ΤΟ ΒΗΜΑ – The Project Syndicate
Σύμφωνα με τον Βολταίρο, η ρωμαϊκή αυτοκρατορία έπεσε «επειδή όλα τα πράγματα πέφτουν». Είναι δύσκολο να αμφισβητήσουμε την αλήθεια αυτής της γενικής δήλωσης περί παρακμής: τίποτε δεν διαρκεί για πάντα. Αλλά δεν είναι και πολύ χρήσιμη. Σκεπτόμενοι, λόγου χάρη, για την αμερικανική ηγεμονία στον κόσμο σήμερα, θα ήταν ωραίο να ξέρουμε πότε θα παρακμάσει, και αν οι ΗΠΑ μπορούν να κάνουν κάτι για να αναβάλουν το αναπόφευκτο.
Τα βασικά γεγονότα είναι αδιαμφισβήτητα. Το Ηνωμένο Βασίλειο ήταν η κυρίαρχη οικονομική δύναμη στον κόσμο από την βιομηχανική επανάσταση στις αρχές του 19ου αιώνα. Αλλά έχασε την κυριαρχία του και σταδιακά παραγκωνίστηκε από τις ΗΠΑ, που τουλάχιστον από το 1945 και μετά είναι ο αδιαφιλονίκητος ηγέτης ανάμεσα στις οικονομίες της αγοράς.
Οι ΗΠΑ ξεπέρασαν το Ηνωμένο Βασίλειο ως προς την βιομηχανική παραγωγή ήδη από τα τέλη του 19ου αιώνα, αλλά αυτό δεν ήταν αρκετό για να αλλάξει η ισορροπία. Η οικονομική κυριαρχία άλλαξε μόνο όταν το Ηνωμένο Βασίλειο δημιούργησε μεγάλα ελλείμματα τρεχουσών συναλλαγών στη διάρκεια του Α’ και του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου – η χώρα αναγκάστηκε να υπερδανειστεί για να χρηματοδοτήσει την πολεμική της προσπάθεια, και οι εισαγωγές ήταν σημαντικά υψηλότερες από τις εξαγωγές. Το μεγαλύτερο μέρος των αποθεμάτων του κόσμου σε χρυσό κατέληξε στα χέρια των ΗΠΑ.
Αυτό υπονόμευσε τον ρόλο της βρετανικής στερλίνας διεθνώς και έφερε το αμερικανικό δολάριο στο προσκήνιο – ιδίως μετά τη σύνοδο του Μπρέτον Γουντς το 1944, στην οποία συμφωνήθηκε ότι οι χώρες θα κρατούν τα αποθεματικά τους σε δολάρια και σε χρυσό.
Πιο πρόσφατα, ήρθε η σειρά των αμερικανών να δημιουργήσουν μεγάλα ελλείμματα τρεχουσών συναλλαγών, αγοράζοντας περισσότερα από τον υπόλοιπο κόσμο από όσα κερδίζουν πουλώντας αγαθά και υπηρεσίες στο εξωτερικό. Από αυτή την άποψη, οι ΗΠΑ μοιάζουν καταδικασμένες να επαναλάβουν το σφάλμα των βρετανών.
Την ίδια στιγμή, το κατά κεφαλήν εισόδημα σε χώρες με αναπτυσσόμενη οικονομία έχει αυξηθεί – όπως και ο διεθνής ρόλος τους. Ιδίως η Κίνα έχει ακολουθήσει μια στρατηγική την τελευταία δεκαετία που περιλαμβάνει μεγάλα πλεονάσματα τρεχουσών συναλλαγών και αποθέματα σε συνάλλαγμα που φτάνουν σήμερα τα τρία τρισ. δολάρια. Κάποιοι μάλιστα πιστεύουν ότι η Κίνα έχει ήδη ξεπεράσει τις ΗΠΑ σε οικονομική κυριαρχία – αλλά δεν έχουμε συνειδητοποιήσει ακόμη αυτή τη νέα πραγματικότητα.
Η ιδέα είναι γοητευτική, αλλά υπάρχουν πολλά αδιευκρίνιστα σημεία. Για παράδειγμα, οι βρετανοί έπεσαν σε παρακμή επειδή η άνοδος των ΗΠΑ δεν μπορούσε να εμποδιστεί, ή λόγω προβλημάτων στο εσωτερικό της βρετανικής αυτοκρατορίας και στην πατρίδα;
Πριν από λίγα χρόνια, κάποιοι θεωρούσαν ότι η Ιαπωνία είχε ξεπεράσει τις ΗΠΑ. Υποτίθεται επίσης ότι και η Ευρώπη συναγωνιζόταν για την παγκόσμια οικονομική ηγεμονία. Σήμερα τέτοιοι ισχυρισμοί θα έμοιαζαν τερατώδεις. Και στις δύο περιπτώσεις, το πιστωτικό σύστημα ξέφυγε από τον έλεγχο, με πολύ μεγάλο δανεισμό προς τον ιδιωτικό τομέα στην Ιαπωνία της δεκαετίας του 1980 και υπερβολικό κρατικό δανεισμό στη διάρκεια της δεκαετίας του 2000 στην ευρωζώνη.
Ομοίως, παραμένει ασαφές αν η κινεζική ανάπτυξη θα συνεχιστεί με αυτούς τους ιλιγγιώδεις ρυθμούς. Οι σταθερές επενδύσεις στην Κίνα βρίσκονται κοντά στο 50% του ΑΕΠ – κάτι που πρέπει να είναι παγκόσμιο ρεκόρ. Η πίστωση στις κρατικές επιχειρήσεις και στα νοικοκυριά συνεχίζει να αυξάνεται με ταχείς ρυθμούς. Δεν είναι άλλη μια εκδοχή αυτού ακριβώς που εκτροχίασε την ιαπωνική ανάπτυξη;
Οι εξωτερικές προκλήσεις μπορούν να οδηγήσουν κάποια κράτη στην πτώση. Αλλά, πιο συχνά, τα μεγάλα προβλήματα είναι εσωτερικά – το καθεστώς δεν μπορεί να εγγυηθεί την ανάπτυξη, η νομιμότητά του σβήνει και ο κόσμος αρχίζει να κατευθύνεται προς τις εξόδους (ή τουλάχιστον να βγάζει έξω τα χρήματά του).
Αν οι ΗΠΑ πρόκειται να πέσουν στο εγγύς μέλλον, αυτό θα οφείλεται μάλλον στην απώλεια της κοινωνικής συνοχής και στη δυσλειτουργική πολιτική τους.
* Ο Σάιμον Τζόνσον είναι καθηγητής στο ΜΙΤ, πρώην επικεφαλής οικονομολόγος στο ΔΝΤ και συνιδρυτής του οικονομικού μπλογκ http: //BaselineScenario. com.
