Το μήνυμα της εφετινής εκστρατείας των αρμόδιων οργανισμών που ασχολούνται με την «πάταξη» του διαβήτη είναι: «Ας τιθασεύσουμε τον σακχαρώδη διαβήτη τώρα». Η… τιθάσευση του «θεριού» δεν είναι δύσκολη, όπως θα διαβάσετε. Μπορεί εκείνο να μας… κυκλώνει ολοένα και περισσότερο εκμεταλλευόμενο τον σύγχρονο τρόπο ζωής μας, ωστόσο είναι στο χέρι μας, μέσα από απλές κινήσεις, να δημιουργήσουμε γύρω μας έναν προστατευτικό κύκλο που θα μας θωρακίσει ενάντια στο «πικρό» για το μέλλον μας υψηλό σάκχαρο. Και μπορεί για τον διαβήτη τύπου 1, ο οποίος εμφανίζεται από την παιδική ηλικία και χαρακτηρίζεται από καταστροφή των ινσουλινοπαραγωγών κυττάρων του παγκρέατος, να μην υπάρχει τρόπος πρόληψης, υπάρχει όμως για τον διαβήτη τύπου 2. Αυτή η μορφή της νόσου αφορά εννέα στις 10 περιπτώσεις διαβητικών ατόμων και οφείλεται στον… άρρωστο τρόπο ζωής μας. Ο οργανισμός οδηγείται σταδιακά σε αντίσταση στη δράση της ινσουλίνης, της ορμόνης που παράγεται από το πάγκρεας και βοηθάει τα κύτταρα να απομακρύνουν το σάκχαρο από το αίμα χρησιμοποιώντας το για τις ενεργειακές ανάγκες του σώματος. Αντίσταση στην ινσουλίνη σημαίνει υψηλό σάκχαρο στο αίμα.
«Ενημερώνομαι για τον διαβήτη σημαίνει ότι γνωρίζω καλά τον “εχθρό”,μαθαίνω πώς να προλάβω τη νόσο και πώς θα υποψιαστώ ότι έχω συμπτώματά της ώστε να γίνει έγκαιρη διάγνωσή της» αναφέρει μιλώντας στο «Βήμα» ο πρόεδρος της Ελληνικής Διαβητολογικής Εταιρείας (ΕΔΕ), υπεύθυνος του Διαβητολογικού Ιατρείου στο Νοσοκομείο «Κωνσταντοπούλειο» της Νέας Ιωνίας κ. Ι.Ιωαννίδης.
Για να γνωρίσουμε καλά τον… αντίπαλο της δημόσιας υγείας είναι σημαντικό αρχικώς να ξέρουμε αν ανήκουμε σε κάποια από τις ομάδες υψηλού κινδύνου για εμφάνιση διαβήτη, τονίζει ο κ. Ιωαννίδης. Ετσι, αν ένα άτομο έχει οικογενειακό ιστορικό της νόσου, αν είναι άνω των 45 ετών, αν πάσχει από υπέρταση, αν δεν ασκείται συστηματικά και αν καπνίζει, τότε διατρέχει αυξημένο κίνδυνο για εμφάνιση διαβήτη. Ωστόσο ο κύριος παράγοντας που «τροφοδοτεί» τον διαβήτη είναι η παχυσαρκία, όπως υπογραμμίζει ο πρόεδρος της ΕΔΕ. «Με δεδομένο ότι πανελλήνια επιδημιολογική μελέτη που διεξήχθη από την Ελληνική Εταιρεία Παχυσαρκίας έδειξε πως το 50% των ανδρών στη χώρα μας είναι υπέρβαροι ή παχύσαρκοι ενώ το αντίστοιχο ποσοστό στις γυναίκες φθάνει το 70%, καταλαβαίνουμε ότι η δεξαμενή νέων κρουσμάτων υπάρχει και,αν δεν κάνουμε κάτι, τα ποσοστά διαβήτη συνεχώς θα αυξάνονται».
