Η εικόνα είναι σουρεαλιστική. Στο βάθος ένα πανύψηλο χιονισμένο βουνό, μπροστά ένας καταπράσινος λόφος. Και στην πλαγιά του λόφου ένας νεαρός άνδρας ντυμένος μόνο με ένα φανελάκι κοιτάζει συνεπαρμένος τα χιόνια. Μόνο που η θωριά τους δεν τον διεγείρει καλλιτεχνικά αλλά σεξουαλικά: το πέος του, σε πλήρη στύση, είναι ευθυγραμμισμένο με τη ματιά του.
Η φωτογραφία αυτή, έργο μιας ομάδας αυστριακών καλλιτεχνών, δείχνει αυτό που δεν έδειχναν για χιλιετίες οι απεικονίσεις του γυμνού άνδρα: τον ερωτισμό του σώματός του. Αυτός εμφανιζόταν ως μονοπώλιο του γυναικείου κορμιού. Ενας άγραφος νόμος καθόριζε ότι τα κρυφά ανδρικά κάλλη συμβόλιζαν τα πάντα εκτός από σεξουαλικότητα, ενώ αντιστρόφως, τα γυναικεία απέπνεαν αισθησιασμό και τίποτε άλλο.
Μια έκθεση του Μουσείου Leopold στη Βιέννη με τίτλο «Γυμνοί άνδρες» παρακολουθεί την εξέλιξη του φαινομένου με αφετηρία τον 18ο αιώνα, όταν η τέχνη ανδροκρατούνταν σε τέτοιον βαθμό ώστε τα μοντέλα στα ατελιέ –ακόμη και για την απεικόνιση γυναικών –να είναι αποκλειστικά άνδρες.
Η «στείρωση» του ανδρικού γυμνού είχε ξεκινήσει βέβαια πολύ νωρίτερα, στην κλασική αρχαιότητα. Και τα πιο «τσίτσιδα» αγάλματα εκείνης της εποχής ασκούν ελάχιστη σεξουαλική έλξη στους θεατές. Οχι μόνο επειδή είναι γενικώς «ανέραστα», αλλά και επειδή το σεξουαλικό τους όργανο είναι απελπιστικά μικρό ή αθέατο, κρυμμένο πίσω από κάποιο φύλο συκής –σε περίπτωση ερωτικών περιπτύξεων, μάλιστα, κρυμμένο πίσω από το γυναικείο σώμα.
Παρόμοια «ασεξουλικότητα» επαναλαμβάνεται και στην Αναγέννηση, ιδιαίτερα στα αγάλματα που κοσμούν τους δημόσιους χώρους. Είναι χαρακτηριστικό ότι το «διασημότερο πέος του κόσμου», ήτοι εκείνο του Δαβίδ του Μιχαήλ Αγγέλου στην Piazza della Signoria της Φλωρεντίας, φαντάζει ως το πιο ατροφικό και κατά συνέπεια λιγότερο αισθησιακό όργανο του σώματός του.
Αλλά και οι άλλες ερωτογενείς ζώνες, όπως το στήθος ή ο πρωκτός, που διατηρούν τις κανονικές διαστάσεις τους, δεν έχουν τίποτε το «γαργαλιστικό». Παράδειγμα, τα «ωραιότερα νώτα της Βιέννης», όπως ονομάζονται τα «οπίσθια» του ποταμίσιου θεού Τράουν, γλυπτό του Γκέοργκ Ράφαελ Ντόνερ, που κοσμούν την πλατεία Neuer Markt της Βιέννης. Οι καμπύλες του προκαλούν θαυμασμό για την τεχνική αρτιότητά τους –όχι για το σεξαπίλ τους.
Πορνογραφικά όχι, σκανδαλοθηρικά ναι


