Λισαβόνα, η κυρά του Ωκεανού

Το φάντο είναι η ψυχή μας
Οι μουσικοί, κιθάρα και βιόλα, πήραν τις καρέκλες τους στη μέση του μαγαζιού. Τα φώτα χαμήλωσαν και η «φαντίστα», όρθια, στάθηκε κοντά τους. Μια μυσταγωγική σιγή απλώθηκε στους θαμώνες και ένα τραγούδι, ένα φάντο που μιλούσε για έρωτα και πόνο, ξεκίνησε. Λίγο αργότερα ο πόνος έγινε ελπίδα και οι θαμώνες, συνεπαρμένοι, σιγοψιθύριζαν δειλά μαζί με την τραγουδίστρια. «Το φάντο είναι η ψυχή του λαού μας» μου είπε συγκινημένος ο Πάουλο.

{{{ map }}}
Στο Teatro Εstudio Μario Viegas, στην καλλιτεχνική συνοικία Μπάιρο Σιάντο, ο ηθοποιός Ζουάο Καρασέντο κρατάει τον πρώτο ρόλο και τα «δίνει όλα» στο «Ολόκληρος ο Σαίξπηρ σε 97 λεπτά». Εχω συστηθεί ως ηθοποιός (που τυπικά τουλάχιστον – και όχι μόνο – εξακολουθώ να είμαι) και απολαμβάνω την παράσταση με τους αυτοσχεδιασμούς που κάποιες φορές με έχουν στόχο.

Στο τέλος ο Ζουάο με παρουσιάζει στο κοινό και με ρωτάει με πειράγματα και γέλια αν η δική τους παράσταση ήταν καλύτερη από εκείνες της Αθήνας και του Λονδίνου που έχω παρακολουθήσει. Στην κατάμεστη αίθουσα συναυλιών του πολιτιστικού κέντρου Μπελέμ ο πιανίστας Ντέιβιντ Χέλφγκοτ, γνωστός από την οσκαρική ταινία Shine, ερμηνεύει μεταξύ άλλων και έργα Ραχμάνινοφ, ενώ στο τέλος, με το κοινό να τον αποθεώνει – μαζί και η αχώριστη σύντροφός του Τζίλιαν –, ερμηνεύει στα «μπιζ» απόσπασμα από το Κοντσέρτο αρ.3.

Αναμνήσεις ανάκατες από τις επισκέψεις μου στην πόλη με μεταφέρουν νοερά μαζί με μια σκέψη: Μήπως τώρα το Πάσχα, που γιορτάζεται τόσο κατανυκτικά στη Λισαβόνα, να πήγαινα πάλι μια βόλτα;

Το Καστέλο Σάο Χόρχε
Την ακρόπολη του κάστρου των Μαυριτανών ο βασιλιάς Αφόνσο Ενρίκες στα 1147 αποφάσισε να τη μετατρέψει σε κατοικία των πορτογάλων βασιλιάδων. Οταν ο βασιλιάς Μανουέλ έχτισε το παλάτι του το 1511 στη θέση της σημερινής πλατείας Πράκα ντο Κομέρσιο, τότε το Καστέλο χρησιμοποιήθηκε πλέον ως θέατρο, οπλοστάσιο και φυλακή. Μετά τον τρομερό σεισμό του 1755 το κάστρο του αγίου Γεωργίου έπεσε σε ερείπια ώσπου το 1938 ο Σαλαζάρ αναστήλωσε ένα κομμάτι, κυρίως τα μεσαιωνικά τείχη.

Το Παλάσιο Φροντέιρα
Το μοναδικό αυτό εξοχικό παλάτι χτίστηκε ως κυνηγετικό περίπτερο για τον Ζουάο ντε Μασκαρένχας, τον πρώτο μαρκήσιο Φροντέιρα, στα 1640. Η διακόσμηση του ανακτόρου, τόσο των εσωτερικών χώρων όσο και των κήπων, είναι εξαιρετικής τέχνης με πλακίδια αζουλέζος, καθώς και με ψηφιδωτές συνθέσεις. Σήμερα κατοικείται από τους απογόνους του, είναι όμως ανοιχτό για επισκέψεις τόσο στους κήπους όσο και σε κάποια διαμερίσματά του.

