1. Μια «αποενοχοποιητική» φράση πρώτα: Ο,τι είχα (εγώ ο έσχατος) να ‘πώ για την Κρίση (άν υποθέσομε πως είχαν κάποιαν αξία) τα έγραφα τα περασμένα 30 χρόνια σ’ αυτήν εδώ τη στήλη. Τώρα; Τώρα εγώ θα λέω άλλα –που ίσως να ενδιαφέρουν μερικούς συμπολίτες μας, και τα οποία πάντως δέν θα είναι και άσχετα με τις ουσιωδέστερες αιτίες που προκάλεσαν την (τάχα οικονομική) Κρίση.
Λοιπόν, άς πάμε λίγο και σ’ αυτό που πάμπολλοι απο μάς (σε πλείστες περιόδους της ζωής μας) παραπονιόμαστε «νοιώθω λίγο σκόρπιος, μια αίσθηση αποπροσανατολισμού –έχω ασαφείς στόχους ίσως», ή (με πιό λόγια διατύπωση) «θά ‘θελα νά ‘βρω ενα νόημα στον βίο μου». Εννοείται πως ο καθένας-μας κατα διαστήματα μπορεί να διαθέτει επιμέρους στόχους –και μάλιστα τόσο ισχυρούς, ώστε να τους αφοσιώνεται και να τους καθιστά άξονες ενοποιητικούς του βίου του. Τέτοιοι επιμέρους στόχοι μπορεί να είναι: μια δημιουργική οικονομική δραστηριότητα, ένα μαθησιακό ή ερευνητικό πάθος, μια γερή καλλιτεχνική επίδοση, ένα άθλημα ή η αφιέρωση στην αγάπη και την υπηρέτηση του Αλλου –αυτός κι αν είναι στόχος καίριος και βιωματικά αποδοτικότατος. Μα, θα πείτε, δίνουν ετούτοι οι μικροί στόχοι «νόημα» στη ζωή;
2. Γιά να ιδούμε όμως τί θα ‘πεί νοηματοδότηση: «Πρόσδοση νοήματος (λογικής συνοχής, δηλαδή) στον βίο, χάρις σε κάτι που έχω ολόψυχα αποδεχθεί –τόσο ώστε να γίνει στόχος μου». Μ’ αυτόν τον ορισμό, οι συνάνθρωποί-μας που έχουν αφοσιωθεί σ’ έναν απ’ τους επιμέρους στόχους που αναφέραμε έχουν πράγματι νοηματοδοτήσει τη ζωή τους. Πόθεν λοιπόν η αντίρρησή σας; Υποπτεύομαι την απάντηση: Θα θέλαμε ο στόχος να είναι πολύ ευρύτερος, πολύ διαρκέστερος –και ειδυνατόν να είναι κοινός για ενα σύνολο ανθρώπων. Παραδεχθείτε όμως οτι μια τέτοια μαξιμαλιστική στοχοθεσία δέν περιγράφει τις διαποικιλμένες ανάγκες του μέσου ανθρώπου, αλλα είναι απλώς μια σύλληψη του θεωρητικού νού –του οποίου είναι γνωστή η τάση για «γενικότητες», αντί για πραγματικότητες…
Δέν αποκλείεται βέβαια πλατύτεροι στόχοι να αυξάνουν και την προσδοκώμενη ολβιότητα. Αλλά δέν μπορούμε να πεδικλώνομε άλλο τον Ανθρωπο με τα θεωρητικά-μας σχήματα. (Αρκετά έχει υποφέρει ώς σήμερα απ’ τις ιδεοληπτικές μεγαλομανίες των Καθοδηγητών.) Ας βοηθήσομε μόνο να μυηθούν όλο και περισσότεροι νέοι συμπολίτες-μας στην υποστασιακή σημασία που έχει κάθε Νοηματοδότηση…
3. Δυνητικώς, μια τέτοια ισχυρή νοηματοδότηση θα μπορούσε να προσφέρει κι η Θρησκεία (αλλ’ όχι για όσους την χρησιμοποιούν ως δεισιδαιμονία ή μπαμπούλα υποχρεώσεων· ετούτα τα τερτίπια δέν νοηματοδοτούν βίον): Πράγματι, (i) η ύπαρξη ενος Θεού καθεαυτήν συνιστά υπόδειγμα ψυχολογικής ενότητας και τάξης. (ii) Οι θρησκευτικής προελεύσεως κανόνες κοινωνικού βίου, εκφράζοντας τη βούληση ενος Πατέρα, γίνονται στόχος ευγενέστατος. (iii) Η Κοινότητα των ομοπίστων (η ζωή εν Εκκλησία) μπορεί να εμπνέει πολλαπλώς. Ενώ (iv) η μετά θάνατον αναμονή μιας ευλογημένης για τους δικαίους συνέχειας συμπληρώνει ίσως τη Νοηματοδότηση. Επαναλαμβάνω όμως την υποψία-μου οτι μόνον μια μειονότητα οπαδών μιας πατρογονικής θρησκείας ενδέχεται να απολαμβάνουν αυτήν την σπουδαία νοηματοδότηση.
