Από τα παιδικά μου χρόνια θυμάμαι τις ουρές για πετρέλαιο στα βενζινάδικα. Θυμάμαι την ιρανική επανάσταση και την κρίση των ομήρων. Οι Αμερικανοί για πρώτη φορά ένιωσαν τόσο ευάλωτοι. Θυμάμαι την εισβολή στην Κύπρο. Ημουν τεσσάρων χρόνων όταν βρέθηκα σε διαδήλωση Ελλήνων στο κέντρο της Βοστώνης και φώναζα «Εξω οι Τούρκοι από το νησί!». Η οικογένειά μου ήταν μια τυπική ελληνοαμερικανική οικογένεια, όπου το φαγητό συνδυαζόταν με έντονες πολιτικές συζητήσεις. Οταν ήμουν επτά χρόνων, έγραψα μια επιστολή στον πρόεδρο των ΗΠΑ Τζίμι Κάρτερ. Εγραψα: «Κύριε Κάρτερ, σας παρακαλώ να μην αυξήσετε τους φόρους γιατί οι γονείς μου δεν το αντέχουν». Επειδή είχα ακούσει τους γονείς μου να συζητούν γι΄ αυτό. Επειτα από μερικές εβδομάδες ήρθε απάντηση από τον Λευκό Οίκο, με ιδιόχειρη υπογραφή του Τζίμι Κάρτερ. Ενιωσα ο πιο σημαντικός άνθρωπος στην υφήλιο. H μητέρα μου ήρθε στην Αμερική το 1952 και ο πατέρας μου στο τέλος του ΄60. Ερχονταν και οι δύο από το ίδιο χωριό της Λακωνίας, τον Βασσαρά. Λόγω του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου και του Εμφυλίου έφευγαν πολλοί άνθρωποι από την περιοχή. Η μητέρα μου έφθασε εδώ 15 χρόνων. Στην Αμερική δούλεψε, έκανε καριέρα και μεγάλωσε τα παιδιά της. Για μένα και την αδελφή μου ήταν ένα μοντέλο εργατικότητας και ανεξαρτησίας. Ο πατέρας μου ήταν πολύ ανοιχτόμυαλος. Προσωπικά με βοήθησε να δω τα πράγματα από πολλές απόψεις. Μεγάλωσα κάνοντας παρέα με παιδιά μεταναστών ιταλικής, αλβανικής, ιρλανδικής και πορτογαλικής καταγωγής. Με βοήθησε να καταλάβω ότι οι άνθρωποι είναι ίδιοι, αν και οι καταγωγές τους διαφέρουν. Παρά τις διαφορετικές μας καταγωγές, νιώθαμε όλοι Αμερικανοί.
Οταν ήμουν έφηβη δεν ήθελα να είμαι παρά Αμερικανή. Που σήμαινε ότι δεν ήθελα να νιώθω αναγκασμένη να πάω στο ελληνικό σχολείο κάθε εβδομάδα. Και την Κυριακή το πρωί, όταν όλοι έπαιζαν μπέιζμπολ, δεν ήθελα να πάω στην ορθόδοξη εκκλησία. Σήμερα νιώθω καλά και με τις δύο ταυτότητές μου, την αμερικανική και την ελληνική. Νομίζω ότι στο θέμα της ταυτότητας η Αμερική σού δίνει τη δυνατότητα να μη γίνεις κομπλεξικός. Το άλλο πλεονέκτημα της Αμερικής είναι ότι από μικρό παιδί σε ενθαρρύνουν να έχεις όνειρα. Ισως γιατί η Αμερική είναι βασισμένη αρκετά στην αξιοκρατία. Γι΄ αυτό οι περισσότεροι μετανάστες νιώθουν τυχεροί που ήρθαν στην Αμερική. Μιλώ τουλάχιστον για τη γενιά των γονιών μου.
