Ενα εξαιρετικό βιβλίο μάς επεφύλασσε το τέλος της χρονιάς. Ανήκει σε εκείνη την κατηγορία του εξαιρετικού είδους που συνήθως περνάει απαρατήρητο από το μεγάλο κοινό αλλά λειτουργεί σαν δεξαμενή στοχασμού και αναστοχασμού. Πρόκειται για την Αλληλογραφία του Στυλιανού Αλεξίου και του Ζήσιμου Λορεντζάτου, που συστήνω να συνδυαστεί με το λίγο παλαιότερο Ποικίλα Ελληνικά του Στυλιανού Αλεξίου. Το πρώτο, από τις εκδόσεις της Βικελαίας Δημοτικής Βιβλιοθήκης του Ηρακλείου Κρήτης, περιλαμβάνει τις επιστολές που αντήλλαξαν ο Αλεξίου και ο Λορεντζάτος το διάστημα 1967-2003, σε επιμέλεια και με σχόλια του Κώστα Μπουρναζάκη. Το δεύτερο, από τις εκδόσεις Στιγμή, περιλαμβάνει μελέτες του Αλεξίου που ο ακούραστος αρχαιολόγος και φιλόλογος έγραψε το διάστημα 2000-2008 για θέματα σχετικά με την αρχαία Ελλάδα, το Βυζάντιο, τη νεοελληνική λογοτεχνία (και, φυσικά, τον Σολωμό).
Ο Λορεντζάτος δεν ήταν φιλόλογος. Στα μνημειώδη Collectanea του γράφει ότι όση σοφία μάζεψε δεν τη χρησιμοποίησε για κανέναν άλλον λόγο παρά για να βρει κάποιο νόημα στη ζωή του ή για να γίνει καλύτερος άνθρωπος. Σε μια επιστολή του προς τον Αλεξίου, που τη στέλνει στις 2 Φεβρουαρίου 1980, γράφει με αφορμή την έκδοση των Ακριτικών από τον δεύτερο: «Δεν είμαι επιστήμονας αλλά με τη μυρωδιά και την αγάπη που τρέφω για τα μνημεία της γλώσσας μας μπόρεσα να παρακολουθήσω αυτονόητες, θα έλεγε κανείς, αποκαταστάσεις, που δεν είναι καθόλου αυτονόητες όμως…». Μακάρι να είχαμε και άλλους μη επιστήμονες ή μη φιλολόγους σαν τον Ζήσιμο Λορεντζάτο. Η σοφία του, η στοχαστική του ματιά, που την έκανε μοναδική αυτή η μυρωδιά και αυτή η αγάπη του για τα κείμενα, έχουν κληροδοτήσει στη δοκιμιογραφία μας καίριες παρατηρήσεις, τολμηρούς συσχετισμούς (Παπαδιαμάντης, Καβάφης, Σικελιανός, Χατζής), ερμηνευτικά κλειδιά για τη λογοτεχνία, τη γλώσσα, την κοινωνία και την ταυτότητα, μέσα από κείμενα και βιβλία (όχι πολλά) που κινούνται, με τρομακτικές ικανότητες σχοινοβάτη, στη λεπτή γραμμή της κριτικής και των ιδεών (θα ήθελα να γράψω της φιλοσοφίας). Δίπλα πρέπει να προσθέσουμε τις μεταφράσεις του, οι περισσότερες σχολιασμένες. Τα παλιά κείμενα, η λογοτεχνία, οι αποδόσεις λέξεων και όρων, η κριτική της πνευματικής και εκδοτικής ζωής, μικρές προσωπικές ιστορίες αλλά και σχόλια πάνω στα βιβλία τους και στα δημοσιεύματά τους που ανταλλάσσουν είναι τα θέματα της αλληλογραφίας των Λορεντζάτου – Αλεξίου.
Η αλληλογραφία είναι γραμματολογικό είδος μεγάλου ενδιαφέροντος. Ο Λορεντζάτος είναι γνωστός ως επιστολογράφος χάρη στην περίφημη αλληλογραφία του με τον Γιώργο Σεφέρη, «σταθερό σημείο αναφοράς για τους μελετητές του Λορεντζάτου», όπως σημειώνει ο Κώστας Μπουρναζάκης. Ο Αλεξίου τώρα μόλις αποκαλύπτεται ως επιστολογράφος. Και το όλο σύνολο μπορεί να παρομοιαστεί με μια ακτινογραφία δύο ιδιοσυγκρασιών τόσο διαφορετικών μέσα στον ισότιμο διάλογό τους. Τα Ποικίλα Ελληνικά του Στυλιανού Αλεξίου είναι ακριβώς αυτό που λέει ο τίτλος τους. Ομηρος, Διγενής Ακρίτης, Ερωτόκριτος, Καζαντζάκης, Σολωμός αλλά και Δημοσθένης Βουτυράς. Θα μείνω στον Σολωμό και στη νέα έμμετρη μετάφραση της «Μορφής με το Πέπλο». Αντιγράφω τους πρώτους στίχους, σαν καλωσόρισμα στο νέο έτος: «Σαν ολοζώντανο όνειρο στον μυστικόν αιθέρα/ Είδα μιαν άγνωστη Μορφή που είχε στην όψη πέπλο/ κι έμοιαζε να ΄ναι θεϊκή, ασάλευτη ως στεκόταν».
