Στην Ελλάδα, όπου η κουλτούρα της διαμόρφωσης υπαίθριου τοπίου είναι σχεδόν άγνωστη, η αρχιτεκτονική είναι συνυφασμένη αποκλειστικά με τον σχεδιασμό ενός κτιρίου. Αυτή είναι μια μεγάλη παρεξήγηση που προσπαθεί να διαλύσει η ομάδα που εκπροσωπεί τη χώρα μας στην Μπιενάλε Αρχιτεκτονικής της Βενετίας 2010. «Θέλουμε να δηλώσουμε ότι αρχιτεκτονική δεν είναι να χτίζεις κτίρια αλλά να κάνεις μια συνολική ενεργειακή επέμβαση στο περιβάλλον.Στα αρχαία ελληνικά εξάλλου η σημασία της λέξης “χτίζω” δεν είναι “οικοδομώ ένα κτίριο” αλλά “καλλιεργώ έναν αγρό”» μας λέει ο αρχιτέκτονας, καθηγητής στο Τμήμα Αρχιτεκτόνων του Πανεπιστημίου της Θεσσαλίας, Ζήσης Κοτιώνης . Ο ίδιος μαζί με την επίκουρη καθηγήτρια στο ίδιο πανεπιστήμιο Φοίβη Γιαννίση και τους συνεργάτες τους συνόψισαν τους θεωρητικούς προβληματισμούς τους μέσα σε μια γιγάντια ξύλινη κιβωτό. Και η ιδέα τους πήρε την πρώτη θέση στην ανοιχτή πρόσκληση όπου εξετάστηκαν 47 ατομικές και ομαδικές υποψηφιότητες προκειμένου να εκπροσωπηθεί η Ελλάδα στη 12η Βiennale di Venezia από τις 27 Αυγούστου ως τις 11 Νοεμβρίου. (Αναθέτουσα αρχή και χρηματοδότης του έργου είναι το υπουργείο Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής). Στο ελληνικό περίπτερο της Μπιενάλε θα αρχίσει να υλοποιείται από σήμερα μια πολυμεσική εγκατάσταση (κατασκευή, έκθεση εικόνων, προβολή βίντεο) η οποία δίνει νέο ορισμό στην αρχιτεκτονική: την ορίζει ως σχεδιασμό αλλά και πρακτική διαχείρισης εδάφους. Η μήκους 12 και ύψους 3,5 μέτρων κιβωτός φιλοξενεί συλλογή σπόρων και φυτών που αναδεικνύουν την ελληνική βιοποικιλότητα. Εχει τίτλο «Κιβωτός: Παλιοί σπόροι για νέες καλλιέργειες» και υπογραμμίζει ότι η ευθύνη διάσωσής τους ανήκει σε όλους μας…
«Αν επιδιώκουμε να ξαφνιάσουμε; Ναι,μέσα σ΄ ένα γενικότερο…ξάφνιασμα που επιχειρείται από τους συντελεστές κάθε συμμετοχής» μας λέει ο κ. Ζήσης Κοτιώνης, ο οποίος ομολογεί ότι όλα έγιναν στα στενά περιθώρια των λίγων μηνών από την άνοιξη ως το καλοκαίρι. Οι εθνικοί επίτροποι Ζήσης Κοτιώνης και Φοίβη Γιαννίση υπογράφουν τη σύλληψη, τον σχεδιασμό και την παραγωγή της κιβωτού. Η μορφή της επελέγη να είναι αεροδυναμική παραπέμποντας στα δυναμικά σχήματα των σπόρων και των καρπών που φιλοξενεί. «Η μορφή της κιβωτού είναι καραβόσχημη,θυμίζοντας πλεούμενο σε φάση κατασκευής,ας πούμε σ΄ ένα καρνάγιο» λέει ο κ. Κοτιώνης. Η φυτομορφική δομή του εσωτερικού της είναι έργο του Ορέστη Δαβία. Ο βιολόγος συνέλεξε- διατροφικούς, θεραπευτικούς, καλλωπιστικούς, αφρο δισιακούς, ευφορικούς και θανάσιμούς- σπόρους και φυτά, που αντιπροσωπεύουν τον μεγάλο πλούτο της Ελλάδας. Με ποιο κριτήριο έγινε η επιλογή τους; «Τα απαραίτητα για να επιβιώσουμε αν θα έπρεπε να ξεκινήσουμε από το μηδέν την πολιτισμένη ζωή μας». Αποτέλεσμα, ο πυρήνας της κιβωτού να μετράει διακόσιους τον αριθμό σπόρους και φυτά. Ενα, με άλλα λόγια, μετακινούμενο αρχείο που προτείνεται ως παραδειγματικό εργαλείο γνώσης και πληροφορίας. «Δεν θέλαμε ωστόσο να δημιουργήσουμε ένα μουσείο φυτών,αλλά έναν βιώσιμο χώρο.