Σύμφωνα με μια έρευνα που δημοσιεύτηκε στο Psychology Today τον Οκτώβριο, οι συνθήκες ανταγωνισμού μεταξύ συναδέλφων στον εργασιακό χώρο δεν επηρεάζουν ιδιαίτερα την αποδοτικότητα των γυναικών. Εκτός αν ανταγωνίζονται αποκλειστικά άλλες γυναίκες. Για τους άνδρες δεν φαίνεται να έχει σημασία το φύλο των ανταγωνιστών τους, μόνο ο αριθμός (όσο περισσότεροι τόσο το χειρότερο, αφού είναι και λιγότερη η πίστη στις ικανότητές τους για τη νίκη). Κάτι υπάρχει λοιπόν που κάνει τις γυναίκες να ακονίζουν τα νύχια τους στην αρένα μόνο με άλλες γυναίκες.
Όσο οι επιστήμονες συνεχίζουν τα πειράματά τους για να εξηγήσουν το φαινόμενο, εμείς μένουμε να κοιτάζουμε η μία την άλλη από την κορυφή μέχρι τα νύχια και να συγκρίνουμε πτυχία, τίτλους, μονόπετρα, κιλά εγκυμοσύνης και συχνότητα Botox. Γιατί άραγε ο ανταγωνισμός μεταξύ των γυναικών είναι μια τόσο περίπλοκη μάχη;
Η πιο βασική εξήγηση έρχεται φυσικά από το σχολικό περιβάλλον και τον τρόπο ανατροφής των κοριτσιών. Αντίθετα με τα αγόρια, δεν ενθαρρύνονται να συμμετέχουν σε ανταγωνιστικά αθλήματα, να επιδεικνύουν την πυγμή τους, να πανηγυρίζουν τις νίκες τους, να εκτονώνουν με καβγά τις διαφορές τους, να κινούνται στο σύστημα με αυτοπεποίθηση και το πείσμα της κατάκτησης. Ενώ τα αγόρια μαθαίνουν, σχεδόν αναγκάζονται, να είναι παντού νικητές και να μην αισθάνονται ποτέ άσχημα για τον άμαχο πληθυσμό που αφήνουν πίσω, στα κορίτσια καλλιεργείται η έννοια της συμπόνιας περισσότερο από την επιτυχία. Όταν, λοιπόν, εξορμούν αυτοί οι τόσο διαφορετικοί χαρακτήρες να χτυπηθούν στον ίδιο επαγγελματικό στίβο, οι αποφασιστικές γυναίκες φαίνονται πιο μοχθηρές, μαχητικές και αδίστακτες, ειδικά απέναντι σε άλλες γυναίκες. Η αλήθεια όμως είναι πως κάτω από τα χρώματα του πολέμου κρύβονται κυρίως τύψεις και αμφιβολίες, γιατί βρίσκονται σε μια κατάσταση για την οποία δεν ήταν προετοιμασμένες. Με λίγα λόγια, χάνονται στην αδρεναλίνη του ανταγωνισμού και των θριάμβων, καταστάσεις που δεν ξέρουν πώς να χειριστούν.
