Είχαμε σχεδόν συνηθίσει την ιδέα ότι η αποκρυπτογράφηση του ανθρώπινου γονιδιώματος και η επακόλουθη ανάπτυξη της γενετικής ήταν αυτές που έθεταν και θέτουν τον πήχη στον προβληματισμό της βιοηθικής. Τα πρόσφατα όμως επιτεύγματα στη χαρτογράφηση της λειτουργίας του εγκεφάλου δείχνουν να παίρνουν τώρα τη σκυτάλη. Και μάλιστα με μια σφοδρότητα σχεδόν ασυγκράτητη.
Η αρχή των εκπλήξεων έγινε τον Απρίλιο του 2009, όταν ομάδα ερευνητών του Εθνικού Ινστιτούτου Νευρολογικών Διαταραχών των ΗΠΑ, υπό τον καθηγητή Τζόρνταν Γκράφμαν και με τη συμμετοχή του «δικού μας» Δημήτρη Καπογιάννη, δημοσίευσε στα Πρακτικά της Εθνικής Ακαδημίας Επιστημών των ΗΠΑ (ΡΝΑS) μελέτη η οποία ισχυριζόταν ότι εντόπισε στον ανθρώπινο εγκέφαλο τα σημεία που ελέγχουν τη θρησκευτική πίστη. Υποστήριξαν ότι η έρευνά τους απέδειξε πως η πίστη σε μια ανώτερη δύναμη εξηγείται βιολογικά και εξελικτικά, καθώς αυτή βοήθησε τους ανθρώπους να επιβιώσουν.
Επειτα, στο τεύχος της 17ης Σεπτεμβρίου του 2010 του επιστημονικού περιοδικού Science, δημοσιεύτηκαν τα πορίσματα νέας έρευνας, ομάδας του University College του Λονδίνου υπό τον καθηγητή Geraint Rees, η οποία καταγινόταν με τις δυνατότητες στοχασμού μας. Συγκεκριμένα διαπίστωσε ότι ο άνω μετωπιαίος εγκεφαλικός φλοιός των ανθρώπων που προβληματίζονται και εμβαθύνουν τη σκέψη τους είναι μεγαλύτερος. Με άλλα λόγια, όντως οι άνθρωποι που σκέφτονται υπερβολικά έχουν περισσότερη φαιά ουσία από τους υπολοίπους. Πληρώνουν όμως συχνά ένα τίμημα: έχουν πιο αδύναμη μνήμη και είναι πιο επιρρεπείς στην κατάθλιψη.
Ακολούθησε, στις 26 Δεκεμβρίου του 2010, ανακοίνωση του Γενικού Νοσοκομείου της Μασαχουσέτης (ΜGΗ) σχετικά με το τι καθορίζει την κοινωνικότητά μας. Οπως δήλωσε η επικεφαλής των ερευνητών και καθηγήτρια Ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο Νortheastern Lisa Feldman Βarrett: «Διαπιστώσαμε συσχέτιση του μεγέθους των εγκεφαλικών αμυγδαλών με το μέγεθος και την πολυπλοκότητα του κοινωνικού δικτύου των υπό εξέταση ατόμων». Θυμίζουμε ότι εγκεφαλικές αμυγδαλές (ή αμυγδαλώδεις πυρήνες) ονομάζονται δύο περίπλοκες και μικρές νευρικές δομές σε σχήμα αμυγδάλου, που βρίσκονται στον διάμεσο κροταφικό λοβό. Οι συμμετρικές αυτές αμυγδαλές ήταν γνωστό ότι είχαν ουσιαστικό ρόλο στην αποκωδικοποίηση των συγκινήσεων και των ερεθισμάτων, που φθάνουν ως αυτές μέσω των αισθητηρίων οργάνων μας και του «ιππόκαμπου». Τώρα η ομάδα του ΜGΗ μάς είπε ότι όσοι από εμάς είμαστε ιδιαίτερα κοινωνικοί και αναπτύσσουμε ευρεία κοινωνική δικτύωση έχουμε και πιο αναπτυγμένες σε μέγεθος αμυγδαλές. Οσοι δηλαδή «κολλάνε» με το Facebook θα πρέπει να αναζητήσουν την «κόλλα» στις αμυγδαλές τους!