Το περπάτημα σώζει
Μπορεί όλα αυτά να φαίνονται βουνό, ωστόσο τα πράγματα είναι πολύ πιο απλά για να αποκομίσουμε σημαντικά οφέλη σε ό,τι αφορά την υγεία μας. «Μεγάλη μελέτη που διεξήχθη στη Φινλανδία σε άτομα με αυξημένο κίνδυνο για διαβήτη, είτε λόγω περιττών κιλών είτε λόγω οικογενειακού ιστορικού είτε εξαιτίας και των δύο παραγόντων,έδειξε ότι η μείωση του σωματικού βάρους κατά μόλις 5%-10%,το σχετικά γρήγορο περπάτημα για περίπου μισή ώρα την ημέρα και η υιοθέτηση υγιεινής διατροφήςμπορούν να οδηγήσουν σε πλήρη αναστροφή του κινδύνου εμφάνισης διαβήτη» εξηγεί ο κ. Ιωαννίδης. Προσθέτει ότι αυτές οι απλές αλλά ζωτικής σημασίας κινήσεις δεν πρέπει να υιοθετούνται παροδικά αλλά να μετατραπούν σε τρόπο ζωής.
Ιδιαίτερη βάση πρέπει να δοθεί στα παιδιά, στα οποία αρχίζει να παρατηρείται ολοένα και περισσότερο ο αποκαλούμενος επί έτη διαβήτης των ενηλίκων! «Κάποτε η εμφάνιση διαβήτη τύπου 2 σε παιδί εθεωρείτο σενάριο επιστημονικής φαντασίας. Ωστόσο σήμερα βλέπουμε πλέον ένα ποσοστό της τάξεως του 10% των περιπτώσεων διαβήτη σε παιδιά να αφορά τον διαβήτη τύπου 2. Το τραγικό είναι ότι ένα παχύσαρκο παιδί, ακόμη και αν δεν εμφανίσει διαβήτη στην παιδική ηλικία, θα τον εμφανίσει ως νεαρός ενήλικος, με αποτέλεσμα να ζει με το “φορτίο” της ασθένειας επί πολλά έτη» σημειώνει ο ειδικός και τονίζει ότι το μήνυμα πρέπει να σταλεί πρωτίστως στους γονείς, οι οποίοι έχουν ευθύνη να ωθήσουν τα τέκνα τους προς έναν υγιεινό τρόπο ζωής. Και βέβαια αντίστοιχη ευθύνη φέρει και η πολιτεία, σύμφωνα με τον κ. Ιωαννίδη. «Αυτό που εμείς οι επιστήμονες ονομάζουμε καλή επιλογή για την πρόληψη του διαβήτη πρέπει να γίνει και η εύκολη επιλογή για τον πολίτη.Δεν μπορούμε να του προτείνουμε να περπατά σε πόλεις γεμάτες ρύπανση,να κάνει ποδήλατο χωρίς ποδηλατόδρομους και να τρώει υγιεινά όταν η σύγχρονη κοινωνία έχει μετατραπεί σε “βασίλειο” του πρόχειρου φαγητού».
