Στο σημερινό αφιέρωμα της εφημερίδας «Τα Νέα» για τον ένα χρόνο από τον θάνατο του Χρήστου Λαμπράκη περιλαμβάνεται κι ένα δικό του κείμενο. Ενα κείμενο που γράφτηκε τον Ιανουάριο του 1957 με αφορμή έναν άλλο θάνατο, του συγγραφέα Γιώργου Θεοτοκά, στο θρυλικό πια περιοδικό σκέψης «Εποχές», που είχε ιδρύσει ο ίδιος ο Χρήστος Λαμπράκης και που σκοπό του είχε να αποτελέσει τον «πολιορκητικό κριό» της παρέμβασης της νέας σκέψης της εποχής στα δημόσια πράγματα της χώρας. Ο Γιώργος Θεοτοκάς, ίσως ο σημαντικότερος Ελληνας πεζογράφος, τα δύο τελευταία χρόνια της ζωής του είχε στρατευθεί στις «Εποχές» για να στηρίξει αυτή την προσπάθεια. Και ο νεαρός, τότε, Χρήστος Λαμπράκης, γράφοντας για το Θεοτοκά και το θάνατό του υπό τον τίτλο «Ο αγώνας συνεχίζεται. Κι η φουρτούνα επίσης» εξηγεί το πώς και το γιατί αυτός ο «κατ’ εξοχήν ευρωπαίος στοχαστής» ενεπλάκη δυναμικά με εκείνη την προσπάθεια, βρίσκοντας ταυτόχρονα την ευκαιρία να κάνει δύο ακόμα πράγματα: το πρώτο, να εξηγήσει πώς οι έννοιες έχουν χάσει το νόημά τους, όταν λ.χ. ο Γιώργος Θεοτοκάς χαρακτηριζόταν ως «συντηρητικός» και, το δεύτερο, να δείξει, με αφορμή τις εκδοτικές συσκέψεις προετοιμασίας των «Εποχών», πόσο σημαντική είναι η ελεύθερη και δημιουργική σκέψη στη διαμόρφωση μιας ανοιχτής πολιτικής κοινωνίας, πόσο σημαντικό είναι για τα μέσα ενημέρωσης να της δίνουν χώρο ύπαρξης και επαφής με το ευρύ κοινό.
Αυτά, συνέβησαν τον Ιανουάριο του 1957 και ασφαλώς αξίζει ο αναγνώστης να τα μελετήσει πρωτογενώς. Το 1957, ήταν μια χρονιά περίπου «αντίστροφη» από το 2010 που φεύγει σε δέκα μέρες και, σίγουρα, το 2011 που έρχεται. Κυρίως υπό την έννοια ότι, παρά τη μεγάλη συζήτηση που μπορεί να γίνει για την πολιτική κατάσταση της χώρας που δεν έχει κλείσει ακόμα τελείως τις πληγές του Εμφυλίου, αναμφισβήτητα, η Ελλάδα βρισκόταν στην καρδιά μιας αναπτυξιακής φρενίτιδας που όμοιά της δεν γνώρισε ποτέ ξανά, ούτε πριν ούτε μετά την πρώτη οκταετία του Κωνσταντίνου Καραμανλή. Οι ρυθμοί ανάπτυξης σχεδόν σε ολόκληρο εκείνο το διάστημα συναγωνίζονταν κάθε χρόνο στήθος με στήθος με εκείνους της Ιαπωνίας και της Γερμανίας, των δύο «θαυμάτων» του κόσμου, που είχαν «εκτοξευθεί» για να χτίσουν τις νέες τους κοινωνίες μέσα από τα ερείπια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου.
Το 1957, επίσης, ήταν η χρονιά που, με τη Συνθήκη της Ρώμης, γεννιόταν το μεγαλύτερο όραμα του μεταπολεμικού κόσμου, η δημιουργία, μετά από αιώνες συγκρούσεων, μιας εμβρυακής ένωσης της Ευρώπης, την οποία ο Καραμανλής επισήμανε από την πρώτη στιγμή και ξεκίνησε άμεσες διαπραγματεύσεις για να συνδεθεί η χώρα μας μαζί της.
Ο Γιώργος Θεοτοκάς και οι «Εποχές» είναι ένα παράδειγμα, έστω και από τα πιο επιφανή, για το πόσο ενεργή ήταν η παρουσία των πνευματικών ανθρώπων της εποχής εκείνης στα δημόσια πράγματα, ιδίως των ώριμων πια εκπροσώπων της «Γενιάς του ‘30». Είναι δύσκολο ακόμα και να αναφέρει κανείς τα ονόματα των πνευματικών ανθρώπων της εποχής που βρίσκονταν εκείνη την εποχή στην «πρώτη γραμμή» της δημόσιας συζήτησης για την πορεία του τόπου, για το μέλλον της χώρας, σε μια εποχή που η Ελλάδα αναμορφωνόταν ριζικά και με πολλούς τρόπους. Κι αυτή η συμμετοχή ήταν δεδομένη σε όλο το φάσμα της σκέψης, της τέχνης, αλλά και των πολιτικών απόψεων.
Υπ’ αυτή την έννοια, η ελληνική κοινωνία ήταν, μισό αιώνα πίσω, πολύ πιο προοδευτική απ’ ότι είναι σήμερα. Σήμερα, παρά το γεγονός ότι η Ελλάδα περνά τη μεγαλύτερη κρίση της εδώ και δεκαετίες, από τη δημόσια συζήτηση, με ελάχιστες αν και πολύ «δυνατές» εξαιρέσεις, οι πνευματικοί άνθρωποι του τόπου απουσιάζουν εκκωφαντικά. Δεν υπάρχουν; Δεν έχουν μέσα να εκφραστούν; Δεν θα τους άκουγε κανείς και δεν μπαίνουν στον κόπο; Ολα αυτά, δεν μπορεί να τα πιστέψει κανείς, όταν συζητά σοβαρά. Απάντηση, δεν υπάρχει. Ισως, το μόνο που θυμίζει απάντηση, είναι ότι η καρδιά της δημόσιας συζήτησης έχει πλέον μεταλλαχθεί και αφορά άλλα πεδία, άλλες έννοιες, άλλους ανθρώπους… Ομως, όλο αυτό το κενό, δεν είναι τίποτε άλλο από ένα ακόμα σύμπτωμα μιας φοβερής συνολικής παρακμής. Είναι το «πνευματικό αδελφάκι» της οικονομικής χρεοκοπίας, αν δεν είναι και ο γεννήτοράς της. Γιατί το αξιακό σύστημα και η βαθύτερη στόχευση μιας κοινωνίας χτίζονται με πρωτομάστορες τους πνευματικούς ανθρώπους που αποτελούν την «πυξίδα» μιας κοινωνίας. Και τώρα που πρέπει να αντιμετωπίσουμε εκ νέου θεμελιακά διλήμματα κι επώδυνα για το μέλλον, γιατί αυτή τη στιγμή αυτό ακριβώς συμβαίνει, η τόσο ηχηρή απουσία τους κοστίζει, όσο κι αν πολλοί, αυτή τη στιγμή, δεν το καταλαβαίνουν…
gmalouchos@tovima.gr