Χωρίς προηγούμενη εμπειρία και το know how, οι γυναίκες κρύβουν την ανταγωνιστικότητά τους πίσω από παγωμένα βλέμματα, την ανεβάζουν σε ψηλά τακούνια, την περιφέρουν με εκφράσεις μεγαλομανίας από συνελεύσεις σε κοκτέιλ πάρτι και μέσα σε όλα αυτά κατέχουν ένα και μοναδικό εργαλείο χειρισμού και μέτρο σύγκρισης: τις άλλες γυναίκες. Κατασκοπεύοντας τις παρέες σε μια τυχαία κοινωνική εκδήλωση, ο διαχωρισμός είναι σαφής. Ενώ οι άνδρες ανταλλάσσουν χειραψίες και ποζάρουν σαν στημένη εικόνα μηχανής αναζήτησης για το λήμμα bromance, οι γυναίκες της παρέας ρίχνουν με τρόπο στο τραπέζι βαθμολογίες παιδιών, τετραγωνικά εξοχικών και μπλογκ που γίνονται συμβόλαια βιβλίων μέχρι να φύγει κάποια μουτρωμένη. Και κάπως έτσι διαιωνίζεται ο μύθος για τις γυναικείες φιλίες και για τα catfights. Όσο δυσάρεστη κι αν είναι αυτή η λάθος διοχέτευση των φυσιολογικών συναισθημάτων του ανταγωνισμού, είναι αδιαμφισβήτητα μέρος της ενέργειας που γίνεται κινητήριος δύναμη για το επόμενο βήμα, για την επόμενη υπογραφή, για την πιο έντονη προσπάθεια προς ένα καλύτερο αποτέλεσμα. Μπορεί στους εξωτερικούς παρατηρητές -ιδίως τους άνδρες- να φαίνεται άγονη και σκληρή αλλά για τις γυναίκες είναι το απαραίτητο κακό για την επιτυχία. Είναι ακριβώς αυτό το τραπέζι με τις επιτυχίες και τις δίαιτες των άλλων που μας κάνει να θέλουμε να γίνουμε η καλύτερη εκδοχή του εαυτού μας.
Μια άλλη έρευνα, όμως, έρχεται να μας φέρει αντιμέτωπες με την εξουθενωμένη πραγματικότητα αυτής της εκδοχής. Από το American Economic Journal μάθαμε πως ενώ οι γυναικείες επιτυχίες και η καταξίωση αυξάνονται τις τελευταίες δεκαετίες, η ευτυχία τους μειώνεται δραστικά. Καμία γυναίκα δεν ύψωσε φρύδια έκπληξης μπροστά σε αυτό το συμπέρασμα. Είναι τόσο πολλά τα μηνύματα που παίρνουμε για το πώς πρέπει να είναι η τέλεια εκδοχή μας σήμερα, σε τόσα διαφορετικά επίπεδα και μορφές, που είναι αδύνατο να την κατακτήσουμε. Από την αγχωμένη καθημερινότητα ως τις ανασφαλείς ματιές στον καθρέφτη, ξέρουμε πως είμαστε μακριά από το ιδανικό -το άπιαστο και ουτοπικό ιδανικό που έγινε οριακά σπιλμπερικό με τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Σύμφωνα με το τουίτερ όλοι είναι πνευματώδεις, πετυχημένοι και βρίσκουν χρόνο να διαβάζουν (και να μοιράζονται) σύσσωμο το διεθνή Τύπο καθημερινά, ενώ μερικά κλικ στο instagram ανοίγουν παράθυρα στις ζωές των άλλων που φαίνονται κοσμοπολίτικες, διασκεδαστικές, κομψές, γεμάτες ταξίδια και γκουρμέ αχλάδια με τυρί -ακριβώς την ώρα που η δική μας ζωή είναι τόσο χαοτική που για να πάρουμε μια ανάσα κάνουμε δώρο στον εαυτό μας αυτό το σερφάρισμα της κατάθλιψης. Χρειάζονται γερές δόσεις αυτοπεποίθησης και ρεαλισμού για να αντιμετωπίσουμε τα στάτους των φίλων, συναδέλφων και παλιών συμμαθητριών (ειδικά εκείνων που πάντα ανταγωνιζόμαστε για το απουσιολόγιο) χωρίς να νιώσουμε πως όλος ο υπόλοιπος πλανήτης χορεύει κάτω από ντισκομπάλες σε ένα γιγαντιαίο πάρτι όπου δεν μας κάλεσε κανείς.
