Η τρομοκρατική επίθεση της 11ης Σεπτεμβρίου 2001 αποτέλεσε ένα παγκόσμιο γεγονός. Ο χαρακτηρισμός αυτός βασίζεται αφενός στην παγκόσμια εμβέλεια της μιντιακής προβολής του γεγονότος και αφετέρου στις ευρείες, όσο και ετερογενείς, επιπτώσεις της επίθεσης στις ζωές εκατομμυρίων ανθρώπων σε διάφορα και απομακρυσμένα σημεία του πλανήτη. Αν και παγκόσμιο γεγονός, η τρομοκρατική επίθεση της 11ης Σεπτεμβρίου βιώθηκε σε διαφορετικά μέρη του πλανήτη με διαφορετικούς τρόπους. Εύκολα θα θυμηθούμε τη συγκλονιστική αντιπαράθεση στους δέκτες μας εικόνων θρήνου (στις ΗΠΑ) αλλά και πανηγυρισμών (σε χώρες της Μέσης Ανατολής) κατά τις πρώτες κιόλας ώρες που ακολούθησαν την κατάρρευση των Δίδυμων Πύργων της Νέας Υόρκης.
Σήμερα, δέκα χρόνια μετά, η ετερογένεια του βιώματος της 11ης Σεπτεμβρίου είναι ακόμη βαθύτερη και η αποτίμησή της ακόμη πολυπλοκότερη. Και αυτό γιατί καθώς καλούμαστε να αναλογιστούμε τις ημέρες του Σεπτέμβρη του 2001 αναγκαζόμαστε παράλληλα να αναστοχαστούμε αυτή τη δεκαετία που πέρασε.
Η συγκρότηση της μνήμης της τρομοκρατικής επίθεσης και η επετειακή ανάκληση των γεγονότων σήμερα προϋποθέτουν μια συνολική αντίληψη των γεγονότων που ακολούθησαν και που συνδέονται με τον έναν ή τον άλλο τρόπο με τα γεγονότα εκείνης της ημέρας.
Στην παρούσα συγκυρία αυτός ο αναστοχασμός είναι πολύ δύσκολος αλλά και ιδιαίτερος. Κάθε αποτίμηση της δεκαετίας που πέρασε προσδιορίζεται αναπόφευκτα από τη γενικευμένη πια αίσθηση κρίσης, παρακμής αλλά και φόβου για το μέλλον που διακατέχει τους ανθρώπους τόσο στον αναπτυγμένο οικονομικά κόσμο όσο και αλλού.
Είναι αδύνατο σήμερα να αναστοχαστούμε την 11η Σεπτεμβρίου και τη δεκαετία που πέρασε έξω από το εννοιακό, πολιτικό και οικονομικό πλαίσιο αναφοράς που ορίζεται από τις συνθήκες της βαθιάς κρίσης που βιώνουμε.
Ως παγκόσμιο γεγονός, η τρομοκρατική επίθεση στις ΗΠΑ είχε μια ιδιαίτερα μακρά διάρκεια. Πολλοί αναλυτές- ιδιαίτερα στην αντίπερα όχθη του Ατλαντικού- έχουν θεωρήσει πραγματικό, αλλά και συμβολικό, τέλος του γεγονότος την επιχείρηση «Τζερόνιμο» που έλαβε χώρα τον περασμένο Απρίλιο καταλήγοντας στην εκτέλεση του Οσάμα μπιν Λάντεν στο κρησφύγετό του στο Πακιστάν. Στο διάστημα που μεσολάβησε συνέβησαν πολλά που άλλαξαν σε μεγάλο βαθμό τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβανόμασταν μέχρι πρότινος τόσο τις διεθνείς σχέσεις και το δίκαιο όσο και τα ηθικοπολιτικά χαρακτηριστικά των δυτικών δημοκρατικών κοινωνιών. Πόλεμοι και ανατροπές ξένων κυβερνήσεων με ένοπλα μέσα, δημιουργία στρατοπέδων κράτησης και βασανισμού στις παρυφές της νομιμότητας των εθνικών κυριαρχιών, καινοφανείς μορφές «νομιμοποίησης» της βίας στο όνομα του πολέμου κατά της τρομοκρατίας ή του θρησκευτικού πολέμου ενάντια στη Δύση αντίστοιχα, ανατροπή καθεστώτων στη Μέση Ανατολή στον ισλαμικό κόσμο αλλά και οικονομική εξαθλίωση και φυσική εξόντωση μέσω της φτώχειας και του υποσιτισμού μεγάλων τμημάτων πληθυσμού σε χώρες της Αφρικής, της Λατινικής Αμερικής και αλλού.
Το κυνήγι της τρομοκρατίας και των τρομοκρατών εξελίχθηκε σταδιακά σε μια ιδιαίτερα πολυδάπανη και μακροχρόνια διαδικασία.
