«Η δράση δεν πηγάζει από τη σκέψη, αλλά από την ετοιμότητα για ανάληψη ευθύνης» υποστήριζε ο γερμανός θεολόγος Ντίτριχ Μπονχέφερ που έγινε παγκοσμίως γνωστός για τα κηρύγματά του κατά του ναζιστικού καθεστώτος, τα οποία και του στοίχισαν τη ζωή λίγο πριν από τη λήξη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου.
Η έλλειψη ετοιμότητας για ανάληψη ευθύνης αποτελεί ουσιαστικά το βασικό θέμα του εφετινού Παγκόσμιου Οικονομικού Φόρουμ, το οποίο θα πραγματοποιηθεί από τις 23 ως τις 27 Ιανουαρίου στο Νταβός της Ελβετίας. Είναι χαρακτηριστικό ότι οι θεματικές ενότητες του εφετινού φόρουμ είναι εστιασμένες στη «σκοτεινή πλευρά» της παγκόσμιας αλληλεξάρτησης και στο αν και κατά πόσο η διεθνής κοινότητα μπορεί να είναι προετοιμασμένη για αναπάντεχα γεγονότα ή βίαιες κρίσεις που πλήττουν την εμπιστοσύνη και επιβραδύνουν την παγκόσμια οικονομία. Δηλαδή, τα ίδια και τα ίδια…
Αν κάποιος συγκρίνει την ατζέντα του Παγκόσμιου Οικονομικού Φόρουμ για το 2013 με αυτές του 2008 και, κυρίως, του 2009 (που είχε τίτλο «Διαμορφώνοντας τον κόσμο μετά την κρίση»), θα διαπιστώσει πως οι ηγέτες των ανεπτυγμένων οικονομιών και οι χαράσσοντες τη διεθνή οικονομική πολιτική μάλλον δεν κατάλαβαν και πολλά, τόσο από την κρίση των ενυπόθηκων δανείων το 2008 όσο και από την ευρωπαϊκή κρίση χρέους και τις τραπεζικές διασώσεις στην ΕΕ το τελευταίο έτος.
Το αποτέλεσμα είναι ότι ακόμη ένα Οικονομικό Φόρουμ θα επικεντρωθεί στο να προβλέψει το κοντινό μέλλον με βάση μαθηματικά πρότυπα και πολιτικές αναλύσεις, παραβλέποντας τις παρούσες αδυναμίες και τις παρενέργειες του νεοφιλελεύθερου οικονομικού μοντέλου στις κοινωνίες και στη ζωή των ανθρώπων. Το Νταβός 2013 θα είναι αδιάφορο γιατί οι ηγέτες των ισχυρών οικονομιών παραμένουν απρόθυμοι να προχωρήσουν σε ριζικές αλλαγές στο υφιστάμενο θεσμικό πλαίσιο, που έδωσε − και εξακολουθεί να δίνει − μια άκρατη και επικίνδυνη ελευθερία στις αγορές εις βάρος των κοινωνιών. Παράλληλα, αδυνατούν να οριοθετήσουν τις ίδιες τους τις πολιτικές, ώστε να μην αποσταθεροποιούν το σύνολο της παγκόσμιας οικονομίας. Ετσι, το πιο πιθανό είναι το 2015 να ασχολούμαστε με τις γενεσιουργές αιτίες άλλης μιας, μεγαλύτερης, οικονομικής κρίσης και να αναρωτιόμαστε τι δεν πήγε καλά τα χρόνια που πέρασαν.
Ωστόσο, εν αντιθέσει με τις παγκόσμιες πολιτικές ελίτ, κάποιοι ανέγνωσαν εγκαίρως και με ακρίβεια τα σημεία των καιρών. Τον Απρίλιο του 2009 ο Νασίμ Νίκολας Ταλέμπ, ο συγγραφέας του «Μαύρου κύκνου», είχε αρθρογραφήσει στους «Financial Times» («Ten principles for a Black Swan-proof world») τασσόμενος υπέρ ριζικών ανατροπών στο χρηματοοικονομικό σύστημα. Μεταξύ άλλων, στο 700 λέξεων (!) άρθρο του υποστήριζε:
✱ «Οχι στην κοινωνικοποίηση των ζημιών και στην ιδιωτικοποίηση των κερδών. Ο,τι χρειάζεται να διασωθεί θα πρέπει να κρατικοποιείται, ενώ ό,τι δεν χρειάζεται διάσωση θα πρέπει να είναι ελεύθερο, μικρό και με τα ρίσκα του. Καταφέραμε να συνδυάσουμε τα χειρότερα του καπιταλισμού και του σοσιαλισμού».
✱ «Σε όσους οδηγούσαν σχολικά με τα μάτια δεμένα (και τράκαραν) δεν θα πρέπει να ξαναδοθεί ποτέ καινούργιο λεωφορείο. Το οικονομικό κατεστημένο έχασε κάθε νομιμοποίηση μετά την αποτυχία του συστήματος. Είναι ανεύθυνο και κουτό να βασιζόμαστε στην ικανότητα αυτών των ειδικών για να μας βγάλουν από αυτά τα χάλια. Καλύτερα να βρούμε τους έξυπνους ανθρώπους των οποίων τα χέρια είναι καθαρά».
✱ «Η αύξηση του χρέους παράγει ανεξέ-λεγκτους και επικίνδυνους στροβιλισμούς και δεν αφήνει περιθώρια για λάθη. Ο καπιταλισμός δεν μπορεί να αποφύγει τις πλάνες και τις φούσκες: οι χρηματιστηριακές φούσκες έχουν αποδειχτεί ήπιες, ενώ αυτές του χρέους επώδυνες».
✱ «Τα σύνθετα χρηματοοικονομικά παράγωγα θα πρέπει να απαγορευτούν, καθώς κανένας δεν τα καταλαβαίνει και ελάχιστοι έχουν την οξυδέρκεια να τα αντιληφθούν. Οι πολίτες θα πρέπει να προστατευτούν από τον εαυτό τους, από τραπεζίτες που τους πουλούν προϊόντα αντιστάθμισης κινδύνου και από μωρόπιστους δημόσιους λειτουργούς που ακούν τους θεωρητικούς οικονομολόγους».
✱ «Μόνο οι πυραμίδες χρειάζεται να βασιστούν στην εμπιστοσύνη. Οι κυβερνήσεις δεν θα πρέπει ποτέ να αποκαθιστούν την εμπιστοσύνη. Οι αλληλοδιαδεχόμενες φήμες είναι προϊόντα σύνθετων συστημάτων. Οι κυβερνήσεις δεν μπορούν να σταματήσουν τις φήμες. Απλώς, πρέπει να είμαστε ικανοί να αψηφούμε τις φήμες, να παραμένουμε στιβαροί ενώπιόν τους».
Το κείμενο του Ταλέμπ, τρία χρόνια μετά τη συγγραφή του, είναι ακόμη πιο επίκαιρο. Αρκεί να υπάρχει η διάθεση αποδοχής του. Ο αμερικανός ψυχολόγος Στάνλεϊ Μίλγκραμ είχε δηλώσει πως «η εξαφάνιση της αίσθησης ευθύνης είναι η πιο απροσδόκητη συνέπεια της υποταγής στην εξουσία». Μάλλον οι μετέχοντες στο Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ – εκ των οποίων έκαστος θα δαπανήσει 50.000 ελβετικά φράγκα απλώς για να βρίσκεται εκεί – θα επιβεβαιώσουν για ακόμη μία φορά αυτή τη ρήση…