Στο ερώτημα «τι θα γίνεις όταν μεγαλώσεις» στην Αμερική δίνουμε διαφορετική απάντηση. Μπορείς κάθε φορά να ξαναδημιουργήσεις τον εαυτό σου. Τους γονείς μου αυτή η κινητικότητα τους άγχωνε. Δεν ήξεραν τι ήθελα να γίνω. Στο Πανεπιστήμιο σπούδασα Πολιτική Επιστήμη αλλά μετά τις σπουδές άρχισα να ασχολούμαι με την Αρχαιολογία και ήθελα να γίνω αρχαιολόγος. Τότε έπιασα δουλειά σε μια εταιρεία που έστελνε φοιτητές στο εξωτερικό. Είχα έτσι τη δυνατότητα να ταξιδέψω σε όλη την Ευρώπη, η οποία με γοήτευσε. Κάποια στιγμή παράτησα τη δουλειά και πήγα να σπουδάσω Διεθνές Δίκαιο και Διπλωματία. Αρχισα να ασχολούμαι ιδιαίτερα με την Τουρκία. Το γεγονός ότι η λέξη «Τουρκία» ήταν πάντα παρούσα στις αφηγήσεις των συγγενών μου έπαιξε σημαντικό ρόλο. Η Τουρκία ήταν ο επίφοβος διάβολος. Μια φορά είχαμε πάει διακοπές στην Ελλάδα και είδα δύο κορίτσια να τσακώνονται. Το ένα αποκάλεσε το άλλο «Τουρκάλα» για να το βρίσει… Ηθελα λοιπόν να καταλάβω αυτή τη χώρα. Και μέσω της Τουρκίας τα Βαλκάνια. Μελετώντας για χρόνια την Τουρκία άρχισα να καταλαβαίνω και τις δικές μου προκαταλήψεις γι΄ αυτήν.
Μετά το μεταπτυχιακό δούλεψα σε μια εταιρεία συμβουλευτικής για δημόσιες υποθέσεις. Κάποια στιγμή παράτησα τη δουλειά και αποφάσισα να αρχίσω τη διατριβή μου. Τότε κάποιος γνωστός μου στο Χάρβαρντ μου είπε πως υπήρχε μια θέση στο Πανεπιστήμιο που ίσως να με ενδιέφερε. Μόλις είχε ανοίξει το Πρόγραμμα Κόκκαλη για τη Νοτιοανατολική Ευρώπη και υπήρχε ανοιχτός διαγωνισμός για τη θέση του αναπληρωτή διευθυντή. Πέρασα από συνέντευξη και κέρδισα τη θέση. Επειτα από ενάμιση χρόνο προβιβάστηκα και έγινα διευθύντρια του Προγράμματος. Εχασα τη διατριβή μου αλλά κέρδισα ένα μεγάλο στοίχημα.
Στο Χάρβαρντ τότε τα Βαλκάνια ήταν ανύπαρκτα. Συνάντησα σκεπτικισμό και καχυποψία για το αν μπορεί να πετύχει ένα τέτοιο πρόγραμμα. Χωρίς τη διορατικότητα και το όραμα για την περιοχή συνολικά του ιδρυτή του, του Σωκράτη Κόκκαλη, αυτό το πρόγραμμα δεν θα υπήρχε και δεν θα είχε πετύχει. Ημασταν επίσης τυχεροί που πρύτανης ήταν ο Τζόζεφ Νάι, ένας εξαιρετικός άνθρωπος που κατάλαβε πόσο σημαντικό ήταν να ανοίξουμε το Πανεπιστήμιο προς άγνωστες περιοχές. Οταν αρχίσαμε, οι φοιτητές από τα Βαλκάνια δύσκολα έβρισκαν τον δρόμο για το Χάρβαρντ. Σήμερα ο αριθμός τους έχει αυξηθεί σημαντικά. Με τις υποτροφίες που δίνουμε τους ενθαρρύνουμε να έρθουν εδώ.
