Ερωτας, πάθος, ζήλια και πολύ γέλιο. Ολα αυτά συνθέτουν τη «Χαλιμά», τη φαντασμαγορική –όπως ο ίδιος ο συνθέτης της την είχε χαρακτηρίσει –οπερέτα του Θεόφραστου Σακελλαρίδη που παρουσιάζεται σε λίγες ημέρες για πρώτη φορά από την Εθνική Λυρική Σκηνή. Ο τίτλος της είναι αποκαλυπτικός τόσο για το περιεχόμενο όσο και για τη μουσική: εμπνευσμένη αμυδρά από τις «Χίλιες και μια νύχτες», βρίθει από ανατολίτικου τύπου μελωδίες οι οποίες, σε συνδυασμό με τη γενικότερη ατμόσφαιρα, μεταφέρουν τον θεατή σε έναν κόσμο εξωτικό.

«Η ιστορία αρχίζει με την περυσινή επιτυχία της «Κρητικοπούλας» του Σπύρου Σαμάρα» εξηγεί ο μουσικολόγος Γιάννης Τσελίκας, ο οποίος υπογράφει την επιμέλεια και την αποκατάσταση του μουσικού κειμένου. Η Λυρική, λέει, θέλησε να συνεχίσει με οπερέτα και στο πλαίσιο αυτό ο καλλιτεχνικός διευθυντής του θεάτρου, Μύρων Μιχαηλίδης, επέλεξε από το αρχείο της ΕΛΣ τη «Χαλιμά». Πώς φτάνει, λοιπόν, το έργο στη σκηνή;

«Οπως συμβαίνει με τις περισσότερες οπερέτες του Σακελλαρίδη, έτσι και για τη «Χαλιμά» το μουσικό υλικό ήταν ελλιπές» εξηγεί ο Γιάννης Τσελίκας. Στο αρχείο της ΕΛΣ βρέθηκαν το ποιητικό κείμενο, το σπαρτίτο (αναγωγή για πιάνο) και ορισμένα μέρη από τα όργανα της ορχήστρας. Για τη δημιουργία της νέας, ολοκληρωμένης παρτιτούρας συνδυάστηκαν οι διαθέσιμες πηγές και συμπληρώθηκαν τα μέρη των οργάνων που δεν βρέθηκαν στο αρχείο.
Ο μουσικολόγος Γιάννης Σαμπροβαλάκης επιμελήθηκε περαιτέρω τα επιπρόσθετα μέρη, διορθώθηκαν οι όποιες παραβλέψεις και προστέθηκαν σημάδια δυναμικής και έκφρασης, ενώ δημιουργήθηκε νέο ψηφιοποιημένο υλικό το οποίο, πέρα από την παρτιτούρα, περιλαμβάνει το ποιητικό κείμενο, το σπαρτίτο και τα μέρη των οργάνων.
«Πρόδρομος» των μιούζικαλ
Ο Γιάννης Τσελίκας θεωρεί ότι το πιο ενδιαφέρον στοιχείο της μουσικής της «Χαλιμάς» είναι το πάντρεμα των ανατολίτικων μελωδιών με τους ρυθμούς των επικρατέστερων, εκείνη την εποχή, ευρωπαϊκών και αμερικανικών κοσμικών χορών: του φοξ τροτ, του one-step και του τάνγκο. «Εχουμε, λοιπόν, μια ιδιαίτερη περίπτωση συνδυασμού του εξωτικού με το κοσμοπολίτικο στοιχείο από έναν έλληνα συνθέτη ο οποίος βρίσκεται μεταξύ Ανατολής και Δύσης. Ο συνδυασμός αυτός, όσο περίεργος κι αν ακουγόταν στην εποχή του, αντανακλά τις αναζητήσεις της αθηναϊκής αστικής, κυρίως, τάξης των αρχών του Μεσοπολέμου σχετικά με την ευρωπαϊκή της ταυτότητα».
Ο Γιάννης Τσελίκας παρατηρεί ότι ανάλογες προσμείξεις ευρωπαϊκών χορών με ανατολίτικου τύπου μελωδίες αποτέλεσαν αργότερα χαρακτηριστικό αρκετών λαϊκών τραγουδιών καθώς και ορισμένων από τα λεγόμενα «αρχοντορεμπέτικα» με κύριο εκπρόσωπο τον Μιχάλη Σουγιούλ. «Μην ξεχνάμε ότι και ο Σουγιούλ από την οπερέτα προερχόταν η οποία ήταν και πιο κοντινό είδος στη λαϊκή τάξη. Η οπερέτα στην εποχή της ήταν το αντίστοιχο του κινηματογράφου. Και μπορώ να πω ότι ακούγοντας τη μουσική της «Χαλιμάς» μου ήρθαν στον νου ακόμη και τα ελληνικά κινηματογραφικά μιούζικαλ της δεκαετίας του ’60. Για όλα αυτά μπορούμε να ισχυριστούμε ότι η «Χαλιμά» αλλά και οι άλλες οπερέτες με παρόμοια θεματολογία που ακολούθησαν υπήρξαν κατά κάποιον τρόπο πρόδρομος».

