Οι δύο πλευρές του παλιού λιμανιού
Από τη «Γειτονιά των Αγγέλων», το τελευταίο μπαράκι της προκυμαίας πριν από το Ναυτικό Μουσείο, ο επισκέπτης μπορεί να παρακολουθήσει το δειλινό να χρωματίζει την πιο καλή ώρα του βενετσιάνικου λιμανιού. Αριστερά αναδύεται από τη θάλασσα ο φάρος, βενετσιάνικος κι αυτός (16ος αιώνας, αλλά αναπαλαιώθηκε τον 19ο αιώνα), στην είσοδο του λιμανιού.

Απέναντι το τζαμί του Κιουτσούκ Χασάν (1645) στην αποβάθρα. Μπροστά του περιμένουν οι αμαξάδες για μια βόλτα πίσω στον χρόνο. Από πάνω του ο λόφος Καστέλι, εκεί που ήταν κάποτε η ακρόπολη της Αρχαίας Κυδωνίας, και ό,τι έμεινε από το Βυζαντινό τείχος. Λίγοι σεργιανούν δίπλα στα πολύχρωμα νερά που ταράζει πού και πού καμιά βάρκα. Αυτή η «γαλήνη» διαρκεί μέχρι να φανεί το φεγγάρι ψηλά στην πλατεία Σαντριβάνι. Μετά το παλιό λιμάνι αρχίζει να ανασαίνει γρήγορα και να φλερτάρει με το αδιαχώρητο… Το ξημέρωμα ο ήλιος βάφει την πιο αυθεντική ίσως πλευρά του λιμανιού, κάτω από το φρούριο Φιρκά. Αν έλειπαν τα χρώματα, αυτά τα σχήματα θα ήταν ίδια με παλιά γκραβούρα. Τα μαγαζιά στεγάζονται σε πολυκαιρισμένα σπίτια που οι ενετοί πραματευτάδες χρησιμοποιούσαν για αποθήκες για τα εμπορεύματα και τα σύνεργα των καραβιών αλλά και σε αρχοντικά που καθρεφτίζονται στα νερά. Αυτή η ατμόσφαιρα του εμπορίου στην Ανατολή, του παζαριού, αναβιώνει καθημερινά στη Δημοτική Αγορά σε μια πανδαισία χρωμάτων και αρωμάτων. Προς το παρόν όμως οι καθυστερημένοι ξενύχτηδες περπατούν αργά αναζητώντας την μπουγάτσα του Ιορδάνη πίσω από την πλατεία Σαντριβάνι.

Ο λαβύρινθος Τοπανά

Πίσω από την προκυμαία απλώνεται μια καθαρά κρητική ανακάλυψη, ένας λαβύρινθος από σοκάκια. Η συνοικία Τοπανά, από την πλευρά του Ναυτικού Μουσείου, εκεί όπου περιορίζονταν οι χριστιανοί στα χρόνια της Τουρκοκρατίας, είναι τώρα το πιο ατμοσφαιρικό κομμάτι της παλιάς πόλης. Τουριστικές πιάτσες συζούν με την ατμόσφαιρα της γειτονιάς. Αυτή βεβαίως δεν είναι η μοναδική συνύπαρξη. Η συμβίωση μνημείων διαφορετικών πολιτισμών είναι τελικά το χαρακτηριστικό αυτής της πόλης. Είναι το ισλαμικό τζαμί, τα βενετσιάνικα κτίσματα, είναι και η εκκλησιά των φραγκισκανών μοναχών, με τα οξυκόρυφα γοτθικά σταυροθόλια, στην οποία στεγάζεται το Αρχαιολογικό Μουσείο των Χανιών στην οδό Χάληδων.

Γεύμα στα βενετσιάνικα νεώρια

Φθάνεις στην πλατεία Σαντριβάνι και βλέπεις όλη την ιστορία της πόλης.

