Ο αρχηγός της αξιωματικής αντιπολίτευσης εξακολουθεί να επιμένει ότι ο ΣΥΡΙΖΑ μπορεί να διαπραγματευτεί καλύτερα από την κυβέρνηση με την υιοθέτηση μιας πιο επιθετικής γραμμής. Προσπαθεί μάλιστα να δείξει ότι μεταφέρει αυτή τη γραμμή στο Γερμανό υπουργό Οικονομικών ή στο βοηθό υφυπουργό εξωτερικών των Ηνωμένων Πολιτειών σε μία απόπειρα να πείσει τους Έλληνες για τη διαπραγματευτική του δεινότητα. Ο ελληνικός λαός από την πλευρά του δείχνει ολοένα και περισσότερο να πιστεύει ότι η αντίσταση και η ρήξη με την Ευρώπη μπορεί να φέρει λύσεις. Μήπως όμως αξιωματική αντιπολίτευση και λαός απλά ενδίδουν σε μεροληψίες που διαστρεβλώνουν την πραγματικότητα;
Αναλογιστείτε το ακόλουθο ερώτημα: Αν κάποιος σας μηνύσει αλλά εσείς τελικά καταφέρετε να κερδίσετε τη δίκη, πρέπει ο μηνυτής να πληρώσει τα δικαστικά σας έξοδα; Το ερώτημα αυτό τέθηκε σε δημοσκόπηση αμερικανικής εφημερίδας και η απάντηση ήταν καταφατική σε ποσοστό 85%. Όταν όμως αντιστράφηκε το ερώτημα για τους αναγνώστες, σε περίπτωση δηλαδή που έκαναν οι ίδιοι μήνυση αλλά έχαναν τη δίκη, μόλις 44% απάντησαν καταφατικά ότι πρέπει να πληρώσουν τα έξοδα των άλλων. Η αίσθηση του δικαίου και του άδικου συχνά διαστρεβλώνεται με βάση το ατομικό μας συμφέρον και οδηγεί σε αυτό που ονομάζουμε μεροληψία του εγωκεντρισμού. Αυτή η μεροληψία είναι ιδιαίτερα επιζήμια στο τραπέζι της διαπραγμάτευσης γιατί συχνά οδηγεί σε στείρες αντιπαραθέσεις που έχουν δήθεν βάση τους το δίκαιο, αλλά τελικά δεν το υπηρετούν πραγματικά. Έτσι στείρα προβλέπεται και η διαμάχη με την Ευρώπη αν ο ΣΥΡΙΖΑ προσπαθήσει να στείλει το λογαριασμό δεκαετιών ελληνικής κρατικής διοικητικής σπατάλης στην τρόικα.
Μία άλλη ενδιαφέρουσα μεροληψία που επιδεικνύει ο ΣΥΡΙΖΑ είναι η μεροληψία της υπερβολικής αυτοπεποίθησης. Ένα ωραίο παράδειγμα αυτής της μεροληψίας είναι η πρόβλεψη 68% των φοιτητών στο μεταπτυχιακό τμήμα διοίκησης επιχειρήσεων του Στάνφορντ ότι τα διαπραγματευτικά τους αποτελέσματα θα κατατάσσονταν στο κορυφαίο 25% της τάξης. Αυτού του είδους η μεροληψία μπορεί να ιδωθεί ως μία θετική, μία αισιόδοξη προοπτική επιτυχίας που μπορεί να βοηθήσει τους διαπραγματευόμενους να πετύχουν θετικά αποτελέσματα. Παράλληλα όμως μπορεί να οδηγήσει στην εμμονή ότι είναι αναπόφευκτη η επιτυχία ενός διαπραγματευτικού πλάνου και άρα ανούσια η πρόβλεψη για εναλλακτικό σχέδιο. Η έλλειψη πρόβλεψης για εναλλακτικές λύσεις είναι μάλιστα από τα μεγαλύτερα λάθη που μπορεί να κάνει ένας διαπραγματευόμενος. Πράγματι, ο ΣΥΡΙΖΑ δείχνει να επιμένει ότι η σύγκρουση με την Ευρώπη της Μέρκελ είναι μονόδρομος επιτυχίας δίχως να υποδεικνύει εναλλακτικό σχέδιο.