Ο πύργος της Μπελέμ
Στη μέση του ποταμού Ταγού γύρω στα 1515-1521 χτίστηκε ο Πύργος της Μπελέμ κατά τη βασιλεία του Μανουέλ Α΄. Οι αδελφοί Αρούντα, που σχεδίασαν τον Πύργο, συνδύασαν τον γοτθικό και τον βυζαντινό ρυθμό με το στυλ μανουελίν – μια βασιλική έμπνευση που συνδύαζε διάφορα διακοσμητικά στοιχεία των αποικιών ώστε να έχουν οι υπήκοοι της Πορτογαλίας μια εικόνα των πολιτισμικών στοιχείων των υποταγμένων λαών – και τον «σφράγισαν» με το βασιλικό οικόσημο. Φυλάκιο της εισόδου του λιμανιού, αλλά και σύμβολο των εξερευνήσεων, καθώς από εκεί ξεκινούσαν τα καράβια για τη μεγάλη περιπέτεια.

Ο Ελεβαντόρ ντε Σάντα Χούστα
Ο ανελκυστήρας αυτός χτίστηκε το 1902 από σίδερο για να συνδέσει τη συνοικία Μπάισα με την Μπάιρο Αλτο. Με δύο καμπίνες, το νεογοτθικό έργο του γάλλου αρχιτέκτονα Ραούλ Μεσνιέ ντυ Πονσάρ, μαθητή του Γκούσταβ Αϊφελ, έχει ύψος 32 μέτρα και στο παρατηρητήριο τα μεταλλικά κιγκλιδώματα μοιάζουν με δαντέλα. Στην ταράτσα του λειτουργεί μικρό καφέ, όπου μπορείτε να απολαύσετε την υπέροχη πανοραμική θέα της συνοικίας Μπάισα ως τον λόφο του Καστέλο Σάο Χόρχε.

Το μοναστήρι του Ιερώνυμου
Κατά τον 15ο αιώνα ο πρίγκιπας Ερρίκος ο Θαλασσοπόρος συγκέντρωσε τους ικανότερους ναυτικούς, χαρτογράφους, ναυπηγούς και αστρονόμους και τους έστειλε με τις καλοτάξιδες καραβέλες του να ανακαλύψουν τον Νέο Κόσμο, φθάνοντας στο αποκορύφωμα όταν ο Βάσκο ντα Γκάμα ανακάλυψε τον δρόμο των Ινδιών.

Τα πολύτιμα μπαχαρικά που έφεραν πίσω οι θαλασσοπόροι έφεραν πλούτο στη χώρα και έτσι ο βασιλιάς έχτισε το περίφημο μοναστήρι στη θέση της ταπεινής εκκλησούλας όπου προσεύχονταν οι μητέρες των ναυτικών που έφευγαν στα καράβια για τη μεγάλη περιπέτεια των εξερευνήσεων. Το μοναστήρι του Ιερώνυμου, ένα μοναδικό δείγμα αρχιτεκτονικής μανουελίν, κατείχε το τάγμα των ιερωνυμιτών ως το 1834.

Τα διακοσμητικά πλακίδια αζουλέζος
Τα πρώτα κεραμικά πλακίδια ήρθαν το 1503 από τη Σεβίλλη της Ισπανίας. Η τεχνική κατασκευής τους εισήχθη στην Ιβηρική Χερσόνησο από τους Μαυριτανούς (η λέξη azulejo προέρχεται από την αραβική αζ ζουλάγι και σημαίνει «μικρή πέτρα»).
Τα σχέδια ήταν κυρίως γεωμετρικά μοτίβα σε μπλε, πράσινο, λευκό, κίτρινο και μαύρο χρώμα, στα οποία προστέθηκαν σιγά-σιγά και θέματα με φυτά και ζώα.