Δεν βλέπεις, αλλά ξέρεις ότι στο Καστέλι τοποθετείται η αρχαία Κυδωνία, διακρίνεις τις βενετσιάνικες και τις τουρκικές επιρροές. Σε αυτό το δεξιό κομμάτι της προκυμαίας με το τζαμί, τα μόνιππα, τα νεώρια και ορισμένες από τις πιο γευστικές επιλογές που έχει ο επισκέπτης στα Χανιά (ντάκος, καλτσούνια, ψητές σουπιές, αχινοσαλάτα, σταμναγκάθι). Αριστερά, στον άλλον βραχίονα του λιμανιού που καταλήγει στο φρούριο Φιρκά, οι παλιές αποθήκες των Ενετών έχουν γίνει περισσότερο τουριστικά εστιατόρια- αν και δεν λείπει το κέρασμα της τσικουδιάς από τα τραπέζια τους-, καφέ και μπαρ, με το άρωμα της θάλασσας στις προσόψεις τους.

Το άρωμα της αγοράς

Παλιά υπήρχε διάχυτο σε όλα τα στενά σοκάκια γύρω από το λιμάνι. Τώρα περιορίζεται σε ένα σημείο της πόλης, στο όριο μεταξύ παλιάς και νέας. Ισως γιατί εκεί επικεντρώνεται η ατμόσφαιρα της πόλης, οι παραδοσιακές και οι σύγχρονες συνισταμένες της. Η Δημοτική Αγορά εγκαινιάστηκε το 1913 από τον πρωθυπουργό Ελευθέριο Βενιζέλο. Στον στεγασμένο χώρο- σε σχήμα σταυρού με πολλά στοιχεία του νεοκλασικισμού και των βιομηχανικών κτιρίων από σίδερο της εποχής αλλά και από τη βενετσιάνικη παράδοση- υπάρχουν καταστήματα με όλου του κόσμου τα καλά και μαζί τους τα εμβληματικά της Κρήτης: το εξαιρετικό ανθότυρο από το κατάστημα δεξιά της εξόδου προς την παλιά πόλη, η γραβιέρα από το «Μιτάτο», το σταμναγκάθι, τους χοχλιούς. Χοχλιούς σερβίρουν και τα διάφορα παραδοσιακά μαγέρικα που λειτουργούν μέσα στην αγορά- ορισμένα είναι και κρεοπωλεία- και πλήθος άλλων φαγητών μαγειρευτών αλλά και κατά παράδοση βραστών.

Γεύση… κουκουβάγιας

Προς Θεού, κουκουβάγια λένε οι κρητικοί τον ντάκο, το πιο απλό και συχνά πιο νόστιμο έδεσμα του κόσμου. Βρεγμένο παξιμάδι, ντομάτα, τρίμματα μυζήθρας, λίγες ελιές, λάδι και πιπέρι. Υπάρχει παντού, ακόμη και στις μεγάλες πόλεις όπως τα Χανιά. Είναι χαρακτηριστικό ότι ο κατάλογος εστιατορίων γύρω από το τόσο τουριστικό βενετσιάνικο λιμάνι των Χανίων θυμίζει απομακρυσμένο χωριό των Λευκών Ορέων. Η παραδοσιακή κρητική κουζίνα μονοπωλεί τις γεύσεις. Και το αξίζει. Ακούστε: στάκα με αβγά, καλτσούνια με χόρτα, τσιγαριαστό, αρνάκι με βότανα, σφακιανό γιαχνί… Πανταχού παρούσα και η τσικουδιά.

