Η ατζέντα της ευρωζώνης το 2013

Οι ηγέτες της Ευρωπαϊκής Ένωσης έκλεισαν το 2012 με μια απόφαση που θέτει όλες τις τράπεζες της ευρωζώνης υπό επιτήρηση. Ωστόσο, οι επίπονες διαπραγματεύσεις που οδήγησαν στη συμφωνία αυτή επισκιάστηκαν από την πρόσφατη έκθεση του Προέδρου του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, Χέρμαν Βαν Ρομπάι με τίτλο «Προς μια γνήσια οικονομική και νομισματική ένωση», που καλεί για μια ενότητα που θα εκτείνεται πέραν της τραπεζικής. Παρόλο που δεν «έκλεισαν» καμία πόρτα συζήτησης στο ζήτημα αυτό, όπως ειπε ο πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Ζοζέ Μανουέλ Μπαρόζο, οι ηγέτες της Ε.Ε. αρνήθηκαν ξεκάθαρα, τουλάχιστον στη παρούσα φάση, να ξεκινήσουν σοβαρές συζητήσεις για μια βαθύτερη ενοποίηση.

Η έκθεση Βαν Ρομπάι θέτει μια βασική ερώτηση: ποιοι είναι εκείνοι οι παραγοντες που εμποδίζουν την ευρωζώνη να λειτουργήσει σύμφωνα με το ευκταίο; Για να το καταλάβουμε αυτό, θα πρέπει να συγκρίνουμε τη δυναμική κατά τη διάρκεια της πρώτης δεκαετίας ζωής του ευρώ (1999-2009), όταν η ευρωζώνη είχε παρουσιάσει πολύ καλά αποτελέσματα, σε σχέση πάντα με τα τρία τελευταία χρόνια της κρίσης.

Πρωταρχικά, η Ε.Ε. λειτουργούσε σαν μια αληθινή νομισματική ένωση: είχε επιταχυνθεί η ενσωμάτωση κεφαλαίου στις αγορές, ειχε αυξηθεί η διασυνοριακή δραστηριότητα κι ειχε μειωθεί το χάσμα του κατά κεφαλήν εισοδήματος ανάμεσα στα κρατη-μέλη. Όμως, αντίθετα με ο,τι συμβαίνει σε μια πλήρη νομισματική ένωση, όπως οι ΗΠΑ, τα μέλη της ευρωζώνης διατήρησαν της οικονομική τους κυριαρχία, όπερ και σημαίνει πως ήλεγχαν όλα τα επιπεδα της μακροοικονομικής τους πολιτικής.

Κι εδώ ακριβώς φάνηκε η αχίλλειος πτέρνα της ευρωζώνης: χωρίς εξωτερικούς περιορισμούς, σε πολλές χώρες στην περιφέρεια της ευρωζώνης, γιγαντώθηκαν οι δαπάνες του δημόσιου κι ιδιωτικού τομέα, την ίδια στιγμή που οι μισθοί αυξήθηκαν πιο γρήγορα από την παραγωγικότητα. Οι χωρες αυτές, στο νότο της Ευρώπης, εμφάνισαν πλεόνασμα ισοζυγίου πληρωμών, μεγαλώνοντας κι άλλο το ήδη μεγάλο χάσμα ανταγωνιστικότητας τους με τα υπόλοιπα κράτη-μέλη.

Υπ’ αυτό το πρίσμα, η έκθεση Βαν Ρομπάι είναι κρίσιμη καθώς περιλαμβάνει όλη την «αρχιτεκτονική» που απαιτείται προκειμένου να εγγυηθεί την οικονομική σύγκλιση που θα επιτρέψει στην ευρωζώνη να λειτουργήσει αποτελεσματικά. Πιο συγκεκριμένα, η έκθεση όχι μόνο ζητάει ένα πλαίσιο ευρύτερης οικονομικής και δημοσιονομικής ενοποίησης, αλλά κυρίως δυο βασικές δεσμεύσεις: κατά πρώτον, τα κράτη-μέλη να υιοθετήσουν μεταρρυθμίσεις που θα τονώσουν την ευελιξία των μισθών και των τιμών διαμέσου της ανταγωνιστικότητας και της βελτίωσης στη μετακίνηση εργατικού δυναμικού και κεφαλαίου εντός των χωρών της ευρωζώνης. Και κατά δεύτερον, είναι απαραίτητη η -αμφιλεγόμενη- μεταφορά πλούτου σε χώρες περιφερειακές της Ε.Ε.

Ακόμη όμως κι αυτές οι δυο προτασεις του Βαν Ρομπάι ενδέχεται να αποδειχτούν ανεπαρκείς καθώς οι νομισματικές ενώσεις απαιτούν έναν μηχανισμό για μια προσωρινή μετακίνηση κεφαλαίου σε φτωχότερες περιοχές. Ο προϋπολογισμός της Ε.Ε. μπορεί να διευκολύνει μια τετοια μεταφορά στην ευρωζώνη, με τη χρήση δομικών κεφαλαίων. Επίσης, ο φόρος μεταφοράς μπορεί να λειτουργήσει ως αυτόματος σταθεροποιητής σε μια περίπτωση ενός περιβόητου ασύμμετρου σοκ.

Αυτές οι μεταρρυθμίσεις αδιαμφισβήτητα απαιτούν μια περισσότερο πολιτικά ενοποιημένη ή και ομοσπονδιακή ευρωζώνη. Η πραγματικότητα αυτή θα είναι η αληθινή πρόκληση για τους ευρωπαίους ηγέτες μέσα στο 2013.