Το 1560 η ιταλική τεχνική, που η εξέλιξή της έδωσε τη δυνατότητα στους καλλιτέχνες κεραμιστές να ζωγραφίσουν απευθείας στο πλακάκι και άνοιξε νέους θεματολογικούς ορίζοντες, έρχεται στη Λισαβόνα μέσω των Φλαμανδών που εργάζονται στα εργαστήρια κεραμικών της. Τα πλακίδια που δημιουργούν χρησιμοποιούνται ως διακοσμητικό στοιχείο για μικρές ή μεγάλες επιφάνειες εσωτερικών τοίχων ανακτόρων, εκκλησιών, ακόμη και ως διακοσμητικό στοιχείο της Αγίας Τράπεζας των εκκλησιών, ενώ το χρώμα που κυριαρχεί είναι το μπλε (azul) με τις αποχρώσεις του.

Στις αρχές του 17ου αιώνα τα πλακίδια χρησιμοποιούνται ευρύτατα στη διακόσμηση αλλά η τοποθέτησή τους είναι αρκετά δαπανηρή.
Ετσι ως οικονομικότερη λύση δημιουργούνται και απλά πλακάκια με επαναλαμβανόμενα γραμμικά μοτίβα που επιτρέπουν πολλές παραλλαγές στην τοποθέτησή τους. Παράλληλα οι καλλιτέχνες, έχοντας επιρροές από την τέχνη της υπόλοιπης Ευρώπης, τα ζωγραφίζουν με αρχαία κοσμικά ρωμαϊκά θέματα που ονομάζουν «γκροτέσκο» προσαρμόζοντάς τα στον καθολικισμό όταν δημιουργούν διακοσμητικές συνθέσεις εκκλησιών μαζί με κάποιον αέρα εξωτισμού (καλύπτοντας τα κενά τού κυρίως θέματος με πουλιά και δέντρα) επηρεασμένοι από την ινδική τέχνη, με κυρίαρχα χρώματα το μπλε και το κίτρινο.

Η μόδα των πλακιδίων στα ανάκτορα των ευγενών απαιτεί εντυπωσιακά θέματα και έτσι γύρω στο 1670 οι δημιουργίες περιλαμβάνουν θέματα κυνηγιού, σατιρικά, μυθολογικά, περίφημες μάχες, ακόμη και πορτρέτα προγόνων ή λαμπρές σκηνές από τη ζωή τους. Ο 18ος αιώνας είναι η νέα χρυσή εποχή για τα πλακίδια, όταν προσλαμβάνονται μεγάλοι ζωγράφοι για να εργαστούν στα εργαστήρια.

«Μεγάλοι Δάσκαλοι», όπως ο Αntonio Ρereira και ο Μanuel dos Santos, μεγαλουργούν και υπογράφουν τα δημιουργήματά τους, ενώ ταυτόχρονα η υποστήριξη του βασιλιά Dom Joao του 5ου και οι μεγάλες παραγγελίες από τη Βραζιλία δίνουν νέα πνοή στην τέχνη των αζουλέζος και επεκτείνουν τη θεματολογία σε σκηνές κυνηγιού, πολεμικές, βουκολικές, αλλά και καθημερινής ζωής, ενώ σε πολλά σπίτια συνηθίζονται εξωτερικές συνθέσεις με φιγούρες «καλωσορίσματος».
Το στυλ ροκοκό επηρέασε την τέχνη των πλακιδίων και τα θέματα περιέλαβαν σκηνές γενναιότητας, ενώ στα χρώματα κυριαρχούν δύο αποχρώσεις του μπλε.

Μετά τον σεισμό του 1755 στη Λισαβόνα τα πλακάκια χρησιμοποιήθηκαν ευρύτατα και πήραν το όνομα «πομπαλίν» από τον πρωθυπουργό Μαρκήσιο ντε Πομπάλ που ηγείτο της ανοικοδόμησης.

