Εφημερίδες που χορεύουν στον άνεμο

Φτερό στον άνεμο… Ετσι μοιάζει μια εγκατάσταση της Ανέτ Μεσαζέρ στο μουσείο Martin Gropius Bau του Βερολίνου. Κάτω, στο πάτωμα, ένας ανεμιστήρας. Και ακριβώς από πάνω του, σε ύψος περίπου τριών μέτρων, μια εφημερίδα κρεμασμένη από έναν γάντζο. Τα φύλλα της «χορεύουν» άγρια στον άνεμο. Ο θεατής δεν μπορεί να διαβάσει ούτε τον τίτλο της. Ομως το θέαμα μαγνητίζει το βλέμμα του περισσότερο και από το πιο συναρπαστικό άρθρο.

Τίποτε δεν είναι τόσο εφήμερο όσο μια εφημερίδα. Και τίποτε τόσο παλιό όσο το χθεσινό της φύλλο. Ηδη την επόμενη ημέρα έχει αρχειακή αξία. Και η μόνη δυνατότητα να παραμείνει επίκαιρο είναι η τέχνη. Για να επιζήσει πρέπει να μπει στο μουσείο, όχι στο αρχείο.

Η έκθεση «Art and Press: Τέχνη. Αλήθεια. Πραγματικότητα» στο Martin Gropius Bau δείχνει 56 τέτοιους «επιζήσαντες»-έργα τέχνης, που προέκυψαν από την καλλιτεχνική επεξεργασία των έντυπων κυρίως μέσων ενημέρωσης. Η επεξεργασία αυτή, που θέλει να δώσει πρόσθετο νόημα στην εφημερίδα, είναι διπλή. Η πρώτη γίνεται με την απλή αποδόμηση του υλικού «σώματος» του εντύπου. Οι μέθοδοι για αυτό είναι συχνά βάναυσες: σχίσιμο, πριόνισμα, κάρφωμα, συμπίεση, μουτζούρωμα, βάψιμο.

Το πιο «αθώο» παράδειγμα προς αυτή την κατεύθυνση είναι ένα έργο του Γιόζεφ Μπόις ο οποίος, έπειτα από έγκριση της εφημερίδας «Frankfurter Rundschau», έφερε τα πάνω κάτω σε μια έτοιμη σελίδα της, ζωγραφίζοντας και γράφοντας και διαγράφοντας κατά το δοκούν πάνω σε αυτήν.

Στον αντίποδα βρίσκονται οι λεγόμενες «καρφωμένες ουτοπίες» του Γκίντερ Ούκερ: εφημερίδες «πατικωμένες» με καρφιά. Κακό για την κατανόηση των κειμένων; Οχι οπωσδήποτε. «Τα καρφιά είναι για μένα ένα άλλο γλωσσικό μέσο, μια βερμπαλιστική διαδικασία» λέει ο ίδιος. Ο ρόλος τους μοιάζει με εκείνη των τελειών, που σταθεροποιούν τα νοήματα που βρίσκονται μεταξύ τους.

Εναν ενδιάμεσο ρόλο παίζουν τα «νεκρά αρχεία» του βέλγου καλλιτέχνη Ντένμαρκ, ο οποίος συμπιέζοντας μεγάλα περιοδικά όπως το «Newsweek» και το «Time» στο μέγεθος ενός μισού σπιρτόκουτου επιχειρεί να δείξει το κακό της υπερπληροφόρησης – του «overkill» σε πληροφορίες, σύμφωνα με τον ίδιο.

Ο θάνατος με τη μορφή σάκων με μαύρα κάρβουνα κυριαρχεί και στην εγκατάσταση του Γιάννη Κουνέλλη «Berlino 2012». Πάνω στους σάκους είναι στημένες μαύρες ραπτομηχανές από το 1870 και ανάμεσά τους εφημερίδες οι φωτογραφίες των οποίων είναι ραμμένες με επίσης μαύρο ύφασμα. Μαύρη μαυρίλα, φαινόμενο που, όπως λέει ο επιμελητής της έκθεσης Χανς-Γιόαχιμ Πέτερσεν, απειλεί όσο ποτέ άλλοτε να «ράψει», δηλαδή να αποκλείσει κάθε πρόσβαση της μνήμης προς το παρελθόν.

