Κ ανείς δεν αμφιβάλλει ότι διανύουμε μια περίοδο σύγχυσης για το σήμερα και αγωνίας για το αύριο. Σαν μονοπάτι που χώρισε στα δύο και οι απολήξεις του χάνονται στον ορίζοντα, ο δρόμος της επιστήμης δείχνει διαρκώς να πλαταίνει εν όσω οι επαγγελματικές προοπτικές των ανθρώπων στενεύουν. Πώς μπορούμε να σιγουρέψουμε το αύριο μέσα από αυτό το νέο «χάσμα» που μας έλαχε;
Ενδεικτικό του έντονου προβληματισμού που ενέσκηψε, μεσούσης της παγκοσμιοποίησης της ανασφάλειας, είναι ότι σκέψεις ματαιότητας που κάποτε απορρίπτονταν μετά βδελυγμίας ως αιρετικές έχουν αρχίσει να επανεξετάζονται: στις 29 Ιανουαρίου του 2010, ο ελληνογάλλος καθηγητής Jean-Μarie Αpostolides του αμερικανικού Πανεπιστημίου Stanford δήλωσε ότι το μανιφέστο του βομβιστή-μαθηματικού Τheodore John Κaczynski- γνωστού ως Unabomber- έλεγε πολλές αλήθειες για τη μετάλλαξη του πολιτισμού μας από την τεχνολογία. Θυμίζουμε ότι σε εκείνο το μανιφέστο ο Καζίνσκι αποφαινόταν ότι « η τεχνολογία δημιουργεί για τα ανθρώπινα όντα ένα νέο φυσικό και κοινωνικό περιβάλλον, ριζικά διαφορετικό από το φάσμα περιβαλλόντων στο οποίο το ανθρώπινο είδος προσαρμόστηκε μέσω φυσικής επιλογής. Αν ο άνθρωπος δεν προσαρμοστεί σε αυτό το νέο περιβάλλον μέσω τεχνητού μετασχηματισμού του,τότε θα προσαρμοστεί μέσω μακράς και επώδυνης διαδικασίας φυσικής επιλογής… Θα ήταν καλύτερο να ξεφορτωθούμε το όλο βρωμερό σύστημα».
Ακόμη κι αν το τελευταίο σκέλος – η λύση μέσω βίαιης αντίδρασηςβρίσκει απήχηση μόνο σε ζέοντα νεανικά μυαλά, το αίσθημα της ματαιότητας εξαπλώνεται σε όλο και πιο σώφρονες ηλικίες· χαρακτηριστικό ήταν το άρθρο του καθηγητή Βιοηθικής στο αμερικανικό Πανεπιστήμιο Ρrinceton, του Ρeter Singer, στο φύλλο της 6ης Ιουνίου του 2010 των « Νew Υork Τimes», υπό τον τίτλο « Θα ΄πρεπε αυτή να είναι η τελευταία γενιά; ». Στο εν λόγω άρθρο θυμίζει στους αναγνώστες τη φιλοσοφική θεώρηση του Σοπενχάουερ και επισημαίνει την πρόσφατη αναβίωσή της μέσα από το βιβλίο του νοτιοαφρικανού φιλοσόφου David Βenatar «Καλύτερα να μην είχαμε γεννηθεί ποτέ»(Βetter never to have been: Τhe Ηarm of Coming into Εxistence», στα αγγλικά). Ο Βenatar ισχυρίζεται ότι αντικειμενικά η ζωή του ανθρώπου είναι ένα συνεχές δράμα με ελάχιστα διαλείμματα εκπλήρωσης στόχων, αλλά ο άνθρωπος δεν το συνειδητοποιεί, καθώς βιώνει μια «αυταπάτη Πολυάννας», ένα σύνδρομο συνεχούς δόμησης προσδοκιών που του κληροδοτήθηκε από τους προγόνους του.
Στον αντίποδα του πεσιμισμού της Δύσης ωστόσο, μια κατ΄ εξοχήν ηττημένη της αρχής του νέου αιώνα, η Ιαπωνία, βρίσκει τη δύναμη να κοιτάξει το αύριο με θάρρος. Και το κάνει με έναν πρωτόγνωρο γι΄ αυτή ριζοσπαστισμό, με μια θεώρηση του αύριο τόσο καινοτομική όσο και ολιστική. Το κάνει με μια απίστευτη… «επιστροφή στο μέλλον»!
