«Η λογοτεχνία της Λατινικής Αμερικής δεν εξαντλείται στον μαγικό ρεαλισμό», έλεγε προ εβδομάδων σε συνομιλία του με το «Βήμα» ο μεξικανός πεζογράφος Χόρχε Βόλπι. Αυτή η ποικιλομορφία της λατινοαμερικάνικης λογοτεχνίας αποτυπώνεται στο πρόσφατο τεύχος (25) του περιοδικού (δε)κατα, που παρουσιάστηκε το βράδυ της Δευτέρας στο Ινστιτούτο Θερβάντες στην Αθήνα. Η λογοτεχνία των χωρών της Λατινικής Αμερικής σίγουρα δεν εξαντλείται στους μυθιστοριογράφους Χούλιο Κορτάσαρ, Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες, Κάρλος Φουέντες και Μάριο Βάργκας Λιόσα της περίφημης «γενιάς της έκρηξης» ούτε και στους διάσημους Πάμπλο Νερούδα, Χόρχε Λουίς Μπόρχες και Ερνέστο Σάμπατο.

Η ανθολόγηση των (δε)κάτων, σε επιμέλεια των ποιητών και μεταφραστών ισπανόφωνης λογοτεχνίας Γιώργου Ρούβαλη και Ρήγα Καππάτου, σκοπό της είχε, όπως είπε στο «Βήμα» ο Γιώργος Ρούβαλης, να «παρουσιάσει σημαντικούς λατινοαμερικάνους λογοτέχνες που δεν είναι πολύ γνωστοί το ελληνικό κοινό, αποτυπώνοντας την εικόνα της ποιητικής και πεζογραφικής παραγωγής σε όσο το δυνατόν περισσότερες χώρες της Λατινικής Αμερικής». Το κριτήριο επιλογής ήταν προσωπικό «Διαλέξαμε λογοτέχνες που αγαπούσαμε». Ανθολογούνται 12 διηγήµατα πεζογράφων από επτά χώρες και ποιήµατα 26 ποιητών από δέκα χώρες της Λατινικής Αμερικής. Ανάμεσα στους ανθολογούμενους θα βρει ο αναγνώστης παλαιότερους και νεότερους συγγραφείς – και τον Κουβανό Γκιγιέρμο Καμπρέρα Ινφάντε και τον Γουατελματέκο Αουγκούστο Μοντερόσο, σύγχρονους της «γενιάς της έκρηξης», αλλά και τους πολύ νεότερους Χουνότ Ντίας από τη Δομινικανή Δημοκρατία και Γκουστάβο Εσκανλάρ από την Ουρουγουάη, και τους γνώριμους πεζογράφους Λεονάρντο Παδούρα και Χοσέ Εμίλιο Πατσέκο.

«Σήμερα οι κοινωνίες των χωρών αυτών είναι αστικοποιημένες», λέει ο Γιώργος Ρούβαλης, «τα θέματα που κυριαρχούσαν στη λογοτεχνία παλιότερα –η καταπίεση των αγροτών από τους φεουδάρχες και αργότερα η ανελευθερία, η δικτατορία και η φυλακή– αντικαταστάθηκαν από τη σύγχρονη αστική θεματολογία», όπως στο σατιρικό διήγημα «Μικρό εικονογραφημένο λεξικό spanglish» του αντισυμβατικού Γκουστάβο Εσκανλάρ, που ενσωματώνει και απόσπασμα από συζήτηση σε chat room, ή στον «Οδηγό ραντεβού με σταρένιες, μαύρες, λευκές και μουλάτες» του βραβευμένου με Πούλιτζερ 43χρονου Χουνότ Ντίας, που ζει και εργάζεται στις ΗΠΑ.

Το ίδιο ισχύει και στην ποίηση, λέει ο Ρήγας Καππάτος: «Η θεματολογία της κοινωνικής διαμαρτυρίας υποχωρεί και τη θέση της παίρνει ο εσωτερικός αγώνας του ατόμου, η παρουσίαση του ανθρώπινου ψυχισμού, η υπαρξιακή αγωνία, ο έρωτας, η καθημερινότητα». Με ποίημά του εμφανίζεται στο αφιέρωμα ο γνωστός στην Ελλάδα για τα πεζογραφήματά του Χιλιανός Ρομπέρτο Μπολάνιο. Στην ποίηση βρίσκουμε ακόμη τον μεγάλο ποιητής της Βενεζουέλας Ραφαέλ Καδένας, τον πλάνητα Ραούλ Γκόμεζ Χάτιν, μια σάμπα του βραζιλιάνου Βινίσιους ντε Μοράες για την ευτυχία, το ποίημα «Κάρβουνο» του σπουδαίου χιλιανού ποιητή της πρωτοπορίας Γκονζάλο Ρόχας, που πέθανε τον περασμένο Απρίλιο, ένα ποίημα ποιητικής του Βραζιλιάνου Κάρλος Ντρουμόντ ντε Αντράδε αλλά και γυναικείες φωνές: την Αλαΐδε Φόπα από τη Νικαράγουα και την ουρουγουανή Ιδέα Βιλαρίνο.