Η δεύτερη επεξεργασία ιχνηλατεί την «ψυχή», τα περιεχόμενα της εφημερίδας, με στόχο να φέρει στην επιφάνεια απροσδόκητες όψεις τους. Παράδειγμα, η «γκαλερί των εγκλημάτων» του Γάλλου Κριστιάν Μπολτάνσκι, μια σειρά φωτογραφιών από πρόσωπα που έπεσαν θύματα εγκληματικών επιθέσεων. Οι φωτογραφίες προέρχονται από την ισπανική εφημερίδα «El caso» η οποία εκδιδόταν την εποχή της φασιστικής δικτατορίας του Φράνκο και πουλούσε καθημερινώς ένα εκατομμύριο φύλλα δημοσιεύοντας αποκλειστικά ειδήσεις για εγκλήματα. Η υπερμεγέθυνση και η επίδειξη των φωτογραφιών, λέει ο καλλιτέχνης, εμποδίζουν τον δεύτερο θάνατο των θυμάτων: εκείνον που επιφέρει η λήθη.

Εντυπωσιακός είναι και ο «χώρος περίσκεψης» που έχει διαμορφώσει η Αμερικανίδα Μπάρμπαρα Κρούγκερ. Τα πάντα, τοίχοι, πάτωμα και ταβάνι, είναι καλυμμένα με ειδήσεις για τους εμιγκρέδες του Βερολίνου. Οι επισκέπτες δεν μπορούν να τις διαβάσουν εύκολα, και το λίγο όμως αρκεί για να υποκινήσει το ενδιαφέρον τους για την τύχη των ξένων στη γερμανική πρωτεύουσα.

Πιο έντονα πολιτικό είναι το «περίπτερο της περιέργειας» του Ιρανού Φαράντ Μοσίρι. Το έργο αποτελείται από δεκάδες χαλιά διαστάσεων 75Χ45 εκ., τα οποία κοσμούνται από τα εξώφυλλά περιοδικών όπως το «Elle», το «Marie Claire» και το «Vogue». Μόνο που τα χαλιά είναι σε πολλά σημεία πετσοκομμένα – ως ένδειξη της λογοκρισίας που επιβάλλει το θεοκρατικό καθεστώς των Αγιατολάχ στους lifestyle «πειρασμούς» των ξένων περιοδικών.

Οι εφημερίδες κρίνονται ενίοτε και από τις παραλείψεις τους. Σε μια τέτοια παραπέμπουν οι «σιδηρόβεργες» του Κινέζου Αϊ Βεϊβέι. Το φόντο είναι η κατάρρευση της οροφής ενός σχολείου ύστερα από έναν σεισμό στο Σιχουάν το 2008, που προκάλεσε τον θάνατο 1.000 και πλέον μαθητών. Οι κινεζικές εφημερίδες, λέει ο καλλιτέχνης, δεν έγραψαν λέξη, αποσειωπώντας το γεγονός ότι οι εργολάβοι και οι τοπικοί παράγοντες του κομμουνιστικού κόμματος δεν φρόντισαν να στερεώσουν επαρκώς την οροφή με τέτοιες σιδηρόβεργες. Ετσι, προσθέτει, έγιναν και οι ίδιες κομμάτι του σκανδάλου.

Η έκθεση ζει από τα παράδοξα. Το γεγονός ότι συνδιοργανώνεται από ένα ταμπλόιντ που δυσφημεί όσο κανένα άλλο τη δημοσιογραφία, το δεξιάς απόχρωσης «Bild-Zeitung», δεν μειώνει την αξία της. Μάλλον την εμπλουτίζει, προσθέτοντας σε αυτήν και ένα σύγχρονο παράδοξο.