Στη γειτονιά της Αλφάμα
Η παλαιότερη συνοικία της πόλης και ίσως η πιο γοητευτική, κατοικήθηκε κατ’ αρχάς από τους Βησιγότθους τον 5ο αιώνα. Η μόνη γειτονιά που επέζησε του καταστροφικού σεισμού του 1755 δεν θυμίζει την καθημερινότητα των μεγαλουπόλεων αφού ο χρόνος μοιάζει να έχει σταματήσει. Παλιά αρχοντικά μέγαρα, διακοσμημένα με πλακίδια αζουλέζος, στενοί δρόμοι, το Μιραντούρο ντε Σάντα Λουζία, δίπλα από την εκκλησία, με τους τουρίστες να σταματούν για το πανόραμα της Αλφάμα και τους κατοίκους να φεύγουν βιαστικοί νωρίς το πρωί να προλάβουν το φρέσκο ψάρι από την ψαραγορά της οδού Σάο Πέντρο.

Μόνο στις εσωτερικές αυλές των σπιτιών της αριστοκρατικής συνοικίας της μαυριτανικής περιόδου του Μεσαίωνα, εκεί όπου οι νοικοκυρές ανενόχλητες απλώνουν τις μπουγάδες και ποτίζουν τα λουλούδια, αποκαλύπτονται τα σημάδια της γερασμένης συνοικίας. Τα βράδια από τα ανοιχτά παράθυρα ακούγονται οι ρυθμικές μουσικές των Αφρικανών από το Πράσινο Ακρωτήρι που ζουν στη γειτονιά, ενώ όταν φωτίζονται οι φανοστάτες ανοίγουν τα «Σπίτια του Φάντο».

Ο καθεδρικός Σε
Στη θέση του παλιού μαυριτανικού τεμένους και προς τιμήν του πρώτου αρχιεπισκόπου ο Αφόνσο Ενρίκες το 1150 – τρία χρόνια μετά την επανακατάκτηση της πόλης από τους Μαυριτανούς – έχτισε τον καθεδρικό. Αρκετές φορές αναδομήθηκε στο διάστημα των αιώνων, μια και υπέστη πολλές καταστροφές από τον σεισμό, κράτησε όμως την ποικιλία των αρχιτεκτονικών ρυθμών, με επικρατέστερο τον ρομανικό, και τα εννέα γοτθικά παρεκκλήσια. Επισκεφθείτε οπωσδήποτε το Θησαυροφυλάκιο με τη μεγάλη συλλογή εκκλησιαστικών πολύτιμων αντικειμένων και χειρογράφων.

Το Μνημείο των Ανακαλύψεων
Στην περιοχή Μπελέμ βρίσκεται και το Μνημείο των Ανακαλύψεων. Δημιουργήθηκε το 1960 για την επέτειο των 500 χρόνων από τον θάνατο του Ερρίκου του Θαλασσοπόρου και έχει ύψος 52 μέτρα. Στο μνημείο που σχεδιάστηκε στο σχήμα καραβέλας επικεφαλής είναι ο Ερρίκος κρατώντας στο χέρι του μια καραβέλα, ακολουθούμενος από όλους τους επιφανείς που συνέβαλαν και συμμετείχαν στη μεγάλη περιπέτεια των ανακαλύψεων.

Οι γέφυρες του Ταγού
Η Λισαβόνα των επτά χαμηλών λόφων ενώνεται με την άλλη πλευρά του ποταμού Ταγού που τη χωρίζει με τη γέφυρα Ρonte 25 de Αbril. Υψους 70 μέτρων, είναι η μεγαλύτερη κρεμαστή γέφυρα της Ευρώπης, ενώ το βόρειο μέρος του Ταγού ενώνεται με το Πάρκο των Εθνών μέσω της γέφυρας Vasco da Gama, μήκους 18 χιλιομέτρων. Τους πεζούς μεταφέρει από τη μία πλευρά στην άλλη εναέριο τελεφερίκ.