Θα κατακτησω την ευτυχία Ενώ οι ερευνητές μετρούν τη γυναικεία ευτυχία και οι δημοσιογράφοι αναλύουν κάθε τόσο το φαινόμενο κάνοντας διάφορα λογοπαίγνια με τη Wonder Woman, οι κοινές θνητές καταδιώκονται αδίστακτα από προθεσμίες, απαιτήσεις, ψιλές φωνούλες στο διπλανό δωμάτιο, θαυματουργές δίαιτες αποτοξίνωσης και τα γραμμωμένα μπράτσα της Μισέλ Ομπάμα, με μοναδική τους διέξοδο να συγκρίνουν τον εαυτό τους με τις φίλες και συναδέλφους τους προσπαθώντας να εντοπίσουν σημεία που τα καταφέρνουν καλύτερα για να πάρουν μια μικρή δόση ικανοποίησης, λίγη ενθάρρυνση ώστε να συνεχίσουν μια καθημερινότητα που μοιάζει με μαραθώνιο.
Κάποιες χειρίζονται τον ανταγωνισμό όπως την πίεση από τις αυστηρές μητέρες των παράλογων προσδοκιών: φτάνουν σε ένα στάδιο που μαθαίνουν να ξεχωρίζουν ποιες είναι οι δικές τους επιθυμίες και τι τους επιβάλλεται από εξωτερικές πιέσεις και αγνοούν τις δεύτερες. Φήμες λένε ότι κάποιες τα κατάφεραν και χάθηκαν ευτυχισμένες στο ηλιοβασίλεμα. Οι υπόλοιπες ενσωματώνουν αυτό τον ανταγωνισμό στη ζωή τους και προσπαθούν να τον διοχετεύσουν σε παραγωγικές διεξόδους. Άντε και μερικές φορές σε διακριτικούς πανηγυρισμούς. Υπάρχουν όμως κι εκείνες που εθίζονται στην αδρεναλίνη του θριάμβου, κυρίως αυτού που μπορείς να μοιραστείς με όλο τον κόσμο -ή έστω έναν όροφο της εταιρίας-, και μετατρέπουν τα πάντα σε διαγωνισμό. Στο βιβλίο της Τίνα Φέι Bossypants υπάρχει ένα ολόκληρο κεφάλαιο για τις αδίστακτες μητέρες του Μανχάταν, εκείνες που ανέβασαν τον ανταγωνισμό σε ολοκαίνουργιο επίπεδο μπλέκοντας στη μάχη και μικρούς ανθρώπους. Από τις πρώτες μέρες του θηλασμού ως το σωστό preschool, τις βαθμολογίες ασφαλείας του καροτσιού και τις οργανικές φρουτόκρεμες, η μητρότητα γίνεται το νέο όπλο. Ακόμα και η χιουμοριστική σάτιρα δεν κατορθώνει να ελαφρύνει την πίεση που μπορεί να ασκήσει μια γυναίκα στην άλλη. Ακόμα και η πιο συγκροτημένη γυναίκα δεν μπορεί να αγνοήσει τα επικριτικά βλέμματα των υπόλοιπων στο πάρκο. Κι αυτό το αναγνωρίζει και ομολογεί πόσο τη βασανίζει η κωμικός των πέντε Emmys και της μίας Χρυσής Σφαίρας.
Η θετική πλευρά της μάχης είναι πως όλες προσπαθούν να γίνουν καλύτερες μητέρες, σπρώχνοντας η μία την άλλη στα όριά της. Η αρνητική ότι χάνουν τόσο χρόνο και ενέργεια στους κανόνες του ανταγωνισμού που ξεχνούν να απολαύσουν μία από τις πιο ωραίες εμπειρίες της ζωής τους. Κι αυτή ακριβώς είναι η παγίδα του γυναικείου ανταγωνισμού σε όλα τα επίπεδα. Μπορεί να γίνει τόσο ολοκληρωτικός και να σαρώσει κάθε λογική αντίσταση, ώσπου να γίνει αυτοσκοπός, ο λάθος στόχος. Πόσο άδικο είναι να παλεύει κανείς για να πραγματοποιήσει φιλοδοξίες που δεν είναι καν δικές του;
Γιώτα Ταχταρά