Πώς χαμηλώνει ο υψηλός κίνδυνος
Τον απλό αλλά τόσο σημαντικό δρόμο προς την πρόληψη του διαβήτη μαρτυρεί μια πανευρωπαϊκή μελέτη που διεξήχθη σε 13 χώρες, μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα, και δημοσιεύθηκε πριν από λίγους μήνες στο επιστημονικό περιοδικό «Diabetic Μedicine». Στη μελέτη αυτή από τη χώρα μας συμμετείχαν ειδικοί του νοσοκομείου «Λαϊκό» με επικεφαλής τον καθηγητή Παθολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών κ. Ν. Κατσιλάμπρο. Οπως εξηγεί στο «Βήμα» ο συμμετέχων στη μελέτη επίκουρος καθηγητής στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών στο «Λαϊκό» κ. Κ.Μακρυλάκης, «αναζητήσαμε σε κέντρα υγείας αλλά και σε επιχειρήσεις από την ευρύτερη περιοχή της Αττικής άτομα υψηλού κινδύνου για εμφάνιση διαβήτη. Τελικώς 191 άτομα με μέσο όρο ηλικίας τα 56 έτη συμμετείχαν σε ένα πρόγραμμα το οποίο αφορούσε δίαιτα και ήπια άσκηση όπως το περπάτημα.Κάθε δύο μήνες οι εθελοντές συναντούσαν ειδικούς διαιτολόγους που τους έδιναν συμβουλές για σωστή διατροφή αλλά και άσκηση. Το πρόγραμμα διήρκεσε συνολικά έναν χρόνο και,όπως προέκυψε,οι συμμετέχοντες έχασαν κατά μέσον όρο μόλις ένα κιλό».
Ωστόσο το κιλό αυτό φάνηκε να κάνει… τη διαφορά στον κίνδυνο εμφάνισης διαβήτη, λέει ο κ. Μακρυλάκης. «Υποβάλαμε τους εθελοντές σε εξέταση καμπύλης σακχάρου, η οποία μαρτυρεί τον κίνδυνο διαβήτη αλλά και την ύπαρξη της νόσου πριν από την έναρξη του προγράμματος,καθώς και έναν χρόνο μετά. Η εξέταση έναν χρόνο μετά την έναρξη του προγράμματος έδειξε ότι έστω και η μικρή μείωση του βάρους οδήγησε σε σημαντική μείωση του κινδύνου για διαβήτη. Συ γκεκριμένα,στην αρχή της μελέτης το 68% των συμμετεχόντων εμφάνιζε παθολογική καμπύλη σακχάρου ενώ έπειτα από έναν χρόνο το ποσοστό μειώθηκε στο 53%». Το βασικό μήνυμα αυτής της μελέτης, σύμφωνα με τον ερευνητή, είναι ότι μια ήπια παρέμβαση στο πλαίσιο της καθημερινής ζωής μπορεί να έχει σημαντικά αποτελέσματα στην πρόληψη μιας σοβαρής νόσου. «Οσο και αν είναι το βάρος κάποιου όταν ξεκινήσει σωστή διατροφή, σε περίπτωση που καταφέρει να χάσει ένα μικρό ποσοστό του, θα έχει σημαντικά οφέλη για την υγεία του».
Ακόμη λοιπόν και αν κάποιος έχει ξεφύγει από τον σωστό δρόμο μιας υγιεινής ζωής, κάτι που είναι πολύ εύκολο στις ημέρες μας, δεν είναι απαραίτητο να βρεθεί σε αδιέξοδο αφού πάντα υπάρχει έξοδος κινδύνου. Το παζλ της σωτηρίας που μπορεί να συμπληρώσει ο καθένας μας δείχνει «κομμάτι κομμάτι» μια μεγάλη ανασκόπηση 40 μετα-αναλύσεων μελετών οι οποίες διεξήχθησαν μεταξύ του 2000 και του 2009 σχετικά με την πρόληψη του διαβήτη.
Πάρτε τη μεζούρα!
Η ανασκόπηση που δημοσιεύθηκε πριν από περίπου τρεις μήνες στο επιστημονικό περιοδικό «Τhe Review of Diabetic Studies» διεξήχθη από την παθολόγο, λέκτορα στο Εργαστήριο Υγιεινής, Επιδημιολογίας και Ιατρικής Στατιστικής του Πανεπιστημίου Αθηνών κυρία Θεοδώρα Ψαλτοπούλου, τον ενδοκρινολόγο από το νοσοκομείο «Ελενα Βενιζέλου» κ. Ι. Ηλία, καθώς και από την καθηγήτρια Ενδοκρινολογίας στη Θεραπευτική Κλινική του Νοσοκομείου «Αλεξάνδρα» κυρία Μαρία Αλεβιζάκη. Οπως εξηγεί στο «Βήμα» η επικεφαλής της μελέτης κυρία Ψαλτοπούλου, «τα αποτελέσματα μετα-αναλύσεων έχουν ιδιαίτερη βαρύτητα καθώς αποτελούν ουσιαστικώς ανάλυση πολλών και διαφορετικών προηγούμενων μελετών».