«Προς Ανατολάς» και «εις την Δύσιν»
Η «Χαλιμά» εξελίσσεται σε τρεις πράξεις και αποτελεί την τρίτη συνεργασία του Σακελλαρίδη με τον δημοσιογράφο-συγγραφέα Σπύρο Ποταμιάνο ο οποίος υπογράφει το κείμενο. Είχαν προηγηθεί η «Ροζίτα» (1925) και το «Ενας κλέφτης στον Παράδεισο» (1926). Παρ’ ότι τα περισσότερα ονόματα των χαρακτήρων της οπερέτας προέρχονται από τη δημοφιλή συλλογή «Χίλιες και μια νύχτες», η πλοκή δεν αντλεί άμεσα από κάποια από τις ιστορίες της.
Η ηρωίδα, η βασιλοπούλα Χαλιμά, την ημέρα του γάμου της με τον Νουρεντίν ερωτεύεται τον Σαχ Ρουμάν ο οποίος έχει καταδικαστεί σε θάνατο καθώς πιστεύεται ότι έχει σκοτώσει τον πατέρα της. Υστερα από μια σειρά κωμικών επεισοδίων στα οποία κεντρικό ρόλο παίζει ο μάγειρας Αλή Μουσακάς, αποδεικνύεται ότι ο πατέρας της Χαλιμάς δεν σκοτώθηκε. Επομένως, ο Σαχ Ρουμάν είναι αθώος και μπορεί να παντρευτεί τη βασιλοπούλα…
Στις παραστάσεις της Λυρικής την ευθύνη της μουσικής διεύθυνσης έχει ο Γιώργος Πέτρου, ο οποίος έχει στο ενεργητικό του και τη μεγάλη επιτυχία του «Βαφτιστικού» στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών. «Η πυξίδα των δημιουργών του έργου μάς προσανατολίζει προς την Ανατολή, αφού αυτή εκπροσωπεί το πάθος και τον έρωτα» σημειώνει από την πλευρά του ο Πέτρος Ζούλιας, σκηνοθέτης της παραγωγής. «Ο επιβεβλημένος γαμπρός από τη Δύση προβάλλεται ως αναγκαίο καθήκον, ως άψυχη παραδοχή για τη σωτηρία του ακυβέρνητου κρατιδίου της πριγκίπισσας Χαλιμάς. Η δραματική τραμπάλα, το δίλημμα, παίζεται μεταξύ του «θέλω» και του «πρέπει». Επικρατεί η τρελή επιθυμία για ζωή, για έρωτα, για ελευθερία».
Ο σκηνοθέτης υπενθυμίζει ότι οι ήρωες της οπερέτας βγαίνουν από έναν πόλεμο ο οποίος τους στοίχισε πολύ και έχουν ανάγκη από ζωή και ελευθερία. «Κάτω από το παραμυθένιο στοιχείο της ιστορίας υπάρχει μια Ελλάδα που θέλει να ξεχάσει τα τραύματα του πολέμου. Θέλει να ξαναχαμογελάσει και να βγει στο φως. Μια Ελλάδα που στρέφει το βλέμμα της με λαγνεία «προς Ανατολάς», αλλά η οποία έχει εξίσου ανάγκη να ανήκει «εις την Δύσιν»».

Ο θρίαμβος της Ζωζώς Νταλμάς
Η «Χαλιμά» έκανε πρεμιέρα στις 31 Αυγούστου 1926 στο θέατρο Μοντιάλ από τον θίασο της Ολυμπίας Καντιώτη-Ριτσιάρδη, με την ίδια στον ρόλο του τίτλου. Σημείωσε τεράστια επιτυχία και ως το τέλος της ίδιας χρονιάς ανέβηκε 50 φορές. Οι παραστάσεις συνεχίστηκαν για αρκετά χρόνια αργότερα. Οπως σημειώνει ο Γιάννης Τσελίκας, ο οποίος διδάσκει στο Ελληνοαμερικανικό Πανεπιστήμιο (Hellenic American University) στην Αθήνα, το έργο είχε παρουσιαστεί περισσότερες από 200 φορές ως το 1940. Ρεκόρ σημειώθηκε το 1929, ενώ δύο χρόνια αργότερα η «Χαλιμά» ταξίδεψε επίσης στην Κωνσταντινούπολη με τη θρυλική Ζωζώ Νταλμάς στον πρωταγωνιστικό ρόλο. Αποσπάσματα από την οπερέτα ηχογραφήθηκαν στα τέλη της δεκαετίας του ’50 από τον Τότη Καραλίβανο και τη Συμφωνική Ορχήστρα του Εθνικού Ιδρύματος Ραδιοφωνίας (ΕΙΡ), ενώ το «Τανγκό της Λεϊλάς» και το «Φοξ της Χαλιμάς» ηχογραφήθηκαν από τον αείμνηστο Ορέστη Μακρή. Το 1954 η οπερέτα μεταφέρθηκε στον κινηματογράφο σε σκηνοθεσία Φίλιππου Φυλακτού και Πέτρου Γιαννακού, με τους Εύα Μπρίκα, Πέτρο Γιαννακό, Κούλη Στολίγκα και Μαρίκα Νέζερ στους πρωταγωνιστικούς ρόλους.

πότε & πού:
Η «Χαλιμά» θα παρουσιαστεί στις 15, 16, 17, 23, 24/2 και στις 5, 14, 15, 31/3 στο θέατρο Ολύμπια. Μουσική διεύθυνση: Γιώργος Πέτρου – Παναγιώτης Παπαδόπουλος. Σκηνοθεσία – απόδοση και προσαρμογή κειμένου: Πέτρος Ζούλιας. Με τους Γεωργία Ηλιοπούλου, Τζίνα Φωτεινοπούλου, Ευδοκία Χατζηιωάννου, Δέσποινα Σκαρλάτου, Γ. Χριστόπουλο, Ν. Στεφάνου, Χ. Ανδριανό, Ν. Κοτενίδη, Λούη Μανίκα κ.ά.

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