Πρόκειται για τα πιο ισχυρά τείχη στην ιστορία του ανθρώπου, τα πιο ισχυρά τείχη τόσο στην κοινωνική μας ζωή όσο και στην προσωπική προσέγγιση του Κόσμου και, κυρίως, στον τρόπο σκέψης μας. Όχι, τα τείχη της άγνοιας είναι αλώσιμα, εύκολα πέφτουν από τις επινοήσεις της σκέψης και της γνώσης, από της επιστήμης τις τεχνικές και από της φιλοσοφίας τους στοχασμούς. Εκείνα τα τείχη που φαίνονται ότι μάς προστατεύουν, ενώ ουσιαστικά μάς παγιδεύουν και μάς αιχμαλωτίζουν, είναι τα τείχη της προκατάληψης.
Αλλά τι είναι προκατάληψη; Δυστυχώς δεν είναι μια συγκεκριμένη περιοχή στην κοινωνία και στη σκέψη του ανθρώπου. Δεν είναι η προκατάληψη του ενικού αριθμού, είναι οι προκαταλήψεις του πληθυντικού αριθμού. Απλώνονται σ’ όλο τον ουρανό της ύπαρξής μας. Είναι ένας ατέλειωτος γαλαξίας αλλά ένας ολοσκότεινος γαλαξίας. Απλώνονται παντού: στις γνώσεις μας, στις ιδέες μας, στην επιστήμη μας, στη φιλοσοφία μας, στο θρησκευτικό φαινόμενο, στις λειτουργίες της κοινωνίας μας, στην καθημερινή μας ζωή, στον προσωπικό μας στοχασμό. Γίνεται τελικά ένας τρόπος θέασης της ζωής μας και του εαυτού μας, αδιόρατος αλλά πανίσχυρος τρόπος στρεβλής σύλληψης της πραγματικότητας.
Συνήθως οχυρωνόμαστε στα τείχη τους για να υπερασπιστούμε τις αδυναμίες μας, για να στηρίξουμε τις αβεβαιότητες μας, για να κρυφτούμε από το φως της διαρκούς αναζήτησης και της έρευνας, για να μην υπηρετήσουμε τους σκοπούς της αλήθειας. Συνήθως ομαδοποιούμαστε για να νομιμοποιήσουμε τη σκιά των προκαταλήψεων στη διαρκή διέγερση της σκέψης μας, για να εφησυχάσουμε από την εγγενή ανησυχία της συνείδησής μας. Και η ομαδοποίηση δημιουργεί μια ισχυρή κρούστα κατασκευασμένης επινόησης της πραγματικότητας, που σπάνια τη θραύουμε για να δούμε αυτή καθ’ εαυτή την πραγματικότητα.
Και φτιάχνονται ομάδες οπαδών ευρείες, ομάδες περιφραγμένες, ομάδες με τίτλους και σύμβολα, ομάδες ανθρώπων στην πολιτική, στη θρησκεία, στην ιδεολογία, στο ποδόσφαιρο, στα κόμματα, ακόμα και στα φιλοσοφικά και στα επιστημονικά ρεύματα. Φτιάχνονται και αγέλες μικρές, στις παρέες μας και στις συζητήσεις μας, αγέλες για να εκφράζονται και οι στενές προσωπικές μας απόψεις, για να οργανώνουμε τη ζωή μας με ασφάλεια, για να αντλούμε δύναμη επιχειρημάτων και στάσεων ζωής από τις «συμφωνημένες» στο έδαφος των προκαταλήψεων αντιλήψεις μας. Αλλά δεν είναι μόνο τα ισχυρά τείχη των προκαταλήψεων, είναι και οι εκτεταμένες χαράδρες που χαρακώνουν και βαθαίνουν τα σύνορα των προκαταλήψεων.
Γιατί οι προκαταλήψεις δημιουργούν διαρκώς άλλες προκαταλήψεις, γιατί οι προκαταλήψεις δεν καταπολεμούνται από άλλες προκαταλήψεις. Και δεν έχει καμιά σημασία αν οι προκαταλήψεις δεν συμφωνούν και εμφανίζονται αντιτιθέμενες, στην πραγματικότητα αλληλοτροφοδοτούνται και αλληλοπαράγονται, στην πραγματικότητα αποτελούν τον ίδιο κόσμο, τον κόσμο των πολλαπλών τειχών, τον κόσμο των θεόκλειστων οριζόντων ή, πιο ορθά, των μη οριζόντων.