Η εικόνα του ανέραστου άνδρα ήταν, όπως τονίζεται στον κατάλογο της έκθεσης, το αποτέλεσμα μιας μονομερούς ματιάς: της ανδρικής. Αυτό άρχιζε να αλλάζει μόλις στον 20ό αιώνα. Η έκθεση επιχειρεί να δείξει τις πολλές μικρές επαναστάσεις που συντελέστηκαν μετά την εμφάνιση της γυναικείας ματιάς και τις παραλλαγές που προέκυψαν στη συνέχεια από τη σύμμειξή της με την ανδρική.
Αυτό συμβαίνει δυστυχώς μόνο στο τελευταίο τρίτο της έκθεσης –τα άλλα δύο τρίτα είναι αφιερωμένα σε παραστάσεις από την κλασική αρχαιότητα ως και τον 19ο αιώνα. Ομως και αυτό που απομένει αρκεί για να αποζημιώσει την περιέργεια των επισκεπτών.
Αυτό αφορά κυρίως τα εκθέματα, που χωρίς να έχουν ίχνος πορνογραφίας είναι όντως σκανδαλοθηρικά. Παράδειγμα, ο πίνακας των Γάλλων Πιέρ & Ζιγ «Vive la France!» («Ζήτω η Γαλλία!») που κοσμεί και την αφίσα της έκθεσης. Η πέτρα του σκανδάλου είναι τρεις ποδοσφαιριστές στο κέντρο ενός κατάμεστου από φιλάθλους γηπέδου, που ποζάρουν στον φακό ντυμένοι μόνο με κάλτσες και παπούτσια. Η ανάρτησή του σε εκατοντάδες σημεία της πόλης προκάλεσε ένα κύμα διαμαρτυρίας σεμνότυφων πολιτών το οποίο εξελίχθηκε στο μουτζούρωμα και στο… σχίσιμο των γεννητικών οργάνων των ποδοσφαιριστών. Οι διοργανωτές αναγκάστηκαν έτσι να τα καλύψουν με κομμάτια χαρτιού. Αλλά ουδέν κακόν αμιγές καλού: ο θόρυβος που δημιουργήθηκε ήταν η καλύτερη διαφήμιση για την έκθεση –ο αριθμός των επισκεπτών της σπάει κάθε προηγούμενο ρεκόρ στη Βιέννη.
Ενα τμήμα της έκθεσης είναι αφιερωμένο στην κατάχρηση του γυμνού σώματος από τον εθνικοσοσιαλισμό που είχε ως στόχο την προβολή της σωματικής ανωτερότητας της άριας φυλής. Δυστυχώς όμως δεν επεκτείνεται στο γενικότερο φαινόμενο της «πολιτικής του σώματος» από το 1850 και μετά, όπως την αναλύει ο Μισέλ Φουκό, η οποία αποβλέπει όχι μόνο στην υγειονομική (μέσω των ασφαλιστικών ταμείων) χειραγώγησή του εκ μέρους του κράτους, αλλά και στην αισθητική και αισθησιακή –μέσω της πριμοδότησης ελεγχόμενων προτύπων ομορφιάς και ερωτισμού.
Η έκθεση, σπάζοντας ταμπού χιλιετιών, αποκαλύπτει με όλους τους κανόνες της τέχνης τα πιο απόκρυφα μυστικά του ανδρικού σώματος. Είναι όμως αμφίβολο αν αυτά ελκύουν τους θεατές περισσότερο από ένα άλλο, οικείο τους γυμνό: το πρόσωπο. Το κομμάτι εκείνο του ανθρώπου, που ίσως επειδή είναι μόνιμα ακάλυπτο και απροστάτευτο, είναι και το πιο ερωτικό.
Θηριώδη μόρια και εξεγερμένοι Εσταυρωμένοι

Στη βιεννέζικη έκθεση την παράσταση κλέβουν έργα όπως:

  • Το «Φιλέτο» της Λουίζ Μπουρζουά, ένα υπερφυσικών διαστάσεων ανδρικό μόριο που κρέμεται από ένα τσιγκέλι στη μέση της αίθουσας –σαν ένα κομμάτι κρέας στο χασάπικο, μόνο πιο εκλεκτό από άλλα παρόμοια.
  • Η «Ανδρική συζήτηση», μια σειρά 46 φωτογραφιών του Μπορίς Μιχαΐλοφ, που δείχνει με απίστευτη τρυφερότητα το ερωτικό παιχνίδι μεταξύ δύο ανδρών στο κουπέ ενός τρένου.
  • Ο «Ανδρας σε κοστούμι από πολυέστερ» του Ρόμπερτ Μέιπλθορπ, από το άνοιγμα του παντελονιού του οποίου κρέμεται ένα θηριώδες πέος.
  • Ο «Αγιος Σεβαστιανός» του Αλφρέντ Κουρμέ, που δείχνει τον μάρτυρα της χριστιανοσύνης γυμνό από τη μέση και κάτω, με ένα σικ σκουφάκι και σε πόζα «δανδή» μπροστά σε μια βάρκα.
  • Ο «Εξεγερμένος Ιησούς» του Οτο Μιλ: ένας Εσταυρωμένος σκορπά τον πανικό με κλωτσιές και φτυσίματα στους στρατιώτες που τον φρουρούν γύρω από τον Σταυρό.
  • Το «Χωρίς τίτλο» των Ελμγκριν και Ντράσκγκετ, που δείχνει δυο γυμνούς νεαρούς από την αρχαία κλασική εποχή: έναν ποιμένα ντυμένο μόνο με ένα φανελάκι και έναν πολεμιστή με περικεφαλαία που φορά απλώς ένα σλιπάκι.
  • Το «Σχήμα της απουσίας» του Πάβελ Αλτχάμερ: το πουκάμισο και το παντελόνι του καλλιτέχνη που κρέμονται άδεια στον τοίχο υπαινισσόμενα το αθέατο γυμνό κορμί του.

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