Η Ρούα Αουγκούστα και η Πράκα ντο Κομέρσιο
Στην πλατεία Εμπορίου βρισκόταν για 400 χρόνια το βασιλικό παλάτι του Μανουέλ που σήμερα στεγάζει κυβερνητικές υπηρεσίες. Τα κτίρια του ανακτόρου με τις μακριές στοές κατέλαβαν τις τρεις πλευρές της πλατείας, ενώ η νότια πλευρά μπροστά στον Ταγό αποτελούσε εντυπωσιακή είσοδο στην πόλη. Από την Αψίδα του Θριάμβου, που είναι διακοσμημένη με ιστορικές φιγούρες στο κέντρο της πλατείας, αρχίζει ο αριστοκρατικός πεζόδρομος Ρούα Αουγκούστα, που καταλήγει στην επόμενη πλατεία Ροσίο.

Η Πράκα ντος Ρεσταουραντόρες
Η πλατεία της Παλινόρθωσης χαρακτηρίζεται από τον Οβελίσκο με σκαλισμένα ονόματα και ημερομηνίες των μαχών που τοποθετήθηκε το 1886 τιμώντας την απελευθέρωση της χώρας από την ισπανική υποδούλωση στα 1640. Οι μπρούντζινες φιγούρες συμβολίζουν τη Νίκη που κρατάει κορόνα και κλαδί φοινικιάς και την Ελευθερία. Στη δυτική πλευρά της πλατείας βρίσκεται το Παλάτι Φοζ χτισμένο το 1755 από τον Φρανσέσκο Σαβάριο Φάμπρι.

Το Πάνθεον
Η πρώτη εκκλησία της Σάντα Ενγκράσια κατέρρευσε σε θύελλα στα 1681. Ο θεμέλιος λίθος της νέας εκκλησίας τοποθετήθηκε έναν χρόνο μετά, αλλά η οικοδομή εγκαταλείφθηκε για να εκπληρωθεί ο θρύλος που ήθελε να μην τελειώσει η εκκλησία αν δεν περάσουν 284 χρόνια. Το 1966 ολοκληρώθηκε η κατασκευή ως Εθνικό Πάνθεον και στο μαρμάρινο δάπεδο τοποθετήθηκαν κενοτάφια ιστορικών και λογοτεχνικών προσωπικοτήτων, όπως ο Βάσκο ντα Γκάμα, ο Ερρίκος ο Θαλασσοπόρος και ο εθνικός ποιητής Κανόες.

Φάντος: πεπρωμένο, μοίρα, τύχη
Τα παραδοσιακά λαϊκά πορτογαλέζικα τραγούδια, τα φάντος, που τραγουδούν με πάθος τον πόνο και τη θλίψη της καρδιάς, με συνοδεία κιθάρας και βιόλας (ακουστικής κιθάρας), χωρίς μικρόφωνα, έγιναν γνωστά σε όλον τον κόσμο χάρη στη διάσημη τραγουδίστρια Αμάλια Ροντρίγκες. Πρώτη μεγάλη τραγουδίστρια των φάντος ήταν η Μαρία Σεβέρα που πέθανε πολύ νέα και από τότε όλες οι φαντίστας όταν τραγουδούν φορούν ένα μαύρο μαντίλι στον λαιμό τιμώντας τη μνήμη της. Στις 18 Σεπτεμβρίου 1991 η Αμάλια Ροντρίγκες – Πορτουγκέζα και Τσιγγάνα, όπως υπερήφανα έλεγε – σε μια παγκόσμια περιοδεία με τιμητική επιτροπή τους διασημότερους καλλιτέχνες του κόσμου (ανάμεσά τους και τη δική μας Μελίνα), γιορτάζοντας τα 50 χρόνια της στο τραγούδι, έδωσε, με φωνή και σώμα να πάλλονται από πάθος, μια αξέχαστη συναυλία στο κατάμεστο Ηρώδειο συγκινώντας το ελληνικό κοινό που – τι έκπληξη για μένα τότε – γνώριζε τα περισσότερα τραγούδια της.

