Οι βουλευτές της Χρυσής Αυγής και ο πρόεδρός της δεν έχουν ενδοιασμό να δηλώνουν δημόσια ότι η Χρυσή Αυγή είναι εθνικιστικό κόμμα. Στη συζήτηση του προϋπολογισμού μάλιστα ο κύριος Μιχαλολιάκος έθεσε το υποθετικό δίλημμα «ελεύθερη Ελλάδα-Ευρώπη» και δήλωσε ότι οι Έλληνες εθνικιστές τοποθετούνται υπέρ της Ελλάδας. Το γεγονός ότι ο φασισμός και ο ναζισμός είναι εθνικιστικές ιδεολογίες δεν αρκούν για να αποθαρρύνουν τους Έλληνες πολίτες από την ταύτιση με τις θέσεις της Χρυσής Αυγής η οποία φαίνεται να έχει καταφέρει να απενοχοποιήσει τον όρο «εθνικισμός». Ας δούμε λοιπόν τι σημαίνει επί της ουσίας εθνικιστική θέση υπέρ της Ελλάδας.
Στη συνείδηση πολλών ανθρώπων ο εθνικισμός είναι απλά μία μορφή πατριωτισμού. Η αγάπη για την πατρίδα μάλιστα είναι κάτι που εξυμνείται από τα παιδικά μας χρόνια και είναι υπεύθυνη για τις πιο χρυσές σελίδες της Ελληνικής Ιστορίας όπως είναι, μεταξύ άλλων, τα ιστορικά γεγονότα που γιορτάζουμε στις δύο εθνικές επετείους μας. Η γενναιότητα, η αυτοθυσία, η ανιδιοτέλεια είναι αξίες που είναι άρρηκτα συνδεδεμένες με τις μεγαλύτερες μάχες του έθνους μας.
Θα μπορούσαμε να πούμε ότι η αγάπη για το έθνος μας έχει να κάνει με την αγάπη για τη Δημοκρατία, για τον Ολυμπισμό, για τη Φιλοσοφία, για το Θέατρο, για την Ελευθερία και για όλες τις αξίες που φαίνεται να έχουμε αναδείξει με τη συλλογική μας συμπεριφορά και, σε κάποιες περιπτώσεις, κληροδοτήσει στην ανθρωπότητα.
Υπέρμετρη αγάπη για το έθνος λοιπόν θα μπορούσε να σημαίνει υπέρμετρη αγάπη για αυτές τις αξίες. Δεν είναι όμως έτσι τα πράγματα.
Πολύ γνωστά πειράματα στο χώρο της κοινωνικής ψυχολογίας έχουν δείξει ότι η ένταξη σε μία ομάδα, ακόμα και αν γίνεται με πλήρως τυχαίο τρόπο, δημιουργεί εύνοια προς την ομάδα ένταξης και αρνητική στάση προς τις υπόλοιπες ομάδες. Δεν είναι απαραίτητα η αποδοχή και ο ενστερνισμός των αξιών και της ταυτότητας ενός έθνους που παράγει την αγάπη για το έθνος, αλλά συνήθως η ανάγκη του ατόμου να νιώσει καλά για τον εαυτό του, να προστατέψει την αυτοεκτίμησή του και να προάγει το συμφέρον του. Στα πλαίσια αυτής της ανάγκης, η αντίληψη του ατόμου στρεβλώνεται ώστε να βλέπει θετικά τη δική του ομάδα και αρνητικά τις υπόλοιπες.