Δεν πέρασαν καλά-καλά τέσσερις μήνες και εφέτος στις 7 Απριλίου ακόμη πιο εντυπωσιακά ευρήματα παρουσιάστηκαν σχετικά με τον ρόλο των αμυγδαλών: στο διαδικτυακό Current Βiology δημοσιεύθηκε εργασία υπό τον τίτλο «Οι πολιτικές προτιμήσεις συνδέονται στους εφήβους με τη δομή του εγκεφάλου τους». Οι συγγραφείς Ryota Κanai, Τom Feilden, Colin Firth και ο γνωστός Geraint Rees του University College υποστήριζαν ότι υπάρχουν ουσιαστικές γνωσιακές διαφορές μεταξύ φιλελευθέρων και συντηρητικών («αριστερών» και «δεξιών» στα καθ΄ ημάς) και ότι οι διαφορετικές πολιτικές προτιμήσεις τους ανακλούν τις γενετικές τους καταβολές και την αλληλεπίδρασή τους με το περιβάλλον τους. Συγκεκριμένα υποστήριξαν ότι οι «αριστερές τάσεις» συσχετίζονται με εγκεφαλικές δραστηριότητες στη φαιά ουσία του άνω προσαγωγού φλοιού (πίσω από τον μετωπιαίο λοβό). Αντίστροφα, οι έχοντες «συντηρητικές θέσεις» έχουν και πιο διογκωμένη τη… δεξιά εγκεφαλική αμυγδαλή.
Δηλαδή, θα έσπευδε να ισχυριστεί κάποιος, όσα θεωρούσαμε ως τώρα μύχιες σκέψεις και άυλες ιδέες του καθενός μας μπορούν να «διαγνωστούν» με μια σάρωση από μαγνητικό τομογράφο! Οι ερευνητές αντιλήφθηκαν τις προεκτάσεις αυτές που είχε η μελέτη τους και φρόντισαν να κλείσουν τον κύκλο πορισμάτων τους με τη δήλωση: «Αν και τα δεδομένα μας δεν καθορίζουν το εάν αυτές οι περιοχές του εγκεφάλου παίζουν αιτιώδη ρόλο στον σχηματισμό πολιτικών τάσεων,συγκλίνουν με προγενέστερες μελέτες ώστε να εισηγηθούν πιθανή διασύνδεση μεταξύ εγκεφαλικής δομής και ψυχολογικών μηχανισμών που γίνονται φορείς πολιτικών τάσεων». Εν αναμονή νέας έκπληξης που θα αποσαφηνίζει το «αιτιώδες» ή όχι της φαιάς ουσίας και της αμυγδαλής στο τι ψηφίζουμε, καταγράφουμε τα «σίγουρα» που αποκομίσαμε: όσο περισσότερο προβληματιζόμαστε τόσο διογκώνεται ο άνω μετωπιαίος εγκεφαλικός μας φλοιός. Και όσο περισσότερα μηνύματα κινδύνου δεχόμαστε τόσο πρήζεται η δεξιά μας εγκεφαλική αμυγδαλή και η συντηρητική μας θέση άμυνας. Αν μάλιστα ανατροφοδοτούμε όλα αυτά μέσω της κοινωνικής μας δικτύωσης, ε… τότε πρήζονται και οι δύο αμυγδαλές. Οπως όμως ξέρουμε από τους ψυχολόγους, οι αμυγδαλές είναι «οι γεννήτριες του φόβου και του στρες». Δεδομένου ότι οι τρέχουσες κοινωνικοοικονομικές συνθήκες μόνον αρωγοί είναι μιας τέτοιας σκυταλοδρομίας προς την κατάθλιψη, τι μπορούμε να κάνουμε πριν «ο άνω προσαγωγός φλοιός πυροδοτήσει την επανάσταση»;
Η απλούστερη συμβουλή των ψυχολόγων επί του θέματος είναι… πάρτε τους δρόμους! Βαδίστε, τρέξτε, γυμναστείτε και καταπολεμήστε το «γαρ πολύ του… χρέους γεννά παραφροσύνη» μέσω της αεροβικής.
a.kafantaris@gmail.com
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