Σήμερα συνυπάρχουν και συνεργάζονται στο πρόγραμμά μας φοιτητές από όλες τις χώρες των Βαλκανίων. Στην αρχή υπήρχε η ανησυχία ότι οι φοιτητές θα μείνουν στην Αμερική. Τελικά ένας πολύ μικρός αριθμός έμεινε. Οι περισσότεροι επέστρεψαν για να συμβάλουν στην ανάπτυξη των χωρών τους. Κάποιοι έχουν αναλάβει σημαντικούς ρόλους στη δημόσια ζωή των χωρών τους. Να σας δώσω μόνο το παράδειγμα του Βουκ Γέρεμιτς, του τωρινού υπουργού Εξωτερικών της Σερβίας. Τον είχα γνωρίσει στα χρόνια της φοιτητικής του δράσης ενάντια στο καθεστώς του Μιλόσεβιτς και τον ενθάρρυνα να έρθει στο πρόγραμμά μας στο Χάρβαρντ. Ο ίδιος σήμερα μας επισκέπτεται συχνά για να συζητήσει με τους φοιτητές μας. Χάρη στη συνεργασία του Προγράμματος με την Κennedy School of Government έχουμε δημιουργήσει ένα εξαιρετικό δίκτυο ακαδημαϊκών, πολιτικών και θεσμικών φορέων στα Βαλκάνια που αξιοποιεί με τον καλύτερο τρόπο τους φοιτητές μας. Αυτό το πρόγραμμα, που άρχισε σαν παρείσακτο, έχει γίνει σήμερα ένα πρόγραμμα-μοντέλο.
Στην Ελλάδα έρχομαι συχνά και παρακολουθώ τις εξελίξεις. Ισως μιλάει ο αισιόδοξος Αμερικανός μέσα μου αλλά είναι ανώφελο να καθόμαστε να περιμένουμε την καταστροφή. Η Ελλάδα σε μερικά χρόνια θα είναι μια πολύ διαφορετική χώρα και θα χρειαστούμε αυτογνωσία και αυτοπεποίθηση ώστε η αλλαγή να φέρει καλά πράγματα. Και στην Αμερική αντιμετωπίζουμε μεγάλα προβλήματα με το χρέος. Νομίζω ότι όλοι πλέον μπαίνουμε στην εποχή της μεγάλης αβεβαιότητας. Πώς θα είναι ο κόσμος τού αύριο; Δεν τολμώ να κάνω προβλέψεις. Ξέρω τι θα ήθελα να είναι ο κόσμος τού αύριο για την τρίχρονη κόρη μου. Εγώ γεννήθηκα από γονείς Ελληνες, χριστιανούς ορθόδοξους και ο άνδρας μου από γονείς Ιρανούς, μουσουλμάνους. Θα ήθελα η κόρη μου να ζει σε έναν κόσμο όπου η ίδια μπορεί να αποφασίσει τι θέλει να είναι χωρίς να πιέζεται.
Στο Χάρβαρντ συναντάς καθημερινά ανθρώπους που έχουν κάνει υπέροχα πράγματα στη ζωή τους και το μυαλό σου ανοίγει συνεχώς. Προσωπικά νιώθω πως μπορώ να αγγίξω τον κόσμο με τα ακροδάχτυλά μου. Νιώθω τυχερή που διευθύνω το Πρόγραμμα Κόκκαλη γιατί μου έδωσε τη δυνατότητα να καταλάβω καλύτερα τα Βαλκάνια. Ταξιδεύω συχνά στα Βαλκάνια για να βρω φοιτητές.Τα Βαλκάνια είναι ο χώρος της διαφοράς και της ομοιότητας. Ενας χώρος που αναπτύσσεται με ραγδαίους ρυθμούς, αν και πολλοί διατηρούν με φανατισμό το στερεότυπο της οπισθοδρόμησης για την περιοχή. Αυτό που με έχει εντυπωσιάσει είναι η απίστευτη ικανότητα των ανθρώπων να προσαρμόζονται και να επιβιώνουν. Σε μια χώρα σαν τις ΗΠΑ ούτε που μπορούμε να φανταστούμε τι σημαίνει να αντιμετωπίζεις τόσες αλλαγές σε τόσο λίγο καιρό.
gazikap@gmail.com
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