Ο ελληνικός εθνικισμός δεν πηγάζει από την αγάπη για την Ελλάδα ως φορέα της δημοκρατίας ή της ελευθερίας, αλλά από την αγάπη για την Ελλάδα ως εκφραστή της ταυτότητάς μας. Η ουσία δεν είναι να προστατευτεί η δημοκρατία ή ο ολυμπισμός, η ουσία είναι να νιώθουμε καλά ως Έλληνες. Στη συζήτηση του προϋπολογισμού ο κύριος Μιχαλολιάκος δήλωσε ότι αν τεθεί το δίλημμα «ελεύθερη Ελλάδα-Ευρώπη» θα διαλέξει Ελλάδα. Αυτό που δεν μας λέει όμως είναι ότι στο δίλημμα «Ελλάδα-Ελευθερία», στο δίλημμα «Ελλάδα-Δημοκρατία» ή στο δίλημμα «Ελλάδα-Ειρήνη», αν τεθούν αυτά τα διλήμματα, πάλι Ελλάδα θα επιλέξει. Η πρόσφατη μάλιστα αντιμετώπιση της δασκάλας στο Νυδρί Λευκάδος απαντά «Ελλάδα» στο δίλημμα «Ελλάδα-Ισότητα». Η Ελλάδα δεν είναι σε αυτή την περίπτωση ένα ύψιστο ιδανικό που εμπεριέχει αξίες που αγαπάμε, είναι ένας φορέας ταυτότητας που μας κάνει να νιώθουμε καλά για τον εαυτό μας και πρέπει να προστατευτεί με κάθε κόστος.
Δεν είναι τυχαίο ότι ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος έλαβε χώρα μετά από την ανάδειξη εθνικιστικών ιδεολογιών όπως ο ναζισμός και ο φασισμός. Όταν έχει να επιλέξει ανάμεσα στην προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, την ελευθερία, τον πολιτισμό ή την ειρήνη και το «ιδεώδες του έθνους» ο εθνικισμός επιλέγει το έθνος. Για να υποστηρίξουν το έθνος τους λοιπόν, οι εθνικιστές πάσης φύσεως έχουν κατά καιρούς επιτεθεί σε μετανάστες, έχουν υποστηρίξει δικτατορίες, έχουν κάψει βιβλία, έχουν επιδιώξει τον πόλεμο.
Μία πολύ απλή λύση που μπορεί να προωθήσει την ομόνοια μεταξύ εθνών είναι να υπάρξουν υπέρτερες ταυτότητες που θα συμπεριλάβουν τις υπόλοιπες μεμονωμένες εθνικές ταυτότητες. Η πιο θεμελιώδης ίσως είναι η ταυτότητα του «Ανθρώπου». Αλλά και η ταυτότητα του «Ευρωπαίου» έχει καταφέρει να προάγει τη συνεργασία μεταξύ των ευρωπαϊκών χωρών και έχει καταφέρει να καταπραΰνει τις συγκρούσεις μεταξύ τους. Δεν υπάρχει πλήρης ταύτιση και αρμονία βέβαια αλλά σίγουρα η απουσία πολέμου αποτελεί μία θετική εξέλιξη. Με όλα τα προβλήματα που το συνοδεύουν, το εγχείρημα της Ευρωπαϊκής ενοποίησης στοχεύει πιο ψηλά από την απλή απουσία του πολέμου και αποβλέπει στην αλληλεγγύη και τη συνεργασία.
Η θέση της Ελλάδας στην Ευρώπη εμπεριέχει αναμφισβήτητα στοιχεία σύγκρουσης, ιδιοτελών συμφερόντων και ανταγωνισμού εκ μέρους των μεμονωμένων ευρωπαϊκών χωρών. Στο δίλημμα Ελλάδα-Ευρώπη όμως, όπως συχνά τίθεται, τουλάχιστον γνώμονάς μας ας μην είναι ο στείρος εθνικισμός που θέτει απώτατο στόχο να νιώθουμε καλά ως Έλληνες αλλά ο γνήσιος πατριωτισμός που ξέρει να αναγνωρίζει και να αγαπά την ειρήνη, τη δικαιοσύνη, την ελευθερία και τη δημοκρατία.
Ο Δρ. Αλέξιος Αρβανίτης διδάσκει Κοινωνική Ψυχολογία στο Οικονομικό Κολλέγιο Αθηνών