Ανάμεσα στα Casas de Fado της Λισαβόνας, αγαπημένα είναι το «Sr.
Vinho» (R. do Μeio a Lapa 18, τηλέφωνο 3972.681) και το «Ρarreirinha de Αlfama» (Βeco do Εspirito Santo 1, τηλέφωνο 8868.209).

Στις αγορές
Στη Λισαβόνα αξίζει να αγοράσετε πολύ καλόγουστα κεραμικά, πλακίδια με παλιά σχέδια, αριστοτεχνικές δαντέλες, εργόχειρα, διακοσμητικά με τον «γάλο»σύμβολο της πόλης, τα φημισμένα κρασιά, αλλά και πολύ καλές ποιοτικά πετσέτες.

ΠΡΟΣΒΑΣΗ
Ο εθνικός αερομεταφορέας Tap πετά για Λισαβόνα, καθώς και η Αlitalia, μέσω Ρώμης. Μέσα στην πόλη το συγκοινωνιακό δίκτυο είναι καλό, με συχνά δρομολόγια. Πολύ εξυπηρετικό είναι το μετρό, ενώ με το τραμ θα γνωρίσετε κάθε γωνιά. Διαλέξτε το τραμ Νο 28 που διασχίζει όλη την πόλη για μια πρώτη γνωριμία.

ΔΙΑΜΟΝΗ
Το ξενοδοχείο Αvenida Ρalace (Rua 1o de Dezembro 123,τηλ.: +351-213460151) χτίστηκε κατά το τέλος του 19ου αιώνα, κάτι που μαρτυρούν η καταπληκτική νεοκλασική του πρόσοψη και οι γοητευτικές λεπτομέρειες στην πολυτελή του εσωτερική διακόσμηση.

Το Lisboa Ρlaza (Τravessa do Salitre 7),στην Ρraca da Αlegria, ανήκει στα παραδοσιακά μικρά ξενοδοχεία και χτίστηκε το 1953, ενώ η εσωτερική του διακόσμηση είναι έργο του Graca Viterbo.

Αρκετά οικονομικό και κοντά στην Ρraca de Μarques de Ρombal είναι το Real Ρarque (Αv. Luis Βivar 67, τηλ. +351-213570101).

ΦΑΓΗΤΟ
Το πρωί στη Λισαβόνα ξεκινά με έναν μαύρο καφέ με πλούσια κρέμα που σερβίρεται σε μικρό φλιτζάνι-«ούμα μπίκα», που λένε οι ντόπιοι, δηλαδή μια γουλίτσα. Κάποιοι το συνοδεύουν με τα νοστιμότατα παστέις ντε νάτα, τα ταρτάκια σφολιάτας με γέμιση κρέμας, πασπαλισμένα με κανέλα και ζάχαρη άχνη, που είναι ένα εξαίρετο ελαφρύ γλυκό. Τα καλύτερα θα τα βρείτε στην Παστελερία Μπελέμ που έχει παράδοση από το 1837. Μην παραλείψετε να επισκεφθείτε και το αγαπημένο καφέ του διασημότερου πορτογάλου ποιητή του 20ού αιώνα Fernando Ρessoa «Cafe a Βrasileira» στη Rua Garrett.

Παραδοσιακά η τοπική κουζίνα έχει βάση το ψάρι, ιδιαίτερα τον μπακαλιάρο, τα λαχανικά, τις ελιές και τα μυρωδικά. Θα απολαύσετε επίσης φρέσκα οστρακοειδή, κυρίως αστακούς και καβούρια, αλλά και τάπας, τους ισπανικούς μεζέδες που είναι πολύ δημοφιλείς.

Το «Τavares» (Rua da Μisericordia 37) θεωρείται το παλιότερο εστιατόριο της πόλης καθώς χρονολογείται από το 1784.

Στην Αλφάμα το «Senhor Leitao do Αrco da Conceicao» (R.Dos Βacalhoeiros 4), με τις αντίκες, φημίζεται για το ψητό γουρουνόπουλο. Το γεύμα θα συνοδεύσετε με τα φημισμένα πορτογαλικά κρασιά.
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