Όλοι θέλουμε να ξεσπάσουμε κάπου. Πότε ξεσπάμε στους συνάδελφους οδηγούς, πότε στο γήπεδο, πότε στους συνεργάτες μας, πότε στην οικογένειά μας, πότε στους πολιτικούς. Ο θυμός είναι πραγματικά διάχυτος. Η ανεργία, οι χαμηλοί μισθοί, η ανασφάλεια, η δύσκολη καθημερινότητα δημιουργούν ένταση στον Έλληνα ο οποίος έχει ανάγκη να στρέψει κάπου τον εκνευρισμό του. Οι πολιτικές δυνάμεις προσπαθούν να αξιοποιήσουν αυτή την αγανάκτηση στρέφοντάς την προς τους πραγματικούς μας εχθρούς, τους υπαίτιους των ελληνικών δεινών.
Ποιοι είναι οι πραγματικοί υπαίτιοι όμως; Για τη Χρυσή Αυγή είναι οι μετανάστες. Για το ΣΥΡΙΖΑ είναι η Ευρώπη της Μέρκελ. Για το ΚΚΕ ο καπιταλισμός. Για τη ΝΔ το ΠΑΣΟΚ και για το ΠΑΣΟΚ η ΝΔ. Για το συνασπισμό ΝΔ-ΠΑΣΟΚ είναι οι συνδικαλιστές και οι κοινωνικές ομάδες που αντιστέκονται στα μέτρα. Για τη ΔΗΜΑΡ το Κεφάλαιο και ο ΣΥΡΙΖΑ. Για τους μνημονιακούς οι αντιμνημονιακοί και αντίστροφα. Για τους Ανεξάρτητους Έλληνες οι υπόλοιποι πολιτικοί. Για τους ψηφοφόρους οι ψηφοθήρες πολιτικοί και για τους πολιτικούς οι ρουσφετολάγνοι πολίτες. Για τους ταξιτζήδες η κυβέρνηση και για την κυβέρνηση οι υπάλληλοι της Βουλής. Για τους ιδιωτικούς υπαλλήλους οι δημόσιοι υπάλληλοι και για τους δημόσιους υπαλλήλους η τρόικα. Για την τρόικα οι κακές πρακτικές των Ελλήνων και για τους Έλληνες……εξαρτάται σε ποια από τις παραπάνω ομάδες ανήκουν.
Οι εχθροί των αγανακτισμένων Ελλήνων ορίζονται σε σχέση με τις ομάδες που επιλέγει να ανήκει ιδεολογικά και πολιτικά ο κάθε Έλληνας. Η λέξη «επιλέγει» δεν είναι τυχαία. Οι ομάδες που ανήκουμε είναι απόρρoια σε μεγάλο βαθμό των προσωπικών μας επιλογών και δεν είναι απαραίτητα συνέπεια των συμφερόντων, των αναγκών ή του τόπου που γεννηθήκαμε. Αν δεν ήταν έτσι, δεν θα βλέπαμε δεξιούς σε μία οικογένεια αριστερών, κομμουνιστές με βαθιά τσέπη, αναρχικούς που είναι γρανάζια του συστήματος, ακροδεξιούς που δεν ξέρουν να απαγγείλουν τον εθνικό ύμνο, Έλληνες που απαρνώνται την υπηκοότητά τους, Ορθόδοξους Χριστιανούς που αποκηρύσσουν τη θρησκεία τους.
Με την ίδια σιγουριά που η επιλογή της ομάδας του Παναθηναϊκού θα δημιουργήσει μία δυσμένεια για τους οπαδούς του Ολυμπιακού, η επιλογή ενός κόμματος ή μιας ιδεολογίας δημιουργεί μία δυσμένεια για τους αντίστοιχους εχθρούς. Ποιοι είναι οι εχθροί; Μα οι άλλοι βέβαια. Οι αντί -εθνικιστές, -αριστεροί, -μνημονιακοί, -μεταρρυθμιστές, -καπιταλιστές, -ευρωπαϊστές. Με λίγα λόγια, οι αντί–θετοι στην ομάδα μας.
Δυσμένεια μάλιστα παρατηρείται ακόμα και με τη συμμετοχή στις πιο ασήμαντες ή τυχαίες ομάδες, γεγονός που υποστηρίζεται και από κλασικά πειράματα της κοινωνικής ψυχολογίας όπως αυτό του Tajfel, όπου η τυχαία ένταξη σε μία ομάδα χωρίς ουσιαστική υπόσταση οδήγησε τους συμμετέχοντες να κατανέμουν συστηματικά περισσότερους πόρους στη δική τους ομάδα και λιγότερους στις άλλες ομάδες.
Το πρόβλημα στις μέρες μας είναι ότι δε μιλάμε όμως για μία απλή δυσμένεια, μιλάμε για μίσος. Όπως και στο πείραμα του Tajfel, οι πολίτες διεκδικούν μεγαλύτερο μέρος της πίτας για τη δική τους ομάδα και μικρότερο για τις άλλες, μόνο που το κάνουν με μεγαλύτερη ένταση και σε μεγαλύτερο βαθμό. Οι διάφορες κοινωνικές ομάδες που υποδεικνύονται ως υπαίτιοι της κρίσης εισπράττουν αγανάκτηση και παράλληλα την αντιμετώπιση ότι αξίζουν λιγότερα από όσα έχουν ή ότι η άποψή τους δεν έχει αξία. Λογικό είναι να προσπαθούν με τη σειρά τους να αμυνθούν επιστρέφοντας ή στρέφοντας αλλού τα βέλη. Ο πολιτικός κόσμος είναι βασικός πυλώνας αυτού του παίγνιου και προσπαθεί να αξιοποιήσει την αγανάκτηση στρέφοντας τους οπαδούς του προς τις αντί-παλες ομάδες. Τα πνεύματα έχουν οξυνθεί και οι λύσεις που προτείνονται είναι στην κατεύθυνση της επίθεσης σε άλλες ομάδες.
Σε μία εποχή που απαιτείται σύμπνοια, συνεργασία και αλληλεγγύη η ελληνική κοινωνία παρουσιάζεται πολυδιασπασμένη. Σε μία εποχή που πρέπει να λέγονται δύσκολα, παραγωγικά «ναι» υπάρχει ένα τείχος από συνεχόμενα καταστρεπτικά «όχι» από ομάδες που υπερασπίζονται το στενό τους κύκλο επιτιθέμενοι στους υπολοίπους.
Θα έλεγε κανείς ότι εχθρός είναι η οικονομική κρίση, αλλά δεν είναι. Είναι δυστυχώς οι άλλοι.
Ο Αλέξιος Αρβανίτης διδάσκει κοινωνική ψυχολογία στο Οικονομικό Κολλέγιο Αθηνών.