Χελώνες και λαγοί
Το σκεπτικό των Ιαπώνων μπορεί να αποδοθεί περιληπτικά ως εξής: ο θρίαμβος της βιομηχανικής επανάστασης κατά τον 20ό αιώνα, με την αστικοποίηση γύρω από γραμμές μαζικής παραγωγής, έφερε και την άνοιξη της εξειδίκευσης, τόσο στα επαγγέλματα όσο και στις επιστήμες. Ομως, στο γύρισμα του αιώνα, η παγκοσμιοποίηση της οικονομίας και η διάχυση των πληροφοριών μέσω του Διαδικτύου εξουδετέρωσαν τα εθνικά πλεονεκτήματα των προηγμένων βιομηχανικά χωρών. Τώρα, οι κάποτε «χελώνες» του τρίτου κόσμου έχουν αναλάβει τα ηνία της παραγωγής, επενδύουν στιβαρά στην τεχνολογική τους εκπαίδευση και αγοράζουν με το ρευστό τους όποιο πόρο πρώτων υλών του πλανήτη κρίνουν ότι θα χρειαστούν μελλοντικά. Αντίθετα, οι πρώην «λαγοί» της βιομηχανικής επανάστασης εξαντλούν τώρα τα αποθέματα κερδών που είχαν συσσωρεύσει και τρώνε ο ένας το υστέρημα του άλλου, μέσα από τις «οικονομίες υπηρεσιών» στις οποίες έχουν περιοριστεί. Ο μόνος τρόπος για να «βγουν ξανά οι λαγοί μπροστά» είναι να συλλάβουν το ζητούμενο της επόμενης τεχνολογικής επανάστασης και να προετοιμάσουν μια κατάλληλη γενιά επιστημόνων γι΄ αυτό.
Νano-bio-info-cogno
Αλλά ποιο είναι το ζητούμενο του 21ου αιώνα; Τι είναι αυτό που θα χρειαστούμε αύριο και δεν μπορεί να καλυφθεί από την εκπαίδευση του σήμερα; Η απάντηση βρίσκεται στον ίδιο τον λαβύρινθο της γνώσης που έχτισε και χτίζει η υπερεξειδίκευση των επιστημών μας: ο 21ος αιώνας χαρακτηρίζεται ήδη διεθνώς ως «age of ΝΒΙC (nano-bio-info-cogno)», δηλαδή « η εποχή της σύγκλισης της νανοεπιστήμης, της βιολογίας, της πληροφορικής και της γνωσιακής νευροεπιστήμης ». Χρειαζόμαστε λοιπόν ανθρώπους με επιστημονικό υπόβαθρο και στους τέσσερις αυτούς τομείς. Αρα… πανεπιστήμονες! Περιττό να επισημάνουμε ότι τέτοιου είδους «φυτό» δεν καλλιεργείται ακόμη σε κανένα πνευματικό φυτώριο, Ανατολής και Δύσης. Πώς μπορεί να γίνει το άλμα που κατά τους Ιάπωνες θα φέρει τους «λαγούς» μπροστά από τις «χελώνες»; Το ερώτημα αυτό απασχολεί το Πανεπιστήμιο Κeio- το αρχαιότερο και πιο σεβαστό ιδιωτικό πανεπιστήμιο της Ιαπωνίας- εδώ και δέκα χρόνια. Πειραματίστηκε με την εφαρμογή καινοτόμων μεθόδων εκπαίδευσης στην πιο πρόσφατη πανεπιστημιούπολή του, το Shonan Fujisawa Campus, και κατέληξε ότι πρέπει να φτιάξει προγράμματα σπουδών που θα παράγουν… Αρχιμήδες, Λεονάρδους και Νεύτωνες. Ναι, το πρότυπο του δικού μας γεωμέτρη-μηχανικού, του αναγεννησιακού σχεδιαστή-ανατόμου και του βικτωριανού φυσικού-αλχημιστή είναι το καλούπι στο οποίο μπορεί να χυτευτεί η επόμενη γενιά πανεπιστημόνων. Η δική τους ολιστική αντίληψη των πραγμάτων και η περισκοπική σύλληψη του κόσμου είναι που μας λείπει. Μόνο «προβληματάκι» η τεράστια προίκα γνώσεων που καλείται να έχει ένας πανεπιστήμονας του 21ου αιώνα, συγκριτικά με εκείνες που είχαν οι ομότεχνοί του πριν από 2.000 ή 500 χρόνια…
Σπουδές Ντα Βίντσι