Μαχαίρι ασπρομάνικο

Το μαχαίρι στην Κρήτη δεν είναι απλώς ένα εργαλείο για καλό ή για κακό σκοπό αλλά ένα σύμβολο με μια ολόκληρη μυθολογία γύρω του. Η φιλοσοφία του αποτυπώνεται με μια μαντινάδα χαραγμένη πάνω στην αστραφτερή λάμα. Συνήθως δεν μιλούν για γδικιωμό αλλά για τον έρωτα, τη λεβεντιά και την πραγματική φιλία. Κάποιοι δημιουργοί μαχαιριών χάραζαν και το όνομά τους πάνω στη λάμα, όπως ο Αρμένης. Ετσι υπέγραφε, λόγω της καταγωγής του, ο Απόστολος Παχτίκος, ο οποίος κράτησε την τέχνη από τον πατέρα του και την παρέδωσε στον γιο του Μιχάλη που συνεχίζει στο μαγαζί της οδού Σήφακα 14, στον δρόμο δίπλα στα τείχη, στην παλιά πόλη. Το καμίνι πυρώνει ακόμη το σίδερο που σφυρηλατείται μέχρι να στράψει και να προσαρμοστεί στη λαβή από κόκαλο μοσχαριού ή κέρατο κριαριού. Ο Απόστολος Παχτίκος θυμόταν μια μαντινάδα που χαράχθηκε πάνω σε ένα τέτοιο μαχαίρι:

Γονάτισε και σφάξε με,μη λυπηθείς το αίμα/ από μικρή το μάζευα,αγάπη μου, για σένα. Ζήτησε να γραφτεί από μια κοπέλα που ακόμη περιμένει τον αγαπημένο της.

ΠΡΟΣΒΑΣΗ: Αεροπορικώς,καθημερινές πτήσεις της Ολυμπιακής (τηλ.210

3550.500 από κινητό,80180101 01 από σταθερό,www.olympicair.com) και της Αegean Αirlines,τηλ.210 6261.000,και www.aegeanair.com από Αθήνα και Θεσσαλονίκη για το αεροδρόμιο Ιωάννης Δασκαλογιάννης (περίπου 15 χλμ.από τα Χανιά). Ακτοπλοϊκώς από τον Πειραιά με συμβατικά καράβια σε 8 ώρες (τηλ.

210 4197.420) και ταχύπλοα πλοία σε λιγότερο από 6 ώρες (τηλ.210

8919.800,210 4222.440,210 4199.200) για το λιμάνι της Σούδας (περίπου 10 χλμ.από τα Χανιά).

ΔΙΑΜΟΝΗ: Μέσα στην πόλη,στις εντυπωσιακές «CasaDelfinoSuites», τηλ. 28210 8400 και 28210 93098, «Αnemi Suites», τηλ. 28210 53001, «Ρorto Veneziano», τηλ. 28210 27100, «Βelmondo», τηλ. 28210 36216-7, «Ιonas», τηλ. 28210 55090, «Αmphora Ηotel», τηλ. 28210 93224, «Ρandora Suites», τηλ. 28210 43588-9, «Εvgenia Studios», τηλ. 28210 91721, «Κύδων», τηλ. 28210 52280-4, «Rodon Ηotel», τηλ. 28210 58317-8, «Μinoa Ηotel», τηλ. 28210 27970-2. Στη Χαλέπα, στη «Βίλα Ανδρομέδα», τηλ. 28210 28300-1, στο «Δώμα», τηλ. 28210 51772.

ΦΑΓΗΤΟ: Στην παλιά πόλη,στο κρητικό εστιατόριο «Θόλος» (Αγίων Δέκα), στο «Κονάκι» (Κονδυλάκη), στη «Μυροβόλο» (Ζαμπελίου), στο «Τατάμ» (Ζαμπελίου). Στην Ανατολική Τάφρο, στην ταβέρνα «Χρυσόστομος». Στη Σπλιάντζα, στο «Πηγάδι του Τούρκου». Στην οδό Βιβιλάκη, στο «Θαλασσινό Αγέρι». Στην πλατεία Κατεχάκη, στην ψαροταβέρνα «Καρνάγιο». Στα νεώρια, στην Ακτή Ενώσεως, στις ψαροταβέρνες «Αποστόλης», «Βασίλης», «Μαθιός», «Ντίνος».

Στον Πλατανιά (11 χλμ.από τα Χανιά) στη φημισμένη ταβέρνα «Ο μύλος του Κερατά».