4. Επιθυμώ τώρα να θυμίσω οτι και η καλλιέργεια των τριών κατευθύνσεων του Είναι συνιστά εναν εκ φύσεως οντολογικόν Στόχο ο οποίος προσφέρει Νοηματοδότηση ρωμαλαίαν: α) Με την ενεργή Γνωσιακή έφεση προς τον αντικειμενικό κόσμο, νοιώθω μιαν αίσθηση συμπαντική ανακαλύπτοντας τη Δημιουργία –συν-μετέχοντας στο θαύμα του Κόσμου. β) Με την Ηθική ζωντανή σχέση-μου με τα έμβια όντα, απλώνω την Υπόστασή-μου στους Συνανθρώπους, καθρεφτίζομαι στα μάτια-τους (άρα υπάρχω)· και συν-μετέχοντας στον πόνο και στη χαρά-τους, απλώνω καταβολάδες του Είναι. γ) Με την Αισθητική μορφοποίηση του μέσα χάους-μου, «την βρίσκω» κυριολεκτικά.
Ετούτο το τριπλό όφελος του Είναι συνιστά την κατεξοχήν Αυτο-Εκπλήρωση (εξ ορισμού)· τί άλλο θα μπορούσε να νοηματοδοτήσει τον βίον αποδοτικότερα; Ακόμα κι η έμμονη καλλιέργεια μιάς μόνον απ’ αυτές τις Κατευθύνσεις θα μπορούσε να γίνει στύλος νοήματος του βίου –άσχετο άν (εξαιτίας της μονομέρειάς-της) δέν θα πετύχαινε την ίδια ολβιότητα Νοηματοδότησης.
Εδώ πάντως ενδέχεται να ακουσθεί άλλη μιά επιφύλαξη: Ναί, αλλα ετούτα όλα έχουν ενα εγγενές μειονέκτημα –σιγούν για τα μετά θάνατον (άρα χάνουν σε μέγεθος Νοήματος). Θα ‘πώ όμως οτι η παρηγοριά των μετά θάνατον ανταμοιβών δέν είναι βέβαιο οτι προσδίδει νόημα «δράσεων βίου». Εμένα περισσότερο μου μοιάζει με μιαν εισπρακτικού χαρακτήρα νοοτροπίαν περι του μέλλοντος, που δέν συνιστά άμεση νοηματοδότηση του παρόντος.
Πάντως («σε κάθε περίπτωση», που λέν κι οι μεταφραστές της καθαρεύουσας), ένα είναι βέβαιο: Οσο πιό σφιχτό Νόημα δίνει ο καθένας στον βίο του, τόσο πιό κρουστή γίνεται η στόφα της Κοινωνίας μας. Είθε.
Ο κ. Θεοδόσης Π. Τάσιος είναι ομότιμος καθηγητής του Εθνικού Μετσοβίου Πολυτεχνείου.
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