλλά και για την ουσιαστική αναδιοργάνωση του Εθνικού Συστήματος Υγείας.

Η εφαρμογή στην πράξη καλών ιδεών και μεγαλεπήβολων σχεδίων είναι ίσως η μεγαλύτερη πρόκληση. Η πληγωμένη κοινωνία μας θέλει να δει πώς μετουσιώνεται στην πράξη ένα νέο μοντέλο ανάπτυξης στην ανώτατη εκπαίδευση, στο οποίο η συντεχνία, η αναξιοκρατία και ο νεποτισμός θα αντικατασταθούν από την αριστο-κρατία, τη συνεχή και εποικοδομητική αξιολόγηση και τη διαφάνεια.