Να προσφέρουμε,μ΄ άλλα λόγια,μια εμπειρία κατοίκισης και ταυτοχρόνως να ενεργοποιήσουμε τις αισθήσεις του θεατή και του επισκέπτη ώστε να έχει μια συνολική θεώρηση των εκθεμάτων.Να τα βλέπει, να τα ακούει,να τα πιάνει και να τα γεύεται.Να νιώσει ο θεατής ότι αυτή η κιβωτός μπορεί και να είναι το σπίτι του» καταλήγει ο κ. Κοτιώνης ξεναγώντας μας στην κουζίνα της κιβωτού. Στον χώρο μεταποίησης των σπόρων σε φαγητό από τη συλλογή-αρχείο της κιβωτού γίνεται απολύτως κατανοητό ότι η κατοίκισή της γίνεται με δυναμικό και αμφίδρομο τρόπο. Για την παρασκευή τροφής και την ανταλλαγή σπόρων υπεύθυνη είναι η εικαστικός Μαρία Παπαδημητρίου. Ο αγρότης με το λάπτοπ
Η κιβωτός δεν περιλαμβάνει μόνο φυτομορφικό περιεχόμενο αλλά και προβολή βίντεο. Το ντοκουμέντο από τη σύγχρονη αγροτική ζωή στην Ελλάδα και τις εναλλακτικές καλλιέργειες που φιλοξενείται στην κύρια αίθουσά της υπογραμμίζει τη συμβολή τους στην αύξηση της βιοποικιλότητας και την ανάδειξη του παλαιού φυτογενετικού υλικού με σκηνοθέτη τον Γιάννη Ισιδώρου, ενώ στη δεύτερη αίθουσα του περιπτέρου θα εκτεθούν επεξεργασμένες εικόνες αγροτικών τοπίων της Ελλάδας σε σχεδιασμό Κώστα Μανωλίδη. «Μπαίνουμε σε μια εποχή όπου η εκμηχανισμένη γεωργία και οι μονοκαλλιέργειες έχουν δείξει τα όριά τους.Υπάρχουν εξαιρετικές προϋποθέσεις για την ανάπτυξη των βιολογικών και των βιοδυναμικών καλλιεργειών» εξηγεί ο κ. Κοτιώνης. Ο εικαστικός Αλέξανδρος Ψυχούλης, τέλος, φιλοτέχνησε τρεις αφίσες με θέμα τη δυνατότητα ενός κατοίκου της πόλης να σχετιστεί με την αγροτική παραγωγή, αυτό που λέγεται urban gardening. «Εισερχόμεθα στην Μπιενάλε με μια σύγχρονη προβληματική που αφορά το πώς μπορούμε να δράσουμε στο έδαφος σε μια εποχή που ξεπερνιέται η αντίθεση μεταξύ πόλης και υπαίθρου» καταλήγει ο κ. Κοτιώνης. «Στην εποχή της πληροφορίας και της τεχνολογίας η αστική κοινωνία μεταφέρεται στην ύπαιθρο και μας ενδιαφέρει να σκεφτόμαστε έναν αγρότη που μπορεί να χειρίζεται τα γεωργικά εργαλεία του και ταυτοχρόνως να χειρίζεται με την ίδια άνεση το λάπτοπ του». Υπάρχουν τέτοιοι έλληνες αγρότες; «Υπάρχουν λίγοι» απαντά ο κ. Κοτιώνης, «αλλά είναι πολύ πιθανό τα αδιέξοδα της σύγχρονης κρίσης στην πόλη να οδηγήσουν περισσότερους σε τέτοιες διεξόδους». Σύμφωνα με τα λεγόμενά του, ο άνθρωπος της υπαίθρου δεν είναι πια ο παρακατιανός αμόρφωτος ξωμάχος. Αυτή η εικόνα αρχίζει να γίνεται μεμονωμένη. «Επιπλέον,η κρίση που υπάρχει στον τρόπο με τον οποίο διαχειριζόμαστε το περιβάλλον φέρνει στο προσκήνιο νέες μορφές εποικισμού του υπαίθριου τοπίου.Υπάρχουν πολλοί νέοι άνθρωποι που με όπλο την πληροφόρηση επιστρέφουν στην ύπαιθρο.Τα βλέμματά τους στρέφονται στο διαθέσιμο ελεύθερο έδαφος ως δυναμικό απόθεμα,υπόσχεση για εργασία και ποιότητα ζωής».