Τα αποτελέσματα αυτά δείχνουν για άλλη μία φορά ως υπ΄ αριθμόν 1 «ένοχο» για την εμφάνιση διαβήτη την παχυσαρκία. Στην ανασκόπηση σημειώνεται χαρακτηριστικά ότι εκτιμάται πως ποσοστό της τάξεως του 60%-90% των περιπτώσεων διαβήτη οφείλεται στην παχυσαρκία και στην αύξηση του βάρους.
Υπογραμμίζεται και πάλι ο σημαντικός ρόλος της άσκησης, έστω και αν αυτή αφορά απλό περπάτημα. Γίνεται αναφορά σε μετα-ανάλυση που περιελάμβανε 10 μελέτες και περισσότερους από 300.000 συμμετέχοντες όπου, όπως προέκυψε, η τακτική ήπια σωματική άσκηση φάνηκε να μειώνει τον κίνδυνο διαβήτη κατά 31% κατά μέσον όρο. Τονίζεται, όμως, σύμφωνα με τα αποτελέσματα των μετααναλύσεων, ότι ο συνδυασμός διατροφής και άσκησης αποτελεί το καλύτερο «ντουέτο» της επιτυχίας στην πρόληψη του διαβήτη. Παρουσιάζεται για παράδειγμα μετα-ανάλυση οκτώ μελετών που περιελάμβαναν 4.850 άτομα στην οποία φάνηκε ότι ο συνδυασμός άσκησης και δίαιτας μείωσε τον κίνδυνο διαβήτη κατά 37% σε σύγκριση με μια απλή ιατρική συμβουλή. Σεάλλη μετα-ανάλυση δίαιτα και άσκηση φάνηκε να μειώνουν τον κίνδυνο διαβήτη ως και κατά 50%.
Διατροφή – ασπίδα
Μιλώντας για διατροφικές επιλογές στην ανασκόπηση περιλαμβάνονται διαφορετικά στοιχεία της διατροφής που φαίνεται να αποτελούν «αντι-διαβητικά προληπτικά όπλα». Ενα από τα κυριότερα είναι τα δημητριακά ολικής αλέσεως. Μεταανάλυση έξι μελετών με περισσότερους από 286.000 συμμετέχοντες έδειξε ότι δύο μερίδες δημητριακών ολικής αλέσεως ημερησίως μειώνουν κατά 21% τον κίνδυνο διαβήτη. Ευεργετικά σε ό,τι αφορά την πρόληψη του διαβήτη φαίνεται να δρουν επίσης τα όσπρια, τα οποία σε μεταανάλυση που αφορούσε 41 μελέτες φάνηκε να μειώνουν τα επίπεδα ινσουλίνης ως και 51%.
Στη φυσική «φαρέτρα» ενάντια στον διαβήτη προσθέστε επίσης το μαγνήσιο, τα αντιοξειδωτικά όπως η βιταμίνη Ε και τα καροτενοειδή, καθώς και τον καφέ και το τσάι, αγαπημένα ροφήματα πολλών, τα οποία φαίνεται ότι χάρη στις αντιοξειδωτικές ουσίες που περιέχουν πολεμούν το οξειδωτικό στρες που σχετίζεται μεταξύ άλλων και με τον διαβήτη. Σημειώνεται ότι ο καφές και το τσάι πρέπει να καταναλώνονται σύμφωνα με δύο διαφορετικές μετα-αναλύσεις σε ποσότητες μεγαλύτερες από τέσσερις κούπες ημερησίως. Το αποτέλεσμα αυτό πρέπει να μεταφραστεί με σύνεση στην καθημερινή πράξη, διευκρινίζει η κυρία Ψαλτοπούλου, αφού η μεγάλη κατανάλωση καφεΐνης μπορεί να συνοδεύεται από άλλες ανεπιθύμητες ενέργειες.