Και είναι αυτός ο τόπος των προκαταλήψεων τόπος καταδυνάστευσης του ορθολογισμού και της συνεννόησης, τόπος που εγκιβωτίζει την ελευθερία της σκέψης και στομώνει το στοχασμό, τόπος όπου ανθίζει μόνο η ψυχολογία του φόβου, του φόβου για τον άλλον, του φόβου για το διαφορετικό. Οι προκαταλήψεις είναι οι νέες μυθολογίες, οι οποίες δεν τείνουν, όπως οι παλιές, προς τα φωτεινά πεδία του ορθολογισμού, αλλά οδηγούν σε διαρκώς όλο και πιο νέες οχυρώσεις και σε πιο σκοτεινούς ανορθολογισμούς. Η καθημερινή μας ζωή διατρέχεται από προκαταλήψεις που δεν βοηθούν στην οργάνωση της κοινωνίας και, το πιο σημαντικό, εμποδίζουν την κοινωνική πρόοδο.
Γιατί άραγε δεν έχει ψηφίσει ποτέ ένας βουλευτής της συντηρητικής παράταξης ή της αριστεράς κάποιο νομοσχέδιο της κεντροαριστεράς ή το αντίστροφο σε οποιαδήποτε συνδυασμό ή, έστω, να συμβεί μια τέτοια κίνηση μεταξύ των κομμάτων της αριστεράς; Είναι τόσο αβυσσαλέες οι διαφορές και ποτέ δεν έτυχε; Σαφώς όχι. Αλλά οποία αισχύνη θα ακολουθούσε αυτόν τον βουλευτή που όχι μόνο βγήκε έξω από το στρατόπεδό του, αλλά έμεινε έστω και για λίγο στο απέναντι στρατόπεδο… Τώρα βέβαια που η κρίση της φτώχειας επέπεσε βαριά και εκτεταμένα επί της ελληνικής κοινωνίας, αναγκάστηκαν να μολύνουν τα ιερά και τα όσια των τειχών των κομματικών προκαταλήψεων.
Αλλά μάλλον είναι αργά. Γιατί οι θρησκείες ανά τον κόσμο δεν μετασχηματίζουν την επιμέρους κοσμοθεωρία τους σε καθολική κοσμοθεωρία αγάπης – που υποτίθεται ότι πρεσβεύουν-, αλλά αντίθετα προωθούν τον προσηλυτισμό, την επέκτασή τους ή, το πιο οδυνηρό, το μίσος εναντίον των «αλλόδοξων»; Γιατί άραγε δεν μπορούν να συνευρεθούν στο ίδιο γήπεδο οι οπαδοί της κόκκινης ομάδας με τους οπαδούς της πράσινης ομάδας; Πόσο δύσκολο είναι άραγε να δεχθείς ότι μπορεί να χάσει η ομάδα σου και να βλέπεις τους αντίπαλους να πανηγυρίζουν; Γιατί δεν λύνονται τόσα και τόσα προβλήματα στις διάφορες περιοχές της χώρας λόγω των πανίσχυρων προκαταλήψεων της «άλφα» πόλης εναντίον της «βήτα» και πάει λέγοντας; Κάπως έτσι γίνεται και όλες οι πόλεις θέλουν πανεπιστήμιο (ή έστω Τ.Ε.Ι.), νοσοκομείο, αστυνομία, δικαστήριο αλλά ποτέ Χ.Υ.Τ.Α ή μονάδα απεξάρτησης ναρκομανών ή ακόμα και νοσοκομειακές μονάδες για καρκινοπαθή παιδιά. Κατά τα άλλα «φταίνε οι άλλοι», που η ελληνική κοινωνία δεν μπορεί να συνεννοηθεί για τα στοιχειώδη, να οργανώσει το δημόσιο βίο σε ορθολογικό πεδίο και να δημιουργήσει το δικό της μέλλον.
Θεωρώ ότι ο σαπροφυτισμός των προκαταλήψεων δεν δημιουργείται από έλλειψη κάποιας σχετικής γνώσης. Το πρόβλημα είναι πιο σοβαρό. Υπάρχει αδυναμία σκέψης, αδυναμία ορθολογικής σύλληψης της πραγματικότητας. Και όσο δεν κατανοούμε αυτή την αδυναμία μας, θα είμαστε οχυρωμένοι στα φρούριά μας και παγιδευμένοι στις νεομυθολογίες μας, χωρίς να μπορούμε να βγούμε σε πεδία προοπτικής, χωρίς να μπορούμε να δημιουργήσουμε ανοιχτές κοινωνίες.
anthologio.wordpress.com