Ο ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΤΗΣ ΕΚΘΕΣΗΣ
Ο κατάλογος της έκθεσης θα φιλοξενήσει τα κείμενα 20-25 ελλήνων και ξένων συγγραφέων των οποίων η δραστηριότητα σχετίζεται με το θέμα της έκθεσης (αρχιτέκτονες, γεωπόνοι, βοτανολόγοι, αγρότες – ακτιβιστές, θεωρητικοί).
Περιλαμβάνει επίσης πλούσιο οπτικό υλικό (φωτογραφίες, σχέδια, εικόνες) με ειδικές θεματικές: Φωτογραφίες αρχείου από την ελληνική αγροτική παραγωγή,αρχείο στερεοσκοπικών εικόνων σπόρων,αρχείο εικόνων αγροτικής δραστηριότητας από την ελληνική τηλεόραση,αρχείο επεξεργασμένων αεροφωτογραφιών αγροτικών τοπίων. O κατάλογος είναι δίγλωσσος (ελληνικά και αγγλικά).
ΠΟΙΟΣ ΕΙΝΑΙ Ο Ζ. ΚΟΤΙΩΝΗΣ
Ο Ζήσης Κοτιώνης είναι διδάκτωρ αρχιτέκτων (ΕΜΠ 1994), καθηγητής στο Τμήμα Αρχιτεκτόνων του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας.Είναι συγγραφέας πέντε βιβλίων θεωρίας και ερμηνείας του τοπίου και της αρχιτεκτονικής.Διατηρεί γραφείο αρχιτεκτονικών μελετών στην Αθήνα και στον Βόλο.Μελέτες και έργα του έχουν δημοσιευθεί στην Ελλάδα και στο εξωτερικό.Συμμετέχει σε δράσεις μέσα στην πόλη.
Αρθρογραφεί σε εφημερίδες και περιοδικά.
Στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας είναι κοσμήτωρ της Πολυτεχνικής Σχολής και πρόεδρος του Τμήματος Αρχιτεκτόνων.
ΜΠΙΕΝΑΛΕ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ ΒΕΝΕΤΙΑΣ 27.8.2010 – 11.11.2010Ελληνική συμμετοχή, συντελεστές: Εθνικοί επίτροποι: Φοίβη Γιαννίση, Ζήσης Κοτιώνης.
Σύλληψη (concept), σχεδιασμός και παραγωγή «κιβωτού» και έκθεσης: Ζήσης Κοτιώνης, Φοίβη Γιαννίση, αρχιτέκτονες
Συνεργάτες: Βίντεο-ντοκυμαντέρ Γιάννης Ισιδώρου, σκηνοθέτης.
Σχεδιασμός έκθεσης αγροτικών τοπίων: Κώστας Μανωλίδης, αρχιτέκτων.
Συλλογή φυτογενετικού υλικού: Ορέστης Δαβίας, βιολόγος.
Πληροφοριακός σχεδιασμός: Αλέξανδρος Ψυχούλης, εικαστικός.
Καλλιτεχνική σύμβουλος: Μαρία Παπαδημητρίου, εικαστικός.
Επιμέλεια καταλόγου: Φοίβη Γιαννίση, Ζήσης Κοτιώνης.
Σχεδιασμός καταλόγου: Μιχάλης Παπαρούνης, εκδότης