Τέλος, μία ενδιαφέρουσα μεροληψία που χαρακτηρίζει τη διαπραγματευτική σκέψη του ΣΥΡΙΖΑ είναι η μεροληψία του πλαισίου. Αυτή η μεροληψία βασίζεται στον τρόπο που παρουσιάζεται το πλαίσιο ενός προβλήματος, αν διατυπώνεται δηλαδή ως ένα πρόβλημα που οι επιπτώσεις του θα έχουν ζημίες ή κέρδη για τον εμπλεκόμενο. Στην περίπτωση που το πρόβλημα δείχνει να αφορά ζημίες, η βραβευμένη με Νόμπελ εργασία των Tversky και Kahneman υποστηρίζει ότι το άτομο είναι διατεθειμένο να αναλάβει κινδύνους, ενώ σε περίπτωση που το πρόβλημα δείχνει να αφορά κέρδη, το άτομο τείνει να αποφεύγει τον κίνδυνο. Δεν είναι τυχαίο ότι o ΣΥΡΙΖΑ προσπαθεί να παρουσιάσει τα αναμφίβολα θετικά αποτελέσματα των τελευταίων διαπραγματεύσεων και της εκταμίευσης της δόσης λίγο-πολύ ως ζημία. Όσο ο λαός πείθεται ότι ο αγώνας της κυβέρνησης έχει να κάνει μόνο με ζημίες, γίνεται πιο άκαμπτος και πρόθυμος να αναθέσει την εξουσία στο ΣΥΡΙΖΑ αλλά και να δώσει τη συγκατάθεσή του σε μία πιο επιθετική διαπραγματευτική τακτική. Ο διαφαινόμενος κίνδυνος εξόδου της Ελλάδας από το ευρώ γίνεται αποδεκτός όσο οι διαπραγματεύσεις αντιμετωπίζονται ως ζημιογόνες. Αν από την άλλη αναγνωριστούν τα κέρδη των διαπραγματεύσεων, ο λαός δεν θα αναλάβει εύκολα τον κίνδυνο να προβεί σε μονομερείς ενέργειες ρήξης με την ηγεσία της Ευρώπης, ακόμα κι αν υπάρχει η περίπτωση επίτευξης μεγαλύτερων κερδών.
Δεν είναι μόνο ο πρόεδρος του ΣΥΡΙΖΑ και τα στελέχη του ευάλωτοι σε αυτές τις μεροληψίες αλλά, κυρίως, οι Έλληνες πολίτες. Για την κάθε προαναφερθείσα μεροληψία υπάρχει κατ’αντιστοιχία η σωστή εκδοχή της πραγματικότητας. Ας δεχτούμε λοιπόν την πραγματικότητα ότι δεν έχει μόνο η τρόικα ευθύνες για τη δεινή μας οικονομική κατάσταση αλλά έχουμε κι εμείς ευθύνες. Ας δεχτούμε την πραγματικότητα ότι δεν υπάρχουν εύκολες και σίγουρες διαπραγματευτικές λύσεις. Τέλος, ας δεχτούμε την πραγματικότητα ότι οι διαπραγματεύσεις με την τρόικα φέρνουν και ωφέλειες στη χώρα μας, με κυριότερες τις ενέσεις ρευστότητας. Με αυτόν τον τρόπο, δείχνουμε συναίσθηση της πραγματικότητας, της δυσκολίας και της αξίας των διαπραγματεύσεων τρόικας-Ελλάδας. Αναμφίβολα, η εμπιστοσύνη στο διαπραγματευτικό όραμα του ΣΥΡΙΖΑ ικανοποιεί μεροληψίες που μας κάνουν συχνά να νιώθουμε καλύτερα ή μας βοηθούν να αντιλαμβανόμαστε πιο εύκολα τον κόσμο.
Ιδανικά, θα επιθυμούσαμε να ζούμε σε αυτό το μεροληπτικό κόσμο. Δυστυχώς, όμως, καλούμαστε να ζήσουμε στον πραγματικό κόσμο.
* Ο Αλέξιος Αρβανίτης διδάσκει Κοινωνική Ψυχολογία στο Οικονομικό Κολλέγιο Αθηνών