Από αυτή την πλούσια λογοτεχνία έχουν εκδοθεί αρκετά κείμενα στα ελληνικά αλλά όχι συστηματικά: «οι εκδότες είναι πληροφορημένοι, αλλά ακολουθούν τα Νόμπελ –Νερούδα, Μάρκες, Οκτάβιο Πας, Βάγκας Λιόσα κτλ.– και τις συστάσεις των ατζέντηδων», λέει ο Γιώργος Ρούβαλης. Πάντως το ελληνικό ενδιαφέρον είναι αδιάλειπτο. Κυρίως για τους πεζογράφους. Γιατί μας γοητεύει η λογοτεχνία τους; «Συναρπάζει στην κουλτούρα τους η μείξη των λαών, οι παραξενιές της Ιστορίας, οι δικτατορίες και οι επαναστάσεις», λέει ο Γιώργος Ρούβαλης, αλλά επίσης μας μοιάζουν πολύ ως λαοί και έχουμε δεσμούς που πηγαίνουν πολύ πίσω, μας λέει ο Ρήγας Καππάτος, «στην εποχή των απελευθερωτικών αγώνων, όταν εμείς κάναμε την Επανάσταση ενάντια στον τουρκικό ζυγό και εκείνοι κατά των Ισπανών». Είχαμε την κοινή εμπειρία της δικτατορίας, και τώρα της βαθιάς οικονομικής κρίσης και της επέμβασης του ΔΝΤ.

Ανάμεσα στα ποιήματα βρίσκουμε και το «Η θεία Ερμιόνη» του ελληνικής καταγωγής Μεξικανού Ομέρο Αρίτζις, που θεματοποιεί συχνά την ελληνική καταγωγή του. Δεν είναι όμως ο μόνος. Η ελληνική παράδοση, ο αρχαιοελληνικός πολιτισμός για να είμαστε ακριβείς, είναι αντικείμενο μεγάλου σεβασμού και πηγή καλλιτεχνικής έμπνευσης στις χώρες της Λατινικής Αμερικής – το μαρτυρούν και τα πολλά αρχαιοελληνικά ονόματα που οι Λατινοαμερικάνοι δίνουν στα παιδιά τους. Ελάχιστα γνωρίζουν πάντως, λέει ο Γιώργος Ρούβαλης, τον σύγχρονο ελληνικό πολιτισμό, ιδιαίτερα από τότε που οι Έλληνες των ελληνικών κοινοτήτων των εκατοντάδων χιλιάδων ατόμων της Αργεντινής και της Βραζιλίας των δεκαετιών του ’40 και του ‘50 επέστρεψαν στην Ελλάδα.

Το τεύχος συμπληρώνουν ένα παραμύθι από την Αμαζονία, φωτογραφίες μεξικανών φωτογράφων και δύο συνεντεύξεις, του σπουδαίου βραζιλιάνου ποιητή Λέντο Ίβο και του χιλιανού ποιητή και δοκιμιογράφου Πέδρο Λάστρα.

«Υπάρχει πολύ υλικό ακόμη», λέει ο Γιώργος Ρούβαλης. Η μεγάλη λογοτεχνική παραγωγή αυτών των χωρών δεν εξαντλείται σε ένα αφιέρωμα. Ο Ρήγας Καππάτος κάνει λόγο για «πλημμυρίδα λογοτεχνίας» που γράφεται και «ωκεανό ποίησης». Διότι, παρά τις περί του αντιθέτου αντιλήψεις που μπορεί να έχουμε, στις χώρες της Λατινικής Αμερικής ο πολιτισμός και οι τέχνες καλλιεργούνται εντατικά – και υποστηρίζονται και από το κράτος. Στο Μεξικό για παράδειγμα, επειδή δεν υπάρχουν υπέρογκες στρατιωτικές δαπάνες, διατίθενται αρκετά χρήματα για τον πολιτισμό: σεμινάρια και επιδοτήσεις σε νέους συγγραφείς και πολιτιστικά ιδρύματα, χρηματοδότηση λογοτεχνικών περιοδικών κτλ. «Για έναν Έλληνα το πολιτιστικό Μεξικό είναι Παράδεισος» γράφει ο Γιώργος Ρούβαλης. Και στην Κολομβία –που είναι ευρέως γνωστή ως η χώρα των ναρκωτικών– στα φεστιβάλ ποίησης της Μπογκοτά και της Μεντεγίν τα στάδια γεμίζουν με δεκάδες χιλιάδες ακροατές στις αναγνώσεις ποίησης. Ένας κόσμος γεμάτος αντιφάσεις και μια κουλτούρα πολυσυλλεκτική – γι’ αυτό τελικά είναι τόσο γόνιμη.