Malmö, νότια Σουηδία, κάπου μέσα στην ταραχώδη δεκαετία του 1960. Ένα παντρεμένο ζευγάρι έχει μόλις τελειώσει το βραδινό του φαγητό, τα πιάτα είναι πλυμένα, τα δύο μικρά αγόρια έχουν πέσει επιτέλους για ύπνο. Το ζευγάρι κάθεται μαζί, και πάνω από μία γραφομηχανή αρχίζουν να γράφουν. Από το 1965 μέχρι το 1975, κάθε βράδυ, η Maj Sjöwall και ο Per Wahlöö ασχολούνταν με τις δέκα αστυνομικές περιπέτειες του επιθεωρητή ανθρωποκτονιών Μάρτιν Μπεκ.
Η δεκαλογία του καταθλιπτικού οικογενειάρχη ντετέκτιβ Μάρτιν Μπεκ αποτελεί την πρώτη σειρά Σουηδικού αστυνομικού μυθιστορήματος, ένα είδος που αργότερα συνέχισε με τρομερή επιτυχία ο Χένινγκ Μάνκελ και που πρόσφατα απογειώθηκε εκδοτικά με την τριλογία Millennium του Στίγκ Λάρσον.
Το «Roseanna» (το οποίο έχει μεταφραστεί και στα ελληνικά από τις εκδόσεις Γράμματα) είναι το πρώτο βιβλίο της δεκαλογίας. Έπεσε στα χέρια μου περίπου τυχαία, μετά από ένα πρόσφατο αφιέρωμα του Guardian στους δέκα καλύτερους Ευρωπαίους συγγραφείς αστυνομικού μυθιστορήματος (ένα αφιέρωμα που με ενθουσίασε γιατί στη μικρή λίστα φιγουράρει και ο Πέτρος Μάρκαρης!).
Σε μία λίμνη της Στοκχόλμης, λοιπόν, οι αρχές ανασύρουν το πτώμα μιας νεαρής γυναίκας, αγνώστων λοιπών στοιχείων. Την υπόθεση αναλαμβάνει ο Μάρτιν Μπεκ με τους συνεργάτες του.
Μέσα από ένα σύνθετο, ρεαλιστικά λεπτομερές και πολύ πυκνό αστυνομικό μυθιστόρημα, το συγγραφικό ζευγάρι όχι μόνο στήνει μια ιστορία μυστηρίου, αλλά καταφέρνει να στηλιτεύσει τη γραφειοκρατεία που ταλαιπωρεί τη σουηδική αστυνομία (ναι, γίνεται και αυτό, αλλά μην ξεχνάμε ότι μιλάμε για το 1960), τις σχέσεις των Σουηδών με τους ξένους (η ιστορία ξεκινάει τον Ιούλιο, και, κατά την περιγραφή ενός καναλιού της Στοκχόλμης, οι συγγραφείς γράφουν: «το καράβι κατέπλευσε στο Borenshult καθώς παρακολουθούσαν τα παιδιά της γειτονιάς κι ένας Βιετναμέζος τουρίστας!»), τις σύνθετες οικογενειακές σχέσεις (ο λιγομίλητος καπνιστής Μάρτιν Μπεκ παντρεύτηκε από έναν έρωτα που σύντομα τον εγκατέλειψε ολομόναχο μέσα σε έναν καταπιεστικό γάμο. Οι σκέψεις του πολλές φορές μου θύμισαν ταινία του Μπέργκμαν).
Η Maj Sjöwall και ο Per Wahlöö, δημοσιογράφοι στο επάγγελμα, και με ισχυρές πολιτικές πεποιθήσεις (στη χώρα τους ήταν γνωστοί μαρξιστές), έγραψαν δέκα βιβλία σε δέκα ακριβώς χρόνια. Όπως έλεγαν, στόχο είχαν «να χρησιμοποιήσουν το αστυνομικό μυθιστόρημα σαν νυστέρι για να σκίσουν την κοιλιά του ιδεολογικά εξαθλιωμένου και ηθικά αμφίβολου υποτιθέμενου κράτους πρόνοιας αστικού τύπου». Ναι, στη Σουηδία. Ναι, το 1965. Ναι, ένα παντρεμένο ζευγάρι που μόλις είχε βάλει τα παιδιά για ύπνο.
Δεν είμαι, φυσικά, σε θέση να γνωρίζω κατά πόσον αυτή η κοινωνική κριτική πέτυχε. Η δεκαετία του 1960 είναι πολύ μακρινή, δεν έχω πατήσει το πόδι μου ποτέ στη Σουηδία. Είμαι, όμως, βέβαιη για δύο πράγματα: Πρώτον, το «Roseanna» είναι ένα εξαιρετικό αστυνομικό μυθιστόρημα, από αυτά που σε κρατάνε άυπνο μέχρι να τα τελειώσεις, από αυτά που σε κάνουν να ταυτίζεσαι τόσο με τον επιθεωρητή όσο και με το θύμα (γίνεται, σπάνια μεν, αλλά γίνεται), από αυτά που δεν έχουν ούτε μία φρικαλέα περιγραφή, ούτε ένα κινητό τηλέφωνο, ούτε ένα υπερσύγχρονο μικροσκόπιο αλλά και πάλι δημιουργούν μία ατμόσφαιρα υποβλητική και σκοτεινή.
Δεύτερον, είμαι βέβαιη ότι η Maj Sjöwall, η οποία σταμάτησε να γράφει μετά το θάνατο του άντρα της το 1975 αλλά παραμένει μία από τις διασημότερες μεταφράστριες στη Σουηδία, είναι μία από τις πιο ενδιαφέρουσες γυναίκες για τις οποίες έτυχε ποτέ να διαβάσω. Αν μη τι άλλο, γιατί, σε μία συνέντευξή της, εξηγώντας γιατί εκείνη και ο άντρας της αποφάσισαν να αρχίσουν να γράφουν, είπε: «απλώς θέλαμε να περιγράψουμε την κοινωνία μέσα από την αριστερή μας ματιά.
Ο Per είχε γράψει πολιτικά βιβλία που είχαν όμως πουλήσει μονάχα 300 αντίτυπα. Μέσα από το αστυνομικό μυθιστόρημα θελήσαμε να δείξουμε ότι κάτω από το προσωπείο του σουηδικού κράτους πρόνοιας υπάρχει ένα άλλο επίπεδο φτώχειας, εγκληματικότητας και βαρβαρότητας. Θελήσαμε να δείξουμε προς τα πού πήγαινε η Σουηδία του 1960: προς μία καπιταλιστική, ψυχρή και απάνθρωπη κοινωνία, όπου οι πλούσιοι γίνονταν πλουσιότεροι και οι φτωχοί φτωχότεροι».
