Επίδειξη δύναμης ή αρχή του τέλους για το οργανωμένο έγκλημα στις φαβέλες του Ρίο; Από την περασμένη εβδομάδα μια πανστρατιά από 17.500 αστυνομικούς, παραστρατιωτικούς και πεζοναύτες, με τανκς και ελικόπτερα, εισέβαλε στις παραγκουπόλεις και άνοιξε πόλεμο με τις ναρκω-συμμορίες. Περισσότεροι από 50 άνθρωποι σκοτώθηκαν, εκατοντάδες συνελήφθησαν, με φορτηγά μεταφέρθηκαν τα κατασχεμένα ναρκωτικά και όπλα. Το λουτρό αίματος είναι η πρώτη προσπάθεια των Αρχών της Βραζιλίας να αποδείξουν ότι μπορούν να εγγυηθούν την ασφάλεια εν όψει Μουντιάλ το 2014 και Ολυμπιακών Αγώνων το 2016. Η βία και το έγκλημα, μαζί με τη φτώχεια, τη σάμπα, την μπάλα και τα όνειρα για μια καλύτερη ζωή, είναι η καθημερινότητα στις περίπου 250 παραγκουπόλεις του Ρίο. Εκεί όπου ζει _ ή μάλλον απλώς επιβιώνει… _ ο ένας στους πέντε κατοίκους της μεγαλούπολης των 11 εκατομμυρίων ανθρώπων.
Η 28χρονη Κριστίνα μεγαλώνει μόνη της τέσσερα παιδιά και είναι έγκυος στο πέμπτο. «Θα γεννηθεί και αυτό χωρίς πατέρα. Δουλεύω οικιακή βοηθός στο σπίτι μιας γιατρού, ο μεγάλος γιος μου δουλεύει σε ένα βενζινάδικο, οι άλλοι είναι άνεργοι. Δεν τα φέρνουμε βόλτα, για να μην πω ότι πεινάμε τρεις φορές την εβδομάδα» λέει. Ο Ντάριο έχει ταλέντο στην μπάλα, αλλά στα 18 είναι πολύ μεγάλος για να ποντάρει στο όνειρο του βραζιλιάνικου ποδοσφαίρου. «Προσπάθησα πολύ, αλλά είναι πολύ δύσκολο να σε προσέξουν αν δεν έχεις λεφτά για να λαδώσεις» λέει.
Ζουν και οι δύο στην πιο διαβόητη φαβέλα του Ρίο, τη Ροσίνια, γνωστή και σαν «Παράδεισος των γκάνγκστερ». Τα ναρκωτικά, η βία, η πορνεία, ο εκφοβισμός για προστασία, η εξαθλίωση είναι ρουτίνα για τους 250.000 κατοίκους. Πολλοί ανάμεσά τους είναι ικανοί και πρόθυμοι για μιαν άλλη ζωή, αλλά οι ευκαιρίες είναι σχεδόν ανύπαρκτες. Και όλοι δοξάζουν τον Θεό που είναι ακόμη ζωντανοί.
Ο 17χρονος Ζοζέ Κάρλος εξηγεί πώς: «Αν θέλεις να είσαι ασφαλής στη φαβέλα, ένας είναι ο τρόπος: ο νόμος της σιωπής. Δεν είδες, δεν άκουσες, δεν ξέρεις τίποτε… Αν ανοίξεις το στόμα σου, είσαι νεκρός».
Η απελπισία είναι χειρότερη για τους νέους. Τη διώχνουν με τα πάρτι που γίνονται στις φαβέλες και είναι διάσημα σε όλον τον πλανήτη. Χιλιάδες άνθρωποι διασκεδάζουν, πίνουν, χορεύουν και τραγουδάνε με βραζιλιάνικο φανκ, γκάνγκστα ραπ, χιπ χοπ, αφρορέγκε _ οι μπάντες τα παίζουν όλα στα σοκάκια.
Η άλλη οδός διαφυγής είναι το ποδόσφαιρο. Λίγοι γίνονται Πελέ ή Ροναλντίνιο, αλλά όλοι κάνουν μπλονζόν στην άμμο και στις λάσπες. Και όταν δεν μπορούν να γυρίσουν με τα πόδια στο σπίτι τους, επάνω στους λόφους, τα παιδιά κοιμούνται όπου βρουν, πολλά αποκαμωμένα στην αμμουδιά της Κοπακαμπάνα, όπου παίζουν «φουτεμπόλ», κάτω από τα φώτα του δήμου, ως τις 4 το πρωί.
Οσοι δεν τα καταφέρνουν εκεί ή στη μουσική, μπλέκονται με τη χρήση και τη διακίνηση των ναρκωτικών. «Από τα 12 δεν ξέρω άλλη ζωή. Παίρνουμε τα όπλα, μαζί με τα αδέλφια μου, και πάμε για τη σκοπιά, κρατάμε τσίλιες στους πρόποδες του λόφου, στις εισόδους. Ειδοποιούμε με τον ασύρματο όταν έρχεται η αστυνομία ή συμμορίες από άλλες φαβέλες» αποκαλύπτει ο Ντίνιο από το Κομπλέξο ντο Αλεμάν, ένα σύμπλεγμα από 15 παραγκουπόλεις, με 400.000 κατοίκους, προπύργιο του οργανωμένου εγκλήματος και στόχος των εφόδων της περασμένης εβδομάδας.