Στον αντίποδα, «φίλοι» του διαβήτη και «εχθροί» της υγείας αποδεικνύονται το κόκκινο κρέας (αύξηση κατά 21% του κινδύνου για εμφάνιση της νόσου σύμφωνα με μετα-ανάλυση 10 μελετών που αφορούσαν 433.000 άτομα) και ιδίως το επεξεργασμένο κρέας όπως τα αλλαντικά (αύξηση κατά 41% του κινδύνου για διαβήτη, σύμφωνα με μετα-ανάλυση εννέα μελετών που περιελάμβαναν περί τα 10.000 άτομα). Στους «εχθρούς» συγκαταλέγονται και τα τρανς λιπαρά οξέα (υδρογονωμένα έλαια που περιέχονται σε πολλές επεξεργασμένες τροφές).
Σε ό,τι αφορά το αλκοόλ δείχνει να αποτελεί ένα… νόμισμα με δύο όψεις. Και για να πετύχει κάποιος την καλή όψη του το μυστικό είναι το μέτρο. Μετα-ανάλυση 32 μελετών που περιελάμβαναν περισσότερα από 315.000 άτομα έδειξε ότι η μέτρια κατανάλωση αλκοόλ (ένα ως τρία ποτά ημερησίως) μειώνει τον κίνδυνο για διαβήτη κατά 33%-54% σε σύγκριση με την αποχή από το αλκοόλ. Την ίδια στιγμή όμως η κατανάλωση περισσοτέρων από τριών ποτών την ημέρα φάνηκε να αυξάνει τον κίνδυνο της νόσου κατά 43%.
Ενας από τους ορκισμένους εχθρούς της πρόληψης του διαβήτη είναι, όπως δείχνουν τα στοιχεία, το κάπνισμα, το οποίο, σύμφωνα με μεγάλη μετα-ανάλυση 25 προηγούμενων μελετών που περιελάμβαναν 1.200.000 άτομα, αυξάνει τον κίνδυνο διαβήτη κατά 44%! Η βλαβερή συνήθεια φαίνεται ότι μεταξύ άλλων επιδρά αρνητικά στα β-κύτταρα του παγκρέατος που παράγουν ινσουλίνη. Τι μαρτυρούν τα ευρήματα; Η κυρία Ψαλτοπούλου απαντά ότι «αυτό που πρέπει να μας μείνει από την ανασκόπηση αλλά και από τη σημερινή Παγκόσμια Ημέρα Διαβήτη είναι ότι ένας υγιεινός τρόπος ζωής που περιλαμβάνει αποφυγή της παχυσαρκίας,σωστές διατροφικές επιλογές, καθημερινή κίνηση του οργανισμού και αποφυγή του καπνίσματος,στοιχεία που έτσι κι αλλιώς θα ακολουθούσαμε για να αποφύγουμε τα συχνότερα θανατηφόρα νοσήματα της σύγχρονης εποχής, δηλαδή τα καρδιαγγειακά και τον καρκίνο, είναι αυτός που θα μας προασπίσει και από μια άλλη μάστιγα,τον σακχαρώδη διαβήτη».
Κeep walking λοιπόν (κυριολεκτικώς) αλλά και μεταφορικώς προς έναν τρόπο ζωής που θα κάνει την επόμενη Παγκόσμια Ημέρα Διαβήτη να γιορτάζει πραγματικά σημαντικές νίκες στην επιδημιολογική μάχη με τη νόσο.