Δεν είναι λίγοι οι πολιτικοί αναλυτές σήμερα που υποστηρίζουν ότι οι πολεμικές εκστρατείες των ΗΠΑ είχαν ως αποτέλεσμα τον κρατικό υπερδανεισμό και συνετέλεσαν έτσι σημαντικά στη δημοσιονομική και ευρύτερη οικονομική κρίση στην οποία βυθίζονται όλο και περισσότερο τόσο οι ΗΠΑ όσο και οι χώρες της ευρωζώνης.
Οι ιστορικοί του μέλλοντος σίγουρα θα αναζητήσουν μέσω της έρευνάς τους ποικίλους και ίσως όχι τόσο εμφανείς σε εμάς συσχετισμούς μεταξύ των γεγονότων της 11ης Σεπτεμβρίου και της κυριολεκτικής μεταμόρφωσης που υφίστανται σήμερα οι δυτικές κοινωνίες. Η ιστορική έρευνα ίσως να καταδείξει μελλοντικά τον τρόπο με τον οποίο η τρομοκρατία συνέβαλε στη μετάβαση από το κράτος πρόνοιας στο κράτος επιτηρητή της εφαρμογής των όρων και των απαιτήσεων μιας απροσδιόριστης και ανεξέλεγκτης παγκόσμιας οικονομικής διακυβέρνησης. Αυτά όμως θα τα δούμε στο μέλλον.
Η επίδραση των γεγονότων της 11ης Σεπτεμβρίου ήταν επίσης ιδιαίτερα σημαντική και στο επίπεδο της συγκρότησης του σύγχρονου ηθικοπολιτικού μας φαντασιακού.
Κατά την τελευταία δεκαετία γίναμε μάρτυρες της έξαρσης κάθε μορφής μισαλλοδοξίας. Προέκυψαν έτσι ποικίλες μορφές του «εχθρού», η εικόνα του οποίου εμπεδώθηκε ως συνεχής και πανταχού παρούσα απειλή ενάντια στη ζωή και την ευμάρειά μας: ο ξένος, ο μετανάστης, ο πρόσφυγας, ο μουσουλμάνος, ο εβραίος, ο δυτικός κτλ.
Η πρωτοφανής έξαρση της βίας και της εγκληματικότητας στο επίπεδο όχι μόνο της πολιτικής αλλά και της καθημερινής ζωής κατά τα τελευταία χρόνια είναι αποτέλεσμα και της μακροχρόνιας καλλιέργειας ενός ιδεολογικού και ευρύτερου ηθικοπολιτικού κλίματος που νομιμοποιεί την εξόντωση του Αλλου προς ίδιον όφελος στις σύγχρονες κοινωνίες, τόσο στη Δύση όσο και αλλού.
Για κάποιους η 11η Σεπτεμβρίου τελείωσε εκείνο το πρωινό, την ώρα που κατέρρεαν οι Δίδυμοι Πύργοι, που η πτήση 77 προσέκρουσε στο Πεντάγωνο στην Ουάσιγκτον και που η πτήση 93 των United Αirlines συνετρίβη έξω από το Πίτσμπουργκ. Πρόκειται για τα τραγικά θύματα των επιθέσεων εκείνης της ημέρας, πολλά από τα σώματα των οποίων δεν έχουν ακόμη αναγνωρισθεί, υπολείμματα μιας ανθρώπινης υπόστασης διαμελισμένης, κονιορτοποιημένης, παραβιασμένης.
Για εκείνους η ιστορία τελείωσε βίαια εκείνη την ημέρα. Για τους υπόλοιπους, τους επιζώντες, τους συγγενείς, τους γείτονες, τους φίλους, τους εχθρούς αλλά και τους κατοίκους γενικότερα του πλανήτη η ιστορία της 11ης Σεπτεμβρίου ξεκίνησε εκείνη την ημέρα και συνεχίζεται με ποικίλους τρόπους και σήμερα.
Η προσπάθειά μας να ανιχνεύσουμε τις επιπτώσεις, να αναστοχαστούμε τα αίτια και να αντιμετωπίσουμε τις συνέπειες, να ανασυνθέσουμε τις ζωές των πρωταγωνιστών- τόσο των ατόμων όσο και των συλλογικοτήτων-, να κατανοήσουμε τα γεγονότα αποτελεί επίσης μέρος της συνεχιζόμενης εξέλιξης των γεγονότων εκείνης της ημέρας. Σε κάθε περίπτωση, ο «Τζερόνιμο» δεν φαίνεται να έχει θέσει ένα τέλος σε αυτή τη συνεχιζόμενη εξέλιξη.
Η σημερινή επέτειος ανήκει μάλλον στα θύματα, στη μνήμη τους και στον συλλογισμό για όσα νιώθουμε ότι χάσαμε στα χρόνια που μεσολάβησαν.
Η κυρία Ιωάννα Λαλιώτου είναι επίκουρη καθηγήτρια Σύγχρονης Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας.
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