Εκεί συνέλαβαν τον Ελιζέου Φελίσιο ντε Σόουζα. Ο «Ζέου», από τους πιο διαβόητους ναρκω-βαρόνους, ήταν πίσω από τη δολοφονία το 2002 του δημοσιογράφου Τιμ Λόπες, που προσπάθησε να καταγράψει με κρυφή κάμερα μέλη της συμμορίας του να πουλάνε ναρκωτικά. Το πτώμα του ρεπόρτερ το διαμέλισαν με σπαθί σαμουράι και μετά το έκαψαν στον λεγόμενο «φούρνο μικροκυμάτων», ένα αυτοσχέδιο κρεματόριο φτιαγμένο από λάστιχα αυτοκινήτων.
«Και όμως,
οι περισσότεροι φαβελάντος δεν έχουν σχέση με το οργανωμένο έγκλημα. Κατεβαίνουν στην πόλη για να δουλέψουν για το μεροκάματο. Περνάνε το σύνορο, την άσφαλτο (o asphalto) που συχνά τις χωρίζει από γειτονιές της μεσαίας τάξης, όπως το Μποταφόγκο. Οι άλλοι κάτοικοι του Ρίο δεν πατάνε ποτέ το πόδι τους εκεί. Δεν το διανοούνται καν» λέει ο Αντόνιο Κάρλος Κόστα, διευθυντής της μη κυβερνητικής οργάνωσης Rio da Paz.
«Την ημέρα
η φαβέλα είναι όπως κάθε άλλη γειτονιά. Ακούς φωνές από παιδιά, μουσική από τα μαγαζιά, βρίσκεις φαγητό, φασόλια και ρύζι, στις υπαίθριες καντίνες. Μανάβικα, μπακάλικα, εστιατόρια και μπαρ πουλάνε ό,τι θέλεις, φτάνει να έχεις λεφτά να το πληρώσεις. Αλλά όταν πέφτει το βράδυ, τα πράγματα αλλάζουν. Ο κόσμος κλείνεται στα σπίτια του. Είναι η ώρα που πιάνει δουλειά η συμμορία» λέει η Αλεσάντρα ντα Κούνια, μία από τις 11.000 εθελόντριες του προγράμματος «Γυναίκες για την ειρήνη στις φαβέλες». Μια ειρήνη που αργεί να έρθει σε έναν ακήρυκτο πόλεμο.
«Να δοθούν ίσες ευκαιρίες εκπαίδευσης σε όλους»
Λύση δεν είναι τα τανκς αλλά η Παιδεία, λέει στο «Βήμα» ο βραζιλιάνος μέσος του Παναθηναϊκού Ζιλμπέρτο Σίλβα
«Είναι θετικό ότι η κυβέρνηση επεμβαίνει για να σώσει την κατάσταση και να επιβάλει την τάξη. Αυτό όμως δεν αποτελεί λύση του προβλήματος, το οποίο απλώς θα το κατασταλεί και δεν θα επιλυθεί ούτε τώρα. Η εισβολή με τανκς δεν είναι μακροπρόθεσμη λύση. Μπορεί να ηρεμήσει η κατάσταση, αλλά μόνο προσωρινά» επισημαίνει μιλώντας στο «Βήμα» ο 34χρονος Ζιλμπέρτο Σίλβα.
Ο βραζιλιάνος μέσος του Παναθηναϊκού, πρώην αρχηγός της Εθνικής Βραζιλίας και της Αρσεναλ, δεν γεννήθηκε στο Ρίο, αλλά ξέρει τι συμβαίνει στις φαβέλες και είναι μάλλον απαισιόδοξος. Δεν περιμένει μεγάλες αλλαγές στο εγγύς μέλλον. «Το πρόβλημα είναι χρόνιο. Ανέκαθεν η κατάσταση ήταν προβληματική. Πρόκειται για πολύ υποβαθμισμένες περιοχές. Δυστυχώς, πάντοτε σε τέτοιες περιπτώσεις υπάρχει κόσμος που εκμεταλλεύεται την αδυναμία ορισμένων ανθρώπων για να επωφεληθεί. Εδώ και πολλά χρόνια στις φαβέλες κάνουν κουμάντο οι συμμορίες. Το φοβερό είναι ότι στην παρούσα κατάσταση οι συμμορίες συνασπίζονται εναντίον του ‘‘κοινού εχθρού’’, που θεωρούνται οι κυβερνητικές δυνάμεις, προκειμένου να διατηρήσουν τον έλεγχο» λέει.
Μόνη απάντηση για τον Ζιλμπέρτο Σίλβα θα ήταν να δοθούν ευκαιρίες μέσω της εκπαίδευσης.
«Και στο παρελθόν ελήφθησαν ορισμένες αποφάσεις και δόθηκαν κάποιες λύσεις από τους πολιτικούς. Ολα όμως ήταν προσωρινά, με αποτέλεσμα όχι απλώς να συντηρείται το πρόβλημα, αλλά να γιγαντώνεται. Πρωτίστως, θεωρώ ότι πρέπει να δοθούν ίσες ευκαιρίες στους ανθρώπους που ζουν στις φαβέλες, κυρίως μέσω της εκπαίδευσης. Η Παιδεία μπορεί να είναι η πιο ριζική λύση στο πρόβλημα».