Για να γεφυρώσει αυτό το χάσμα αιώνων γνώσης το Κeio έψαξε να βρει τα κατάλληλα δομικά υλικά: γνώριζε τις δεξιότητες-κλειδιά για τον 21ο αιώνα, που διατύπωσε το 2007 η πρόεδρος του Ιntel Foundation, Βrenda Μusilli, «Επίλυση προβλημάτων, συνεργασιμότητα, επικοινωνία, ψηφιακός αλφαβητισμός και δημιουργική σκέψη». Γνώριζε και το πείραμα καινοτομικής εκπαίδευσης μηχανικών που ξεκίνησε προ πενταετίας το Οlin College της Βοστώνης (βλ. το άρθρο μας «Μηχανικοί νέας κοπής» στο www. tovima. gr/default. asp? pid=46&ct=33&artid=168269&dt=02 /12/2007). Επίσης, γνώριζε ότι το κοινό εργαλείο έρευνας όλων των επιστημών είναι πλέον ο υπολογιστής. Πήρε λοιπόν τον άνθρωπο που «έφερε το Διαδίκτυο στην Ιαπωνία», τον παλιό απόφοιτό του Jun Μurai, και τον έχρισε κοσμήτορα της Σχολής Σπουδών Περιβάλλοντος και Πληροφορικής. Τον πλαισίωσε με ανθρώπους σπάνιων δεξιοτήτων και γνώσεων και… ακόμη πιο σπάνιων διαδρομών: ο καθηγητής Μasaru Τomita, για παράδειγμα, ξεκίνησε ως δημιουργός βιντεοπαιχνιδιών για να φθάσει σε διδακτορικό Τεχνητής Νοημοσύνης, αλλά και… πτυχίο Ιατρικής, ώσπου να αναδειχθεί σε παγκοσμίου φήμης ερευνητή της βιονικής! Αντίστοιχα, ο καθηγητής Shunji Υamanaka, ένας από τους κορυφαίους βιομηχανικούς σχεδιαστές της Ιαπωνίας, ξεκίνησε ως παρακμιακός φοιτητής Μηχανολογίας για να γίνει… σχεδιαστής κινουμένων σχεδίων Μanga, να περάσει από το επιτελείο σχεδιαστών της Νissan και να αθροίσει πολλά διεθνή βραβεία πριν διδάξει στο Κeio. Πλάι σε αυτούς εντάχθηκε και μια πλειάδα ακαδημαϊκών αστέρων, προερχόμενη κυρίως από κορυφαία αμερικανικά πανεπιστήμια. Τo πρώτο απόσταγμα αυτής της αναζήτησης «αναγεννησιακού περιβάλλοντος μάθησης» ήταν η πρόσφατη ανακοίνωση ενός προγράμματος σπουδών ονόματι GΙGΑ (Global Ιnformation and Communication Τechnology and Governance Αcademic Ρrogram). Με την έναρξή του να γίνεται τον Σεπτέμβριο του 2011, το τετραετές αυτό πρόγραμμα στοχεύει να βγάζει πτυχιούχους «τηλεματικής και κυβερνητικής» που θα χειρίζονται με άνεση τα σύνθετα προβλήματα του νέου αιώνα. Δομημένο εξ αρχής με γλώσσα μαθημάτων τα αγγλικά- για να απευθύνεται σε όλο τον πλανήτη – το πρόγραμμα σπουδών θα «ρίχνει» τους φοιτητές του από το δεύτερο κιόλας έτος σε ερευνητικά προγράμματα, ώστε να βγάζει από μέσα τους τον «κρυμμένο Ντα Βίντσι». Το πόσο διαφορετικό θα είναι αυτό το πτυχίο από τα γνωστά διαφαίνεται με μια ματιά στα μαθήματα του πρώτου έτους: Διερεύνηση των σπουδών περιβάλλοντος και Πληροφορικής, Βάσεις Πληροφορικής Τεχνολογίας, Εισαγωγή στο Διαδίκτυο, Ευρετική Πληροφορική (κυρίως υπολογισμοί με νευρωνικά δίκτυα), Εργαστήρια σχεδιασμού ηλεκτρονικών παιχνιδιών, Κοινωνική καινοτομία, Ανθρώπινη ασφάλεια… Τελικά, είναι ένα στοίχημα που έβαλαν με το μέλλον κάποιοι πεφωτισμένοι ιάπωνες, ποντάροντας σε μια συνταγή που είχε ξεχάσει η Ευρώπη. Ενα στοίχημα που μπορεί να αποδειχθεί κρίσιμο για τη θέση της Ιαπωνίας στο διεθνές προσκήνιο. Αλλά και ένα στοίχημα που αν δεν το βάλουμε και εμείς, ίσως αναρωτηθούμε σύντομα για το μάταιο της ύπαρξής μας.
ΥΓ.:Στοιχεία για το πρόγραμμα GΙGΑ θα βρείτε στην ιστοσελίδα http://ic. sfc. keio.ac. jp/thegiga-program/. Για όσους «τολμηρούς», το ετήσιο κόστος διδάκτρων και διαβίωσης ανέρχεται περίπου στα 14.000 ευρώ.